Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 4

[p. 21]

Handel en nijverheid in Belgie onder keizer Karel⁽¹⁾.

A. Keizer Karels buitenlandsche politiek.

Aartshertog Karel werd op 5ⁿ Januari 1515 door de Algemeene Staten te Brussel ontvoogd en tot vorst der Nederlanden erkend.

Het volgende jaar erfde hij Spanje, Sardinië, Sicilië, het koninkrijk Napels en de bezittingen in de Nieuwe Wereld. Eindelijk kroonde men hem den 28ⁿ Juni 1519 Keizer van Duitschland en van dan af draagt hij in de geschiedenis den naam van Karel V of Keizer Karel.

Zijne buitenlandsche politiek laat zich met één woord samenvatten:

Oorlogen:

1^o Tegen Frankrijk. De afgunst van Frans I en de heerschzucht van Keizer Karel waren, twintig jaar lang, bestendige oorzaken van strijd. De vijandelijkheden - eene lange reeks zegepralen voor Karel - hielden eerst met het verdrag van Crespy op (1544).

2^o Tegen de Turken: Soliman, sultan der Turken, had het op Weenen gemunt; doch Karel dreef hem over den Donau terug. Meteen rustte hij eene vloot uit tegen de Turksche

(1) Vrij naar het Fransch van P. Huybrechts: Résumé de l'histoire du commerce et de l'industrie en Belgique sous le règne de Charles Quint, 1515-1555

[p. 22]

kapers, die de Middellandsche zee onveilig maakten. In 1541 ondernam hij zijn laatsten tocht tegen Algiers; doch zijne vloot, grootendeels door Belgen bemand, werd door een storm uiteengedreven vooraleer wal te raken.

3^o Tegen de Protestanten: In Duitschland predikte de Augustijner monnik, Maarten Luther, eene nieuwe leer, welke zich, dank zij de drukkunst, zeer ras verspreidde. Door dweepzucht gedreven, trok Karel tegen de Duitsche protestanten te velde en versloeg ze te Muhlberg den 24ⁿ April 1547; evenwel was hij later, door den vrede van Augsburg, verplicht de gewetensvrijheid te erkennen (1555).

B. Binnenlandsche politiek.

Wijl de keizer boven alles de versterking van het Middelgezag beoogde, strookten zijne persoonlijke belangen niet altijd met die zijner Belgische onderdanen. Weliswaar werd Antwerpen, dank zij de gebeurtenissen onder Philips den Schoone, de eerste handelsstad onzes lands; maar Brugge lag zieltogend en Gent voelde haar macht geknakt: om haar over een oproer te straften, legde Karel zijne geboortestad de hardste voor waarden op (1540).

Verder bracht hij hier de inkwisitie in en vaardigde tegen de Protestanten de beruchte bloedplakkaten uit; buitensporigheden van onderscheiden aard droegen tot de uitbreiding der Hervorming en het gisten van den omwentelingsgeest het hunne bij.

In 1555 deed hij afstand van den troon en trok zich in Spanje terug, waar hij drie jaar later overleed.

Keizer Karel was een ‘groot’ vorst, doch een eerzuchtig egoïst. Terecht verwijt hem de Geschiedenis dat hij wreedaardig was en tevens dat hij zijn vaderland miskende en verwaarloosde. Geen wonder dat de omwenteling, gedurende zijne regeering ontkiemd, zoo geweldig losbarst onder het beheer van zijnen dwependen zoon, Philips II.

[p. 23]

Bijzonderheden en voorvallen, in verband met ons onderwerp.

Karels regeering, zoo schitterend in krijgsopzicht, was noodlottig voor ons land ⁽¹⁾ Zijne gestadige oorlogen tegen Frankrijk, de Turken en de Protestanten dwongen hem ieder oogenblik nieuwe toelagen te vragen en belastingen te heffen; onze zeehandel werd gedeeltelijk door Fransche en Engeische kaperschepen vernietigd; Frankrijk en Engeland waren nu eens onze bondgenooten, dan weer onze vijanden; de tijdelijke onderbreking der handelsbetrekkingen met de Hanzeaten - deze onze graanbevoorraders - bracht hongersnood, ziekten en hunnen nasleep van treurige gevolgen met zich; de laatste steden (Gent, Mechelen, Brussel, Doornik) werden van hunne voorrechten beroofd, terwijl het platte land door eene slecht betaalde soldaterij werd verwoest.

