Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 3

[p. 57]

Inductietelegrafie.

Onder deze benaming wordt begrepen het seinen zonder metallieke geleiddraden, dat voor het eerst beproefd werd vóor een vijftiental jaren door den Heer Preece, opperingenieur van den telegrafischen dienst in Engeland en dat nu onlangs door een jong Italiaansch natuurkundige in zooverre is volmaakt, dat dit stelsel als eene der belangrijkste uitvindingen op het gebied der telegrafie mag aangezien worden.

Wel is waar, zal men die vinding niet algemeen kunnen aanwenden; want, men begrijpt dat aldus een telegram binnen een zekeren kring, zou kunnen opgevangen worden door al de seinontvangers die met het afzendende toestel zouden in overeenstemming gebracht zijn. Maar ze is geroepen om de grootste diensten te bewijzen in de scheepvaart: bij mistig weer, zullen de schepen voor elkaars nadering of voor de nabijheid van een vuurtoren kunnen gewaarschuwd worden, en zoo zal men gevaarvolle aanvaringen en strandingen kunnen voorkomen.

Het is nu reeds enkele jaren geleden dat men voor de eerste maal de mogelijkheid inzag om telegrafische seinen over te zenden zonder gebruik te maken van eenen verbindingsdraad. Van in 1884 had men te Londen opgemerkt dat berichten die verzonden werden langs goed geïsoleerde geleidingen, bevat in ijzeren buizen welke diep onder den grond waren geplaatst, konden worden opgenomen aan de telefoondraden die boven de huizen waren gespannen: hier kon enkel sprake zijn van een inductieverschijnsel, dat men voor stroomen van zulke geringe intensiteit niet kon vermoeden.

[p. 58]

Naderhand heeft men, ook in Engeland, bij proefnemingen waargenomen dat electrische stroomen, door gewone telegraafdraden heengezonden, storingen verwekten in de telefoondraden tot op eenen afstand van 600 meter; en het werd bewezen dat die storingen enkel waren toe te schrijven aan electro-magnetische golvingen waarbij de geleidbaarheid van den grond voor niets tusschenkwam.

Een Duitsch natuurkundige, de Heer Hertz, heeft door middel van zeer belangwekkende proeven en schrandere werktuigen kunnen vaststellen dat de electriciteit zich in de ruimte voortplant op dezelfde wijze als het licht - dat ook derhalve slechts een electro-magnetisch verschijnsel is - namelijk door golvingen van de oether, die ook kunnen teruggekaatst, gebroken en gepolariseerd worden evenals de lichtgolven.

In 1892 werd door den Heer Preece eene schikking verzonnen die toeliet deze inductie-stroomen te benuttigen om van een schip naar een ander seinen over te zenden; en het gelukte hem, op die wijze, over het kanaal van Bristol, op eenen afstand van 5 kilometers zeer duidelijk te correspondeeren. Een practisch gebruik van deze uitvinding werd gemaakt in 1895, in Schotland: de kabel tusschen Oban en het eiland Mull gebroken zijnde, werd de gemeenschap hersteld op de volgende wijze: twee lange telegraafdraden werden gespannen evenwijdig aan elkaar, eene op elken oever der zeeëngte die Mull van het groote eiland scheidt; ieder draad kon beurtelings tot het seinen benuttigd worden, want ze waren beide verbonden met eene sterke electrische batterij en met een stroomafbreker, een eenvoudigen Morsesleutel. De primaire golvingen die in een der draden ontstonden verwekten, aan den anderen oever, secundaire stroomen die door een telefoon werden opgenomen. Dergelijke verschijnselen waren reeds vroeger door de natuurkundigen bestudeerd; maar het toepassen van den telefoon maakte het eerst mogelijk ze in de praktijk aan te wenden.

[p. 59]

Zoo men ziet, is in die schikking het gebruik van telegraafdraden nog niet weggelaten; deze moeten zelfs eene betrekkelijk groote lengte hebben; maar ze moeten niet meer als verbindingsdraden tusschen de twee posten gespannen worden. Nu, een assistent aan het laboratorium van professor Righi te Turin, de Heer Guglielmo Marconi, heeft aan de inductietelegrafie tot dusverre, door middel van een nieuw dispositief, zoo een volmaking gebracht, dat geene draden meer aangewend worden en dat de afstand waarop de seinen kunnen overgebracht worden veel grooter is dan bij het stelsel van Preece.

Zie hier hoe Marconi de Hertzische golvingen van de oether tot het telegrafeeren benuttigt.

In zijn eenvoudigsten vorm bestaat de seingever uit twee koperen bollen, van een tiental centimeter diameter, die in verbinding zijn met den dunnen draad van eene inductiebobijn van Rhumkorff, wiens primaire draad in gemeenschap is met eene electrische batterij en een Morsesleutel. Bij de gevoeligste toestellen, zijn de twee bollen tot op eenen kleinen afstand van elkaar en tot de helft vastgehecht in eene isoleerende buis welke met vloeibare vaseline gevuld is; en tegenover elke der twee helften die aan de lucht zijn blootgesteld, bevindt zich, op zeer geringen afstand, eene kleinere sfeer; in dit geval, zijn het deze laatste bolletjes die met den geïnduceerden draad der bobijn zijn verbonden.

