Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 3

[p. 238]

Decimale tijd.

De indeeling van den burgerlijken dag in eene enkele periode van 24 uren, in plaats van twee tijdperken, elk van 12 uren, zal weldra algemeen zijn; want in de landen waar dit stelsel reeds is toegepast, is het door onwederlegbare voordeelen gekenmerkt en heeft het geene merkbare stoornis in de gewoonten aangebracht.

Doch, die hervorming kan alleen volkomen wezen wanneer onze horloges eene merkbare wijziging ondergaan hebben: de wijzerplaat mag niet, zoo als nu voorloopig, twee uren te gelijk aanduiden; maar ze moet verdeeld zijn in vier en twintig sectoren in plaats van twaalf. Echter zal er eene groote moeilijkheid bestaan voor de klokken met slagwerk, want boven twaalf slagen valt het tellen zeer lastig; en dit is wellicht de reden waarom de burgerlijke tijd niet vroeger met het sterrekundig uur in overeenstemming gebracht werd.

Nu, dit indeelen van den dag en het onderverdeelen der uren in zestig minuten, der minuten in zestig seconden, is niet gegrond op de decimale wet zooals de eenheden van het metrieke stelsel, waarin de veelvouden en onderdeden onderling 10, 100, 1000.... maal grooter of kleiner zijn; maar, zooals in het verdeelen van den cirkel, berust alles op het getal 12 dat bij de ouden eene zoo belangrijke rol vervuld heeft.

Kort na het invoeren der metrieke maten, werd door Laplace voorgesteld den dag te verdeden in 10 uren; het uur, in 100 minuten en de minuut, in 100 seconden. Bij de uurwerken van dien tijd was dus de cirkel der wijzerplaat verdeeld in

[p. 239]

10 hoofddeelen voor de uren - zoodat elk uur 2ⁿ; 4 of 2ⁿ24^m van onzen tijd uitmaakte - en elk dezer was onderverdeeld in 10 gelijke deelen, die minuten of seconden konden voorstellen; elke minuut was dus gelijk aan 1,44 van onze minuten; doch die hervorming, evenals die welke men te dien tijde ook had ontworpen voor het verdeden van den cirkelomtrek, heeft niet meer stand gehouden dan de Republiekeinsche kalender.

En nochtans, sinds een paar jaren, voornamelijk in Frankrijk, houden de geleerden zich wederom bezig met het decimaliseeren van den tijd; doch, het volledige ontwerp van Laplace heeft geene kans in het leven te worden geroepen. Het indeelen van den dag in vier en twintig uren is zoo oud, het is zoo diep in de gewoonten doorgedrongen, dat men mag verzekeren dat daaraan in den loop der eeuwen nooit eenige verandering zal kunnen gebracht worden; en men er zelf niet zou toe geraken een dag van tweemaal tien of 20 uren te doen aannemen.

Het is daarom dat men nu enkel pogingen aanwendt om de onderdeelen van het uur in overeenstemming te brengen met de metrieke maten: de dag zou van 24 uren zijn; maar elk uur zou verdeeld worden in 100 minuten; de minuut, in 100 seconden.

Die onderverdeelingen zijn gemakkelijker voor de berekeningen: een aantal uren, minuten en seconden zou dan geen samengesteld getal meer uitmaken, maar een tiendeelig getal waarop de berekeningen niet lastiger zijn dan op een geheel getal. Waar wij nu, bijvoorbeeld, schrijven 8ⁿ 15^m 51^s, zou men hebben 20ⁿ,2585.

Een groot gemak in onze wijzerplaten met verdeeling in 12 uren en 60 minuten, dit is dat elk der 12 vakken juist 5 onderdeelen bevat, die door een derden wijzer ook seconden kunnen aanduiden. Daaraan zijn wij zoo gewoon, dat voor eene verdeeling in 24 uren het lezen lastiger wordt: de over-

[p. 240]

eenstemming der indeelingen heeft dan maar plaats van twee tot twee vakken; en in het decimaal stelsel wordt het nog moeilijker, want de overeenstemming geschiedt dan enkel alle kwartieren, dit is, na 25 minuten.

