Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 3

[p. 270]

In extremis.

Toen ging Kees weer naar zijn werk: voor groote en kleine voeten klompen snijden uit blokken poppelhout, en zijn moeder, een tenger vrouwtje met bleeke lippen, zette de kleine tafel, waaraan ze hun maal genomen hadden, weer op haar plaats, en na nog een poosje rondgeprutteld te hebben om hun twee oude menschen, haar man en haar moeder, nam zij haar strooien veldhoed en trok naar den akker.

Vóór de deur lag de baan eenzaam en geen geluid ging door het huis, nu de oudjes alleen bleven, in gelijke zetels tegenover elkander vóor het venster. De hooge stokrozen stonden in bloei, buiten aan weerskanten van het raam en nog frisscher schenen ze bij de verfrommelde, verkneukelde gezichten van het vrouwken en den man, nog meer verfrommeld en verkneukeld die twee gezichten, op niet geteerd, alle vleesch weg geleefd, twee verdroogde, houterige menschjes, tusschen de bloeiende bloemen.

En de man, in zijn stoel, ineengezakt, zijn hoofd vooruit, zijn lichaam haast geen lichaam meer, alsof alleen wat knokken de kleeren open hielden, bleef roerloos; maar het vrouwken was ál beweging en gebaren: gebaren van de magere handen naar doek of muts, van de beenen onder den dunnen rok, van den pezigen hals op den romp...

Hun voeten op het zelfde withouten bankje, hun knieën haast bijeen, gezicht aan gezicht; de man, roerloos, ingedommeld; het vrouwken ál leven en beweging. En terwijl achter zijn half gesloten oogleden de ballen wegdraaiden, ging haar felle blik rond, buiten, binnen, en gestadig zat ze te werken

[p. 271]

en heen en weer te schuiven, te wrijven en aan haar kleeren te plooien en honderd gedachten kwamen lichten over haar wezentrekken, trokken de brauwen omhoog of de mondhoeken neer; de schouders gingen op en af, de handen open en toe...

Zoo stil om hen was het huisken, zoo muizestil in het zomersche middaguur, zoo vredig en kalm. - Ze zaten tusschen de bloeiende stokrozen, twee houterige, afgeleefde menschjes, gezicht aan gezicht, de man ingedommeld, het vrouwken ál beweging...

Achter zijn schaarsche wimpers draaiden zijn oogen weg; zijn kin was op zijn borst gezakt en uit de wijde, groote mouwen kwamen twee dorre, vergroeide handen op zijn dijen liggen, bleven daar liggen, zonder éen trilling, zonder éen schuiven der pezen over de kneukels, en de voeten stonden op het bankje, beenderig, roerloos, dood. Maar het vrouwken was gestadig aan 't werken en schuiven. Zij wreef aan neus en kin, dan over bles en voorhoofd, duwde haar nagels tegen de handpalmen beurtelings rood en wit, plette heur oorlappen, speelde met haar voeten, en haar felle blik ging rond, buiten, binnen, binnen, buiten, op en af, heen en weer.

In de kamer gonsden nu vliegen, maar niet dit gonzen brak de stilte, het scheen of het ze integendeel grooter maakte, hoorbaar, en het kamerken bleef ál zwijgen tot de man opeens zijn oogen wijd opensperde en verschrikt vroeg: ‘Zegdet gij iets, moeder?’

Zij hield even op van wiegen, zag hem verachtelijk aan: ‘Wel neen,’ zegde ze ‘dat ik u zou willen beletten van slapen!’ en zich opzettelijk afwendend, keek ze al tusschen de stokrozen weg buiten naar haar arbeidende dochter.

Maar na een poos draaide ze het hoofd weer om en zijn oogen ziende, die op haar gevestigd waren, peinzende, droeve oogen in het strakke gezicht: ‘slaap’ zegde ze, en ze begon aan de zoldering de balkjes te tellen.

En als ze daarmee gedaan had, haar muts verzet en haar rok

[p. 272]

verschikt, zei ze opeens in een vlaag van gramschap en ongeduld, dat zij niet slapen kon, niet slapen zou, en dat ze nog liever, zij en wist niet wat zou doen.

Dan lei ze zich achterover in haar leunstoel, sloot vast het bleeklippige mondje en scheen te willen pruilen, maar niet voor lang. Als een rateltje, hard en droog, viel weldra haar tong in, klepperde een vloed van woorden en de felle blik boorde den man in de peinzende oogen - en luider steeds klepperde het door de stille kamer, tot ze opeens haar stem liet zakken en langzaam, berekend, met korte zinnetjes hem aan het prikkelen viel, haar oud liedje: wat een luiaard hij was! Met kunst haar effecten gradueerend, de dozis venijn zorgvuldig afwegend, - haar oud, afgezaagd liedje: wat een luiaard hij was, wat een veinzaard! Want met zijn lamheid was het niets, haar kon hij niet bedriegen, zij had hem lang doorschouwd, zij kende hem. En haar dochter, zijn vrouw, wroette zich dood voor hem; zij kroop op haar knieën rond den akker, kruide veel te groote ladingen, torschte veel te zware lasten!