Antwerpen alleen ontwikkelde zich om rond 1550 tot het toppunt van haren bloei te stijgen.

De gebeurtenissen beantwoordden dus geenszins aan de verwachting der Belgen, die Karels ontvoogding gevraagd en ze met luister gevierd hadden.

_**_*

Reeds bij zijne intrede te Gent, had het volk er gemord, omdat hij geen trouw aan de oude voorrechten der gemeente gezworen had⁽²⁾.

In Brabant, nochtans, verbond hij zich aan de buitensporig-

(1) Het oordeel, dat de meeste geschiedschrijvers over dezen vorst gestreken hebban, is zoo schitterend niet als het relaas zijner krijgstochten (H.G. Moke: Précis de l'histoire).

(2) Vier inwoners werden gevangen gezet, waarvan een verbannen en de overigen tot verre bedevaarten veroordeeld (Alex. Henne; Histoire de la Belgique sous le règne de Charles-Quint).

[p. 24]

heden der soldatenbenden paal en perk te stellen, ten einde de handelsbetrekkingen tusschen de verschillende gedeelten des hertogdoms te waarborgen; zelfs liet hij aan de steden, gedurende eenen termijn van twaalf jaren en mits het betalen eener bepaalde som, de ontvangst der accijnsrechten over.

_**_*

Twee handelsverdragen (het eerste met Frankrijk, geteekend den 1ⁿ April 1515, het tweede op 24ⁿ Januari 1516 de Entrecours - wederlandsche verplichtingen - met Engeland bevestigend) gaven eenige hoop aan het land, wijl zij eene vredevolle toekomst schenen te voorspellen en het handelsvertier met onze naburen te bevorderen ⁽¹⁾.

Karel maakte van dien toestand gebruik om naar Spanje te zeilen, ten einde er de erfenis van Ferdinand van Aragon in ontvangst te nemen. Hij scheepte den 8ⁿ September 1518 te Vlissingen in, vergezeld door eene menigte Vlaamsche en Waalsche edellieden; doch het toekennen der openbare ambten aan deze laatsten, niet minder dan hunne roofzucht, haalden ons den haat der Spanjaards op den hals⁽²⁾ en waren ook oorzaak dat eene proef van kolonisatie in Yucatan mislukte⁽³⁾.

Naderhand werd Karel den 28ⁿ Juni 1519 tot koning der Romeinen gekroond en sloeg, twee jaren later, Maarten Luther in den ban des keizerrijks. Beide feiten, zoo nietig in schijn,

(1) Zeer belangrijk verkeer, vooral met Frankrijk.

(2) Dan werden de kiemen gelegd van dien nationalen haat der Spanjaards tegen de Nederlanders, die onder Alva's schrikbewind eene zoo schromelijke weerwraak nemen zou (D^r P. Fredericq: De Nederlanden onder Keizer Karel).

(3) Karel had den admiraal der Vlaanderen gemachtigd, Vlaamsche kolonisten naar het pas ontdekte Yucatan te sturen; derhalve waren reeds drie of vier schepen, door België uitgerust en in bestemming voor Middel-Amerika, op de kusten van Spanje aangeland, toen de tegenstand der Kastiljanen alles deed mislukken.

[p. 25]

hadden voor ons land de slechtste gevolgen: het eerste deed den oorlog met Frankrijk ontbranden en sloot onzen besten handelsvertierweg; terwijl het laatste de uitbreiding der Hervorming en meteen de godsdienstige vervolgingen kwam bespoedigen.

