Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 3

[p. 242]

Uit Noord-Nederland.

In de geschiedenis van Noord-Nederland kenmerkt het afgeloopen jaar zich niet door feiten in de wereldgeschiedenis van eenige beteekenis, doch wel door zoodanige, belangrijk genoeg voor ons land om even in herinnering te worden gebracht. De uitbreiding van het kiesrecht was een aanmerkelijke schrede voorwaarts en het niet toegeven aan het verlangen van den Minister van Marine om over te gaan tot den bouw van een oorlogschip is zeker ook geen onbelangrijk feit.

Hoe jammer dat wij, die in vele opzichten zulk een gunstige uitzondering maken op den algemeenen toestand der volken, toch niet geheel buiten oorlog staan. Het begin van 1898 brengt ons den Atjehoorlog in herinnering, die sedert vijf en twintig jaar gevoerd wordt met opoffering van duizenden menschenlevens en millioenen guldens.

Was het jaar dat voorbij is, op wetgevend gebied arm, één wet kwam toch tot stand en deze was het die oprichting van Kamers van Arbeid gelastte, waardoor zooveel geschillen tusschen werkgever en werklieden kunnen voorkomen worden.

En de toekomst? Zij zal zeker zeer vruchtbaar zijn, want men heeft het oog geslagen op onze volksklassen, er wordt verzekering der arbeiders gewenscht en bescherming van verwaarloosde en verlaten kinderen. Leerplicht en persoonlijke dienstplicht zullen misschien weldra medewerken tot volksontwikkeling en deze zal de maatschappij ten goede komen.

En de toekomst? Zij zal zeker zeer vruchtbaar zijn, want men heeft het oog geslagen op onze volksklassen, er wordt verzekering der arbeiders gewenscht en bescherming van verwaarloosde en verlaten kinderen. Leerplicht en persoonlijke dienstplicht zullen misschien weldra medewerken tot volksontwikkeling en deze zal de maatschappij ten goede komen.

Wij hebben dus alle reden om veel goeds te verwachten van de toekomst.

[p. 243]

_**_*

In 1897 zijn we nog juist van een paar belangrijke werken een gedeelte rijker geworden. De 5^e en 6^e aflevering van het schoone werk: Amsterdam in de zeventiende eeuw is verschenen en hierin heeft de heer D.C. Meijer zijn beschrijving der stad tot een einde gebracht. De uitleg der grachten in 1612 en de vergrooting en voltooiing van het oostelijk stadsdeel in 1657 werd behandeld en levert eene belangrijke bijdrage tot de geschiedenis van Amsterdam, waarvan de schrijver veel eer heeft. Ook heeft de Vereeniging tot uitgave van de Bronnen van het Oude Vaderlandsche Recht het eerste deel laten verschijnen van de Gilden van Utrecht tot 1528, dat is tot den tijd dat de gilden in de hoofdstad hun politieke macht werd ontnomen en zij bedrijfvereenigingen werden onder scherp toezicht der stadsregeering. Een jaar geleden kwam het tweede deel uit, dat stukken bevatte die de gilden in het bijzonder betroffen. In het nieuwe deel vindt men de rechtsbronnen.

De oorzaak der late verschijning van het eerste deel is te zoeken in de uitvoering van den wensch der samenstellers om in een uitgebreide inleiding de uitkomsten van hun studie over het middeleeuwsche gildewezen in Utrecht neer te leggen. De inleiding is vooral van veel waarde, omdat er wetenschappelijk aan de geschiedenis der gilden nog weinig gewerkt was en zij steeds onvolledig behandeld werd.

Het is zeker belangwekkend, dat allerlei instellingen, die thans als eischen des tijds door de vooruitstrevende partijen gewenscht worden, in de middeleeuwen bestonden. Dat bewijst niet veel voor den vindingsgeest van deze vooruitstrevers, die geen andere middelen weten dan achteruit te keeren en hun toevlucht te nemen tot inrichtingen, welke slechts pasten voor een maatschappij van groote kinderen, die onder voogdij moesten gehouden worden.

[p. 244]

De Jonge Gids verschijnt getrouw en even getrouw blijft de redactie aan haar voornemen, de lectuur iets anders te doen zijn dan huiskamer-lectuur. Voor leesgezelschappen en voor verdere lezende parasieten (zooals de redactie eens schreef) is de inhoud niet geschikt, doch als voorwerp van studie valt het tijdschrift niet weg te cijferen. In n^r 8, dat eenige dagen geleden verscheen, vindt men nog altijd de voortzetting van Diamantstad door den redacteur en van Kamertjeszonde door Habbema, die beide in n^r 1 werden aangevangen.

