Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 3

[p. 149]

Volksweerbaarheid.

G.J. de Jonge, De Nederlandsche weerbaarheidsvereeniging. Amst. 1897.

Engeland, Nederland en België zijn de eenige Europeesche landen zonder persoonlijken dienstplicht. Engeland trouwens heeft er als eiland ook minder behoefte aan; heeft bovendien een volk vol liefde voor alle mannelijke oefeningen, dus ook voor den wapenhandel. In de lage landen aan de zee is het eenigszins anders gesteld; en met welke gevolgen? De Nederlandsche schutterij heeft nog geen blijspeldichter bezield - waarschijnlijk omdat zij een schouwspel in de werkelijkheid aanbiedt, belachlijker dan het belachlijkste, dat Justus van Maurik verzinnen kan. Met de garde-civique, bovendien tot nu toe onderwezen en aangevoerd in een taal, die zes op de tien manschappen niet verstaan, zal het wel vooral niet beter gesteld zijn. En de legers - ondanks alle klachten over werkloosheid, alle beweerde overbevolking, is het Nederlandsch-Indische leger met geen mogelijkheid op het volstrekt noodig aantal te houden, zonder aanwerving van vreemdelingen; en onder die vreemdelingen zijn de slechtste soldaten naast de Napolitanen.... de Belgen.

Mag dit zoo blijven?

‘We kunnen ons toch niet tegen een groote mogendheid verdedigen.’

Zeker niet - wanneer de andere groote mogendheden die eene laten begaan.

Doch ieder weet, dat de eerste poging van Frankrijk om België of van Duitschland om Nederland te veroveren, het teeken zou geven tot een Europeeschen oorlog. Dus niet dáár ligt het gevaar; niet dáár de noodzakelijkheid ons op tegenweer voor te bereiden. Maar de staatslieden der Fransche republiek

[p. 150]

zullen vroeg of laat hebben te kiezen tusschen een oorlog ver weg aan de grenzen en barrikaden voor hun deur; de keuze van menschen met niet meer dan gewonen zedelijken moed en niet minder dan gewoon Fransch geloof in de voortreffelijkheid van het Fransche leger kan niet twijfelachtig zijn. Trouwens, kiezen zij de barrikaden, dan komt er een nieuwe Napoleon; en deze zal daags na zijn verheffing hebben te kiezen tusschen oorlog en dynamiet-aanslagen.

De Fransche veldheer nu, die den vreeselijken vestinggordel van Elzas-Lotharingen rechtstreeks aantast, verdient den kogel, daar hij eenvoudig zijn leger op de vleeschbank brengt. Omtrekken dus! De onzijdigheid van België en Zwitserland is gewaarborgd - op papier. Maar in Zwitserland is ieder burger in den wapenhandel geoefend en tot vaderlandsliefde opgevoed; en het zwaar geschut is er moeilijk te vervoeren.

België daarentegen heeft ruime vlakten en een leger van dienstvervangers, van lieden, die liever Franschen dan Belgen zijn, en van lieden, die op het eerste schot Onze Lieve Vrouw van IJperen zullen aanroepen. Dit alles weet men in Frankrijk zeer goed - en in Duitschland ook: m.a.w. het Duitsche leger zal ver moedelijk nog eerder dan het Fransche in België zijn. Doch voor de miljoenen, die van weerszijden in de wapens zullen komen, is het oude veld van Waterloo veel te klein. Ten Noorden van België liggen nog meer vlakten, die zelfs geen papieren onzijdigheid rijk zijn; ook daar vindt men dienstvervangers; en vindt men er minder devotie tot de Lieve Vrouw, vindt men er onder de standen, die geen dienstvervangers kunnen betalen, in 't geheel geen Fransch- of Duitschgezindheid, de beschaving der negentiende eeuw, tweede helft, heeft er voor die zelfde standen weinig anders gedaan dan velen onder hen de eenige vormen van idealisme, waarvoor zij vatbaar zijn, te ontnemen: geloofsijver en vaderlandsliefde. Rusland en Oostenrijk, zoo zij niet zelf in den oorlog gemengd zijn, zullen protesteeren - op papier; Engeland zal een verontwaar-

[p. 151]

digings-meeting beleggen in Exeter Hall - en Java en den Congostaat in bewaring nemen zooals het Ceylon en de Kaap in bewaring genomen heeft. En wie zal zeggen of, als beide partijen uitgeput zijn, de vrede niet zal verkregen worden door een herhaling der verdeeling van Polen?

Kortom, willen wij Nederlanders van Noord en Zuid niet bij de eerstvolgende botsing van twee grooteren - er is geen oorlog in Europa buiten 't Balkan-Schiereiland meer denkbaar, waarin Frankrijk en Duitschland onzijdig kunnen blijven - misschien ons volksbestaan inschieten, in elk geval den gruwel der verwoesting, dien geen krijgstucht en geen Roode Kruis van 't oorlogstooneel kunnen weren, over onze landen zien brengen: dan moeten wij onze onzijdigheid kunnen handhaven; en dat kunnen wij alleen door een verdedigingsstelsel, dat ook de natuurlijke dragers der hoogste lichamelijke en geestelijke ontwikkeling, der onvoorwaardelijkste geestdrift en toewijding: de jongelingen uit den beschaafden stand, in de wapens brengt en in staat stelt die wapens met vrucht te voeren; dat kunnen wij alleen door den persoonlijken dienstplicht.