_**_*

Nadat Keizer Karel het bestuur der Nederlanden aan Margaretha van Oostenrijk had toevertrouwd, scheen hij zich om België niet verder te bekommeren, tenzij wanneer hij geld noodig had. Onze provinciën bloedden uit, niet alleen door herhaalde geldafpersingen, maar evenzeer door talrijke rampen: zeeroof, plunderingen, overstroomingen, hongersnood en ziekten. De misnoegdheid werd algemeen: in verscheidene steden brak oproer los, zelfs te Mechelen, het geliefkoosd verblijf der Landvoogdes. Alles scheen eene omwenteling te voorspellen, toen het nieuws der overwinning van Pavia de gemoederen bedaren kwam en Karels zegepraal bevestigen. Door die overwinning verloor de Keizer echter een bondgenoot in Hendrik VIII, hetgeen het afbreken onzer betrekkingen met Engeland ten gevolge had. Weliswaar zonden onze provinciën gevolmachtigden naar Londen, waar een verdrag geteekend werd, dat slechts een jaar duurde; doch, na het bondgenootschap, dat kort daarop te Parijs tusschen Frans I en Hendrik VIII gesloten werd, was het verbreken onzer vriendschapsbetrekkingen met Engeland een voldongen feit.

Toen nam Margaretha van Oostenrijk zekere maatregelen van weerwraak: ingevolge haren omzendbrief van 13ⁿ Februari 1528 moesten al de Franschen, kooplieden of niet, op ons; grondgebied aangehouden worden. Men stelde niet alleen hun persoon in verzekerde bewaring, maar sloeg zelfs hunne goederen aan ‘ten einde den bewoners der Nederlanden, die verongelijkt en gevangen genomen geweest waren, tot waarborg te dienen en hen desnoods schadeloos te stellen’. Gelijkaardige maatregelen werden tegenover de Engelschen genomen en men

[p. 26]

ging zelfs zoo ver, de Engelsche wol met een inkomrecht te slaan (28ⁿ Maart 1528).

Die onbegrijpelijke dwaasheid bevoordeeligde de Engelsche lakennijverheid, mitsgaders de mededinging, welke zij ons alhier aandeed. In 1531 scheen de toestand den Staten zoo bedenkelijk, dat deze een verbod van invoer voor de Engelsche lakens vroegen; doch Karel, vooral gesteld op eene verzoening met Engeland, liet hunne eischen zonder gevolg en berokkende aldus het grootste nadeel aan onze weleer zoo bloeiende lakennijverheid, zonder dat zijne latere pogingen, om hier het gebruik van Spaansche wol in te voeren, met eenig welslagen werden bekroond.

Het verval der lakenweverij gaf aanleiding tot allerlei bedrog, waarbij de Vlaamsche en Brabantsche voortbrengselen hunnen goeden naam verloren; alle verdere moeite, om de crisis te verhelpen, bleef vruchteloos, tot eindelijk de uitwijking der wevers, ten gevolge der godsdiensttwisten, aan die nijverheid den genadeslag gaf ⁽¹⁾.

Naar aanleiding der uitrusting eener vloot tegen Engeland en der dreigende houding der werkloozen, werd een wapenstilstand van acht maanden geteekend (Hampton-Court, 15ⁿ Juni 1528), waarbij de uitlevering der gevangenen, alsmede de wedergaaf der buitgemaakte schepen en aangeslagen goederen bepaald werden.

_**_*

Na het teekenen van dien vrede ging Karel in Holland oorlogen en eischte daartoe nieuwe toelagen, hetgeen hier groote opschudding verwekte. Stellig zou deze oogenblikkelijk tot omwenteling overgeslagen zijn, waren geen zware rampen onze bevolking komen treffen: terwijl de kusten door stormen on overstroomingen geteisterd werden, woedden de pest en

(1) Alex. Henne.

[p. 27]

de zweetziekte⁽¹⁾ in het binnenland. Te Antwerpen trof deze geesel 500 slachtoffers op drie dagen tijds en het sterftecijfer was even schrikwekkend te Brugge, Gent en Mechelen. De geschiedschrijvers melden niet hoeveel slachtoffers hij te Brussel maakte; doch hun getal moet aanzienlijk geweest zijn, gezien den schrik, dien hij onder de bevolking verspreidde⁽²⁾.

Uit de duurte der levensmiddelen sproot hongersnood.