Ook, alhoewel er vele voorstanders zijn van het decimaliseeren van den tijd, zijn er toch ook anderen die er zich hardnekkig tegen verklaren. Door den Heer Minister van Onderwijs in Frankrijk is eene commissie benoemd geworden, samengesteld uit leden van het ‘Bureau des longitudes’ en van de ‘Société de géographie’, ten einde de mogelijke verwezenlijking van het decimaliseeren der uren te bestudeeren en al de bezwaren te onderzoeken die het aannemen van die hervorming in de wetenschap en in het gewone leven zou kunnen bijbrengen. Die commissie heeft besloten dat het wenschelijk zou wezen de indeeling van den dag in 24 uren te behouden, maar het uur in 100 minuten en de minuut in 100 seconden te verdeden.

Doch, dit besluit heeft dadelijk langs alle kanten hevige protestaties doen ontstaan; en voornamelijk van wege de ‘Société internationale des électriciens’, die opwerpt dat die honderddeelige onderverdeeling voor uitwerksel zou hebben, een der grondslagen van het stelsel der electrische eenheden omver te werpen; alsook in naam der ‘Société des ingénieurs civils de Paris’, die doet opmerken dat de voordeden welke uiteengezet worden door de voorstanders van die hervorming en die zich beperken tot het vereenvoudigen van sommige berekeningen, niet kunnen opwegen tegen de stoornis die er uit zou voortvloeien, hetzij in het gebruik der eenheden waarin de tijd tusschenkomt, hetzij in de nijverheid der horlogemakerij.

Stellig is het dat het hier eene veel omslachtiger hervorming geldt dan het tellen van 0 tot 24 en dat zij veel meer bezwaren zou opleveren; voor het oogenblik is het bijna algemeen gevoelen dat de omwenteling welke door die nieuwigheid in het practische en in het wetenschappelijk leven zou veroorzaakt

[p. 241]

worden, zoo groot is tegenover de voordeelen die ze aanbiedt, dat het veel raadzamer ware, alles te laten zoo als het is.

Ten einde een plotselingen overgang te vermijden, wordt natuurlijk ook voorgesteld de uurwerken voorloopig te gelijker tijd de twee onderverdeelingen te doen aanduiden, de zestigdeelige op een cirkel onder de uren geplaatst, de honderdeelige op de gewone plaats, boven de uurcijfers. Voor zakuurwerken zou men twee afzonderlijke wijzerplaten kunnen nemen, op elke zijde van de horloge; de secondenwijzer zou voorloopig worden weggelaten. Echter, zooals wij hooger deden opmerken, zal de afstand tusschen twee uurcijfers geen juist aantal onderverdeelingen meer bevatten; en de overeenstemming zou slechts alle kwartieren plaats hebben. Daarom is voor ons de werkelijke vorm eener decimale horloge - indien ze ooit wordt aangenomen - de volgende schikking, die ook is voorgesteld geworden: op den grooten cirkel der wijzerplaat zouden geene uurcijfers meer zijn geplaatst; de honderd verdeelingen zouden minuten of seconden voorstellen, die door twee afzonderlijke wijzers zouden aangeduid worden. Excentrisch met dien cirkel, zou er een tweede, kleinere zijn, waarop alleen 24 verdeelingen zouden zijn aangebracht, en waarop zich een enkele wijzer zou bewegen om de uren aan te toonen, even als het nu meestal geschiedt voor het aanwijzen der seconden.

Die schikking schijnt wat meer ingewikkeld; doch ze is in de werkelijkheid meer logisch en het lezen zou er door vergemakkelijkt worden. Op de kleine uurplaat zou men het geheele getal verloopen uren zien; de fractie der uren zou men zonder moeite en zeer nauwkeurig bepalen op het groote wijzerbord.

Ed. Verschaffelt.