Zonder overtuiging, met kwaadaardig genot, omdat het haar pleizier deed zijn droefheid te zien, zijn machtelooze gramschap, met diepe, langzame stem, haar gezicht bij het zijne, aan het uitschelden ging ze hem, zooals ze hem uitschold wanneer de tijd haar lang viel en ze op zich niet voelde het oog van haar dochter of van haar volwassen kleinzoon; aan het opjagen, hatelijk aan het tergen, en op zijn strak, dood gezicht volgde ze het wisselen der niet meer uitgedrukte gevoelens; hoe de spieren, die haast niet meer konden, zich samentrokken of ontspanden, hoe de oogen in woede vlamden of van jammer uitdoofden, hoe de hangende lip sidderde, de uitpuilende adamsappel zwol en uitzette,... en ‘moeder, moeder’ kreunde hij en hij brabbelde er allerlei achter, onverstaanbaar, verontschuldigingen of scheldwoorden, zijn vingers kromden zich - zoo zaten ze, tegenover elkander, - maar heinde en ver bleef alles stil en vreedzaam.

[p. 273]

En voort ging ze nóg: hij kon niet meer werken, zij kon het wel. Zij schilde aardappelen, deed boonen uit hun peulen. En haar dochter moest zich dood beulen voor hem, - een luiaard was hij, en een huichelaar. Onverstaanbaar brabbelde hij er allerlei tegen, de pezen over zijn kneukels schoven heen en weer; zijn mummieachtig hoofd beefde, zijn krom ruggebeen spande zich boogvormig; hij steunde op zijn voeten, recht stond hij opeens...

Daar verscheen op den drempel de vrouw met de bleeke lipjes. ‘Wel, hebt ge van mijn leven’ kreet ze ‘ze zijn nog eens aan den gang! Gij twee oude kinderen, gij, onverstanden; gij zult mij nog doen sterven van verdriet; in het graf zult ge mij helpen! Kees, kom eens hier’

Maar reeds was de man weer achterover gezonken.

Een traan rolde over zijn vertrokken, beenderig gezichtje.

‘Wat is er, vader? Toe, zeg het eens,’ sprak Kees, die zijn onafgewerkte klompen in den steek had gelaten om toe te schieten. ‘Grootmoeder, gij moet zwijgen, laat vader spreken.’

Afgebroken, met zwoegenden adamsappel poogde hij te vertellen, maar rad, klepperend als een rateltje viel haar tong in: ‘Och, ja, ze wist het wel; van haar maakten ze niets; het was vader vóor en vader na; zij was verstooten; een arme, hulpelooze weduwe!’ En aan het krijten ging ze, zooals altijd na dusdanige scenes, ware tranen van waarachtig verdriet en luid snikte ze en wist van geen ophouden.

De dood, toen ze ook langs dit huisje kwam en tusschen de uitgebloeide stokrozen de twee oudjes ontwaarde, aarzelde... Wie eerst? Het vrouwken of de man? En ze koos het vrouwken.

Bij den eersten slag der groote zeis ging deze het gebruik der beenen weg. Men droeg haar naar heur ledikant.

Buren liepen toe en weg, bezoek en bezoek kwam.

[p. 274]

Eenzaam nu vóor het venster, het voetbankje voor hem gansch alleen zat de man. Zijn droeve, peinzende blik volgde wie uit ging, en in. Daar brabbelde hij iets tusschen zijn dorre lippen. Kees ging bij hem en liet het zich herhalen; het was, of hij nog eens bij moeder mocht komen.

Ze droegen hem bij het bed, waarin ze verslagen lag. Nog ging haar felle blik rond; nog, onder het spel der gedachten, trokken de wenkbrauwen samen, de mondhoeken op en neer. Zij zag hem lang, peinzend aan; over haar duister gezichtje gleed een schaduw, daarna een licht, een hel licht van verteedering en liefde.

En opeens stak ze van onder het deken den afgeteerden, pezigen arm uit, wierp den ouden man iets op zijn lamme knieën. Het was een stukje lekkers haar door den een of den andere in het vuistje gestopt. En terwijl hij in luiden jammer uitbarstte, strekte ze zich uit in een rilling, een traan rolde over haar wang en de dood kwam het begonnen werk voleinden en dat felle, rustelooze harteken voor altijd stil leggen.

Hannah.