Toen verbood het Staatsbestuur den graanuitvoer en verkocht in zekere steden het koren tegen billijken prijs; maar de volksellende was niet meer te lenigen en te Mechelen brak een volksoproer los, aangestookt door vier- à vijfhonderd wanhopige, hongerlijdende vrouwen⁽³⁾.

Intusschen vierde Karel zijn kroningfeest in Italië en verbraste er, in ongehoorde pracht aanzienlijke sommen, welke zijne rampzalige provinciën hem ten koste der grootste opofferingen verschaft hadden.

_**_*

Te midden dier ellende, door zooveel rampen verwekt, stierf Margaretha van Oostenrijk (1530) en werd kort nadien vervangen door Maria van Hongarije, Karels zuster en weduwe van Lodewijk II van Hongarije. Eene der eerste zaken, waarmede zij zich onledig hield, was de regeling der stapelplaats

(1) Die ziekte, eerst Sudor anglicus of Anglica pestis sudatoria geheeten, omdat men meende dat ze in Engeland ontstaan was, brak te Hamburg uit en verspreidde zich snel over de Nederlanden. Zij bestond in een bovenmatig zweeten en dompelde haar slachtoffer in eenen diepen slaap of schijndood, die, zoo deze na 24 uren niet ophield, met den dood eindigde (Henne en Wauters: Histoire de Bruxelles).

(2) Zoohaast men te Brussel vernam, dat de zweetziekte te Antwerpen verschenen was, werden alle betrekkingen met deze stad afgebroken en de stadspoorten toegemetseld: Vergeefsche moeite evenwel.

(3) Alex. Henne.

[p. 28]

van Heffen, een geschil dat sedert meer dan eene eeuw tusschen Brussel en Mechelen hangend bleef⁽¹⁾.

Karel de Stoute had met geweld de dienstbaarheid van Heffen doen afschaffen; doch sedert den dood van dien hertog, zagen de Brusselaars hunne betrekkingen met Antwerpen gedurig belemmeren.

Den 7ⁿ Juni 1531 werd hun toelating verleend, haver en visch door Mechelen te voeren, zonder verplichting er die waren te koop te stellen; zulks bevredigde hen echter niet, wijl zij ondervonden dat de Mechelaars hun nog ter sluik het meeste nadeel berokkenden en derhalve vroegen zij de machtiging, eene rechtstreeksche vaart naar den Rupel te delven. Dat ontwerp was geenszins nieuw, aangezien Karel de Stoute en Maria van Burgondië reeds concessie daartoe verleend hadden; doch Maria van Hongarije liet ze op 7ⁿ November 1531 in 's Keizers naam bekrachtigen. Echter was de tegenstand der Mechelaars nog zoo hevig, dat de Brusselaars eerst twintig jaar later de werken konden aanvangen.

De vaart van Brussel naar Willebroeck, den 11ⁿ Juni 1550 door Jan van Locquenghien begonnen, werd den 11ⁿ October 1561 voor de scheepvaart geopend en had 1,800,000 florijnen gekost.

Het uitzien naar nieuwe gemeenschapsmiddelen was overigens noodzakelijk geworden, door een tijdelijke uitbreiding des handels: Aldus werd de Schelde tot aan Doornik bevaarbaar gemaakt en de Haine tot aan hare monding in dien stroom; men dolf de vaart van Gent naar 't Sas; te Oostende, waar de haven met verzanding bedreigd was, groef men (1517) ten Oosten der havengeul eene jachtsluis, waar het water bij hoog tij opgevangen en bij ebbe losgelaten werd, om aldus het zeegat open te houden; duinen en dijken werden versterkt en

(1) P. Huybrechts; Résumé de l'histoire du commerce et de l'industrie en Belgique, depuis les temps les plus reculés, jusqu'à l'éman cipation de Charles-Quint. Burgondisch Huis.

[p. 29]

hersteld, om de overstroomingen te beletten; de havensteden moesten verbeteringen invoeren, wilden ze op de hoogte blijven van de eischen en den vooruitgang van den overzeeschen handel; te Antwerpen, namelijk, werden verscheidene nieuwe dokken gemaakt.