_**_*

De openbare leeszalen verheugen zich steeds in een toenemend aantal bezoekers. Ofschoon er meerendeels gebruik wordt gemaakt van de dagbladen en tijdschriften, die op de leestafels voor de hand liggen, wordt er toch veel zorg besteed aan de bibliotheken, waarin men naast Nederlandsche werken ook vertalingen van buitenlandsche schrijvers aantreft.

De openbare Leeszaal te Utrecht heeft in haar bibliotheek naast de oorspronkelijke boeken, werken van Dickens, Frits Reuter, Marlitt, Daudet, Tolstoi, Thackeray, Kipling, Björnson, Bret Harte, Dumas en anderen.

Onder de kranten, die deels toegezegd, deels aangeschaft worden, telt men de voornaamste Nederlandsche dagbladen. De weekbladen zijn vertegenwoordigd door Het Sociaal Weekblad, Nederlandsch Volksblad, De Amsterdammer, De Werkmansbode. Van de vakbladen vindt men er verscheidene, waaronder De Boekband, De Bakkerij, De Timmerman, Bouwkundig, weekblad, Weekblad voor den Behanger, en De Kalk- en Steenbewerker.

Nederlandsche tijdschriften zijn niet in groote getale voorhanden, wat wel zijn oorzaak zal hebben in de duurte van deze en de onmogelijkheid om ze tegen verminderde prijzen te bekomen. De Aarde en haar volken, Eigen Haard, De Natuur, Het humoristisch qAlum, Uilenspiegel en de Neder-

[p. 245]

landsche Spectator zijn slechts aanwezig. Men bezit verder nog een 4tal Duitsche en 2 Engelsche tijdschriften en van die met Franschen tekst L'Illustration Européenne. De periodieken liggen in mappen op de middentafel voor elken bezoeker ter bezichtiging en vooral de platen vallen zeer in den smaak van hen, die gebruik maken van de aangeboden gastvrijheid om op werkdagen de Openbare Leeszaal, van des morgens tien tot des avonds op hetzelfde uur, als hún bibliotheek te beschouwen en op Zon- en feestdagen van 2 tot 10 uur namiddags.

Eens per week des Dinsdags verdwijnen alle tijdschriften en bladen, de tafels worden opgeruimd en uit een zolderluik laat men zooveel stoelen neer, dat er slechts een smalle doorgang blijft voor den spreker, die gewoonlijk voor een heel dankbaar publiek een voordracht ten beste geeft of een wetenschappelijk onderwerp vertellenderwijze behandelt en veelal opheldert door proeven. Soms staat in den smallen doorgang het publiek schouder aan schouder, doch dan is er iets extra's, hetzij dan een buitengewoon goed voordrager of een muziekuitvoering.

_**_*

Rotterdam krijgt ook haar Volksconcerten, ze zullen Zondag 30 Januari een aanvang nemen. De zondagswet, een wet van 1815, waaraan alleen door den burgemeester van Haarlem onder algemeen protest der burgerij zoo nu en dan de hand wordt gehouden, heeft het oorspronkelijke plan: de uitvoeringen op Zondag te doen plaats hebben, dus niet in den weg gestaan. Wenschelijk is, dat de burgerij nu eens goed in den zak tast om het volk te laten genieten, want zonder finantieelen steun zullen de toegangsprijzen niet laag gesteld kunnen worden.

De orkestschool te Amsterdam destijds door Willem Kes gesticht om een leemte aan te vullen in het muziekonderwijs, zal ineensmelten met de onderwijsinrichtingen der Maatschappij ter bevordering der toonkunst.

[p. 246]

_**_*

De koninklijke vereeniging het Nederlandsch Tooneel heeft geen bijzonder voordeelig jaar gemaakt. De opbrengst in 't seizoen 1896/97 is ƒ 3000 beneden de schatting gebleven. De honderd negen en dertig voorstellingen te Amsterdam brachten ƒ 58,360 op; de zomervoorstellingen vulden de kas met ruim ƒ 12,000. Van de voorstellingen buiten Amsterdam brachten de 75 Haagsche ƒ 53,996 op en de vier-en-zeventig in de provineie ƒ 31,567, terwijl voor reiskosten meer dan 30,000 guldens betaald werd.

Waar men zooveel onkosten moet maken, valt het niet te verwonderen dat van het waarborgfonds voor een bedrag van ƒ 5,381,20 verbruikt werd.