Er is meer. De vloed van het socialisme wast ziender oogen. De Roomsche kerk heeft door de Encycliek Rerum novarum, door de stilzwijgende verloochening van pastoor Daens, hare machteloosheid om het te keeren erkend; het Protestantisme is - wij wezen er reeds op - bij velen ook onder het volk zóó verlicht en vrijzinnig geworden, dat het denken doet aan zout, waarin men ter vermijding van overgroote scherpte suiker gemengd heeft, totdat er geen zoutsmaak meer aan te bekennen valt. Wat blijft er over? Toenadering tusschen de standen; meer hart voor de armen, meer begrip van wat zij noodig hebben, boven; minder wantrouwen in wat de rijken doen, beneden. Hoe die te verkrijgen? Sedert de herleving der klassieke studiën, heeft men zeer terecht opgemerkt, zijn er in West-Europa twee samenlevingen; eenheid van school en spel voor de kinderen uit beide was in de achttiende eeuw nog

[p. 152]

mogelijk; thans niet meer. Maar een wellicht nog krachtiger middel is de dagelijksche vertrouwelijke omgang, de gemeenschap in lusten en lasten, de wederzijdsche hulp en goedwilligheid, een jaar lang, tusschen jonge mannen van alle standen, zooals de persoonlijke dienstplicht die meêbrengt. Wie dezen niet wil, aanvaardt de ijzingwekkende verantwoordelijkheid voor de straks wellicht noodzakelijke handhaving der maatschappeliike orde door bloedvergieten. En als het daartoe komt - wat is er dan te verwachten van een leger, vervuld van wrevel over het schandelijk voorrecht, dat de dienstvervanging den rijken toekent? van een leger schier alleen samengesteld uit de zoons en broeders dergenen, die daar optrekken onder de roode vlag?

Er is nog meer. De scholen, de les-uren, de huistaak, de examens - dat alles groeit steeds aan; en in dezelfde mate neemt volgens sommigen het zelfstandig denken, volgens velen de bruikbaarheid voor het werkdadige leven af. Hoe dit zij, zeker is dat gezondheid, kracht, levenslust en levensmoed afnemen. Zoo ge twijfelt, lieve lezer! raadpleeg dan de nieuwste poëzie en de verslagen der krankzinnigengestichten - spotters zeggen, dat beiden dezelfde zaken behandelen; - of zie maar om u heen op straat en vraag u zelven af, hoeveel flinke houdingen, blozende wangen, heldere oogen ge nog opmerkt. En wat niet op straat te zien is - tenzij misschien in de steeds ergere laffe baldadigheid en zucht om het gezag te dwarsboomen - maar wat ieder kan opmerken in 't maatschappelijk leven: tucht, geest van orde, plichtbesef verdwijnen, zonder dat vrijheidsliefde, zelfstandigheid of gevoel van eigenwaarde er bij winnen - integendeel! ‘Sport’ en nog liever gymnastiek kunnen zeker veel doen om al deze stoffelijke en zedelijke kwalen te bestrijden - onder verstandige leiding; maar die ontbreekt vooral bij sport dikwijls; en ze worden nog het meest beoefend door wie er het minst behoefte aan heeft. Wordt het dan niet hoog tijd, dat de Staat tusschen beiden komt en de opvoeding van alle jonge mannen voltooit door

[p. 153]

een jaar van eenvoudige levenswijze, volstrekte gelijkheid, blinde gehoorzaamheid en toch ook vaardigheid tot zelfstandig handelen waar 't noodig is - en voortdurende flinke beweging in Gods buitenlucht?

In afwachting, dat het daartoe komt - wie weet wanneer? - hebben eenige honderden jongens van Jan de Wit alvast gedaan wat zij konden, om zich zelf en anderen ten minste een deel dier opvoeding te geven. Aansluiting bij de na 1866, onder den indruk der inlijving van Hannover, in menigte opgerichte en nog altijd talrijke weerbaarheidsvereenigingen was daartoe niet voldoende. Want gelijk de rederijkerskamers, die hen in de algemeene gunst voorafgingen, bloot liefhebberijtooneel, is de ‘Weerbaarheid’ op de meeste plaatsen enkel schietvereeniging geworden; en al hebben de Transvaalsche broeders schitterend getoond wat goed schieten waard is - het is bij lange na niet de geheele opvoeding van den krijgsman, allerminst wanneer men deze als deel der opvoeding van den mensch en burger beschouwt. Zoo werd dan vijf jaar geleden de ‘Ned. Weerbaarheidsvereeniging’ opgericht, die thans 8 afdeelingen telt, wier leden (ten minste 16 jaar oud) tweemaal 's weeks onderricht in den wapenhandel ontvangen, tweemaal in 't jaar een velddienstoefening houden en eens 14 dagen in 't kamp doorbrengen. De regeering, ditmaal eens niet chineezerig, draagt het grootste deel der kosten; Koningin Emma en de stad Amsterdam geven medailles voor den aan het kampleven verbonden schietwedstrijd. Dat alles wordt in 't breede behandeld in 't boekje hierboven genoemd, zoo frisch en opgewekt, dat een man van veertig jaar - ik spreek uit ervaring - nog lust krijgt om meê te doen. Is dat alles ook niet mogelijk ten uwent, Vlaamsche vrienden?

Wie 't beproeven wil en meer inlichtingen verlangt, wende zich tot den steller van dat boekje, den heer G.F. de Jonge, N.Z. Voorburgwal, 42, Amsterdam, of wel tot den schrijver der vereeniging, den heer W.E. Merens, Leidschevaart, 140, Haarlem.

D^r W. Zuidema.