_**_*

Keizer Karels oorlogen in Afrika hadden voor onze voorouders zeker belang, wijl deze daarin de gelegenheid zagen nieuwe vertierwegen voor den handel te openen. Zij namen er dus gretig deel aan en ‘een groot gedeelte der vloot, zegt A. Henne, werd door de Nederlanden uitgerust. Al de niet gebrekkelijke landloopers en bedelaars werden opgevangen en naar Antwerpen gestuurd, alwaar men ze inscheepte in bestemming voor Zijne Majesteit, op weg naar Tunis.’

Niet alleen edelen, ook dichters en schilders scheepten met den keizer in, wiens vloot uit 500 vaartuigen⁽¹⁾, waaronder een dertigtal Hollandsche hulken, bestond.

Keizer Karel ondernam twee dergelijke tochten: eerstwerf in 1535 met eenig goedgelukken, wijl hij achttien tot twintig duizend Christenen verloste; de tweede maal in 1541 zonder ‘enigen uitslag, daar slechts weinige schepen aan eenen schrikkelijken storm ontsnapten en naar hier konden terugzeilen.

_**_*

Terwijl Karel den oorlog tegen Frankrijk voortzette, kwamen staatkundige verwikkelingen onze betrekkingen met de Noorderprovinciën bedreigen; van daar nieuwe geldafpersingen, waaraan de Belgische steden slechts morrend toegaven en welke de Gentenaars weigerden te betalen.

(1) Da scheepsbouwkunst deed grooten voortgang in de 16^e eeuw; want terwijl de schepen in de vorige eeuw slechts een of twee kanonnen droegen, zag men toen prachtige oorlogschepen, met de keizerlijke vlag in top en honderd kanonnen aan boord, den Oceaan doorkruisen (Van Bruyssel: Histoire du commerce et de la marine en Belgique).

[p. 30]

Maria van Hongarijë trad vruchteloos met hen in onderhandeling. Eene volkspartij, welke in de weerspannige stad ontstaan was en in haren schoot de ambachten der molenaars, behangers, schippers, hoefsmeden, scheepstimmerlieden e.m.a. telde, maakte zich van het bestuur meester, bracht eenige voorname burgers ter dood en sloeg een begeerig oog op de goederen van rijken en van kloosters. Om aan die regeeringloosheid een einde te stellen, richtte de landvoogdes zich tot den keizer, die aan de Gentenaars, als laatste poging tot verzoening, eenen gezant stuurde en zich middelerwijl vaardig maakte, om persoonlijk tegen hen op te rukken. Welhaast trok hij Frankrijk door, met toestemming van Frans I, en trad den 14ⁿ Februari 1540 in zijne vaderstad, door zijn Hof en 6000 wapenknechten gevolgd.

Een naamlooze kroniek van dien tijd spreekt over Gent den uitbundigsten lof, maar voegt er onheilspellend bij: ‘Hoe jammer dat zijne bevolking zoo licht tot muiten overslaat; doch van nu af en voor de toekomst, zal die macht haar ontnomen worden.’

En inderdaad: Keizer Karel zag het gegronde en gewettigde in de eerste klachten en eischen voorbij, om zich slechts de buitensporigheden eener verdwaalde menigte te herinneren, en tuchtigde onbarmhartig zijne ongelukkige medeburgers. De stad werd tot zware boeten verwezen en verloor hare voorrechten, inkomsten, muren, wallen, zelfs hare groote klok Roeland; onderscheidene personen werden verbannen, andere onthoofd en hunne goederen verbeurd verklaard; op de kosten der inwoners verrees een versterkt kasteel om hen in bedwang te houden; ten slotte werd de oude sladsregeering afgeschaft en door eene den Keizer toegedane instelling vervangen: hij zelf benoemde nu de schepenen en bracht het getal der ambachten van 52 op 21. Deze hadden ook het recht niet meer, hunnen deken te kiezen, doch moesten den hoofdman dulden, hun door 's vorsten vertegenwoordiger opgedrongen.