De heer Chrispijn, die dezen winter bij de Koninklijke vereeniging zijn intrede deed, moet het bestuur aanvaard hebben over een nieuw theater, dat te Amsterdam zal verrijzen en ingericht wordt in den geest van den Tivoli-Schouwburg te Rotterdam. In tegenstelling met de meeste berichten van dien aard is het benoodigde kapitaal reeds bijeen.

_**_*

In de Rijks-academie van Beeldende Kunsten is beeldhouwwerk ter bezichtiging gesteld van den heer J.H.P. Wortman. Het beeld: een landbouwer die de aardklonten verwijdert van zijn schop en de andere studie's werden door hem te Parijs vervaardigd tijdens zijn verblijf aldaar in 1897.

De Rijkssubsidie, die de beeldhouwer, naast de gouden eerepenning verwierf met zijn groep: De verloren zoon, gaf waarschijnlijk aanleiding tot deze tentoonstelling, die bewijs geeft van groote vorderingen.

Het museum Boijmans te Rotterdam is in bezit gekomen van een werk van Joost van Geel, een koopman te Rotterdam in de 17^e eeuw. De aankoop van het belangrijke stuk geschiedde in

[p. 247]

1896 op de veiling Seymour te Londen met behulp van de vereeniging Rembrandt. Destijds ging het stuk naar Frankrijk, en werd daar gehouden voor werk van Metzu, wiens naam het droeg; doch toen de oude vernis van het paneel verwijderd werd, verdween de naam van den pseudo-maker en kwam Van Geel's handteekening voor den dag. Het stukje moet een schoone aanwinst zijn voor het museum.

Een eigenaardige tentoonstelling hield Arti et Amicitiae: naast allernieuwste nieuwigheden, voorstellingen die voeren tot de verheven rust van het klassieke. In de eene zaal een verzameling reclame-biljetten, grillig, fantastisch, doch schoon. In de andere, een verzameling photo's uit Griekenland, Syrië en Egypte, waarbij heerlijke landschappen, mooie stadsgezichten en gebouwen.

Onder de reclame-biljetten maken de prenten van Hollandschen, Duitschen en Engelschen oorsprongeen poover figuur naast de Fransche, waarbij ontwerpen zijn van Steinlen en Cheret.

Een groot aantal aquarellen en eenige schilderijen van Jan Voerman en wijlen W. Witsen worden in Voor de Kunst ter bezichtiging gesteld. Van laatstgenoemde zijn daarenboven nog een tiental etsen, waaronder bijzonder mooie. In de verzameling Voerman trekken de bloemen en daarvan vooral de heerlijke violen zeer de aandacht, terwijl ‘Herfst in het bosch’ en ‘Aardappelenrooiers’ van Witsen hehooren tot de werkelijk schoone stukken.

Het Rijks-museum heeft voor zijn bibliotheek een verzameling teekeningen ontvangen van monumenten in verschillende kerken in Nederland, welke met de beschrijvingen acht deelen uitmaken. Hierin worden behandeld de nieuwe Waalsche, de oude en Westerkerken te Amsterdam; de St. Eusebius- en St. Walburgskerken te Arnhem, benevens die te Velp en omstreken. De St. Servaaskerk, de St. Jans- en O.L. Vrouwe kerken te Maastricht en de St. Janskerk te Gouda. Het

[p. 248]

laatste deel bevat uitsluitend beschrijvingen van de grafschriften te Waterloo.

_**_*

De Haagsche heeren, die als naamlooze vennootschap: Landontginning, in de gemeente Schoterland in Friesland zooveel woeste gronden in bouwland lieten herscheppen, hebben wederom een groot terrein aangekocht, waardoor aan vele handen werk verschaft zal worden.

De naaisters, lingeriewerksters, corsettenmaaksters en pettenpiksters hebben zelf de handen maar aan het werk geslagen om haar lot te verbeteren. In een openbare vergadering schetste de voorzitster den treurigen toestand van de meisjes die in groote inrichtingen en vooral van haar die in fabrieken werken. Om een voorbeeld te geven hoe klein de loonen wel moeten wezen, deelde zij mede dat er werkplaatsen zijn, waar broeken vervaardigd worden die men tegen den prijs van ƒ 1,10 verkocht. Gelukkig kon zij ook van het meer verblijdend feit melding maken, dat na de eerste dagen der oprichting van den Naaistersbond, voorjaar van 1897, sommige patroons hun al te bekrompen lokalen lieten verbeteren of verbouwen en de loonen verhoogden, die, - schrik niet lezer - soms onder de drie guldens per week waren.

15 Januari 1898.

Veritas.