[p. 31]

De laatste Vlaamsche Gemeente viel. Keizer Karel had het werk voltrokken, door de Hertogen van Burgondië begonnen; hij bereikte zijn doel, zijn wil was volbracht; doch Vlaanderen, zijne rijkste provincië, lag levenloos uitgeput.

Vijf jaren later viel Brugge in de volledigste vergetelheid: den 9ⁿ Febr. 1545 verlieten de Hanzeaten voor goed hare haven, reeds door alle kooplieden verwaarloosd, en gingen zich te Antwerpen vestigen, dat inmiddels onze eerste handelsstad geworden was⁽¹⁾. En toen de eerste schepen, rechtstreeks uit Indië komend, er in 1563 aanlegden, bleek de voortreffelijkheid dier haven boven alle mededingsters en spoorde de koopliepen aan, voor haren bloei te ijveren.

_**_*

Frederik Badoaro, Venetiaansch gezant, heet Antwerpen de eerste handelsplaats der wereld en schat op veertig millioen gouden kronen, het bedrag der sommen welke er jaarlijks in wisselhandel, leeningen en interesten verteld worden.

In de enge straten rond de haven, zegt Van Bruyssel, wemelde het van kooplieden uit alle natiën, waartusschen men vooral Duitschers, Denen, Italianen, Spanjaarden, Portugeezen en Engelschen aantrof. Verscheidene onder hen hadden koninklijke fortuinen verzameld, zooals de Fuggers, wier familiehoofd een testament van zes millioen gouden kronen achterliet.

Te Antwerpen was de handel met Engeland een monopolium in de handen eeniger kooplieden, die er zich tijdens de regeering van Jan I, hertog van Brabant, gevestigd en door hunne aanzienlijke kapitalen en ongemeenen invloed dien alleenhandel veroverd hadden. Ook de Indische producten waren het voor-

(1) Er was reeds geruimen tijd spraak geweest het handelskantoor der Hanzeaten van Brugge naar Antwerpen over te plaatsen, wijl de Landdag van Lubbeek in 1521 besloten had, nog enkel het kantoor in eerstgenoemde stad te laten bestaan, om den handel in Poperingsche lakens niet te benadeeligen of in gevaar te stellen.

[p. 32]

werp eens monopoliums ten voordeele der Portugeezen en Spanjaarden; doch na 1522 beproefden de Antwerpenaars zelven rechtstreeksche en met goeden uitslag bekroonde reizen naar het verre Oosten.

De kooplieden, uitgenoman de Engelschen, vergaderden ter Beurs⁽¹⁾. Deze, in 1531 gebouwd, was de schoonste van Europa, telde vier poorten en had galerijen met prachtige uitstallingen van kramersgoederen en schilderijen⁽²⁾. Het was niet ongemeen er vijf duizend kooplieden, makelaars, zeekapiteins, enz. aan te treffen, er alle talen te hooren spreken en alle kleederdrachten te ontmoeten⁽³⁾.

De beweging ter haven was nog drukker. Soms bleven schepen twee à drie weken op anker liggen, vooraleer bij de loskaaien te kunnen geraken. Rond 1550 lagen er dikwijls 2500 schepen te gelijk vóór Antwerpen; terwijl de dagelijksche in- en uitvaart 500 bodems bedroeg⁽⁴⁾.

Die schepen brachten de voortbrengselen uit Engeland, het Noorden, Spanje en Italie herwaarts en vertrokken met koopwaren, alhier door zware wagens uit Duitschland, Frankrijk en Lorreinen aangevoerd. Geloofwaardige schattingen beramen den in- en uitvoer op anderhalf milliard florijnen 's jaars.

Ziehier, overigens, eene tabel, naar Guicciardini, uit het werk van Mertens en Torfs, over den invoer te Antwerpen in 1560⁽⁵⁾:

(1) Afgebrand den 2ⁿ Augustus 1858. Mertens en Torfs: Geschiedenis van Antwerpen, 4^e deel.

(2) Guicciardini: Descrizione di tutti i Paesi Bassi; Antwerpen, 1567.

(3) Alex. Henne 4^e deel.

(4) Naar den jezuïet Charles Scribani, Scribanius, geboren te Brussel, gestorven te Antwerpen (1561-1629).

(5) Deel IV, blz. 181.

[p. 33]

LANDEN.	WAREN.	HOEVEELHEDEN.	WAARDE IN GOUDEN KRONEN^(1).
Italië	Goudlaken, zijde; goud- en zilverweefsels; grofgreinen angora- en kemelsgarenstoffen); ruwe zijde, enz.	Onvermeld.	3.000.000
{ Duitschland	Fusteinen (bombazijn)	Onvermeld.	600.000
{ Duitschland	Wijnen	40.000 vaten.	1.500.000
Noorderlanden	Granen	60.000 lasten.	1.680.000
{ Frankrijk	Wijn	40.000 vaten.	1.000.000
{ Frankrijk	Pastel (weedebladeren)	40.000 balen.	300.000
{ Frankrijk	Zout	6.000 centenaars	180.000
{ Spanje	Wol.	25.000 balen.	625.000
{ Spanje	Wijnen	Onvermeld.	800.000
Portugal	Specerijen	Onvermeld.	1.000.000
{ Engeland	Wollen	1.200 balen.	250.000
{ Engeland	Lakens, ‘Carseyen^(1) en dergelijke’.	200.000 stuks.	5.000.000
			15.935.000

Deze tafel bevat, volgens Guicciardini, slechts eenige invoerartikels. nl. die ‘van welke hij, door middel en gelegenheid, best kennis had’ (Mertens en Torfs).

⁽²⁾

De Antwerpsche nijverheid was zoo bloeiend als de handel; men vervaardigde er lijnwaad, bombazijn, laken, fluweel, taf, zijde, papier, speelkaarten, spiegels zooals die van Venetië, leder, goud- en zilverboordwerk, enz. enz. Men vond er nog

(1) Eene kroon was drie florijnen waard.

(1) Eene kroon was drie florijnen waard.

(2) Grove wollenstof, karsaai, zoo genaamd naar Kersey, in Suffolk, waar ze vervaardigd werd.

[p. 34]

suikerraffinaderijen, zeep- en verffabrieken, alsmede gieterijen; enkele dezer laatste vervaardigden oorlogsmateriaal en zware kanonnen. De Antwerpsche goudsmeden en drukkers stonden overal voordeelig aangeschreven.

_**_*

Te dien tijde verscheen in België het eerste werk over boekhouden, dat gedrukt werd bij Gillis Copijns, op last van Anna Swinters, weduwe van Jan Impyn. Deze had in Spanje, Portugal en Italië gereisd, en nl. te Venetië, waar hij 12 jaar als rekenplichtige verbleven had, het boekhouden geleerd. Om zijne ervarenheid en bekwaamheid werd hij, na zijnen terugkeer te Antwerpen, door de hoofden der groote handelshuizen zeer op prijs gesteld en aangespoord tot het uitgeven eens werks, over comptabiliteit naar Italiaansche wijze. Op 's Keizers verzoek werd het boek door eene bijzondere commissie onderzocht, welke er het vleiendst oordeel over uitbracht⁽¹⁾.

(Wordt voortgezet.)

M.V.

(1) De stadsbibliotheek van Antwerpen bezit er een exemplaar van; 't is een in gothieke letter gedrukt in-folio (Mertens en Torfs):
Nieuwe instructie ende bewijs der looffelijcker consten des rekenboecks, ende rekeninghe te houdene nae die Italiaensche maniere.... getranslateert met grooter diligentien uit die Italiaensche tale in onser spraken, duer Jan Impijn Christoffels, coopman van Antwerpen.
Ghedruckt met gratie ende privilegie in de vermaerde coopstadt van Antwerpen, ten versoecke ende aenlegghene van Anna Swinters, der weduwen wylen Jan Impyns, woonende in voers. stadt van Antwerpen, bij den Grooten Mert, en die Maelderyestraete, int huys ghenaempt den Pijnappel, duer Gillis Copyns van Diest, boeckprentere, int jaer ons Heeren ons Salichmakers Jesu Christi als men schreeff, M CCCCC ende XLiij, den XXVj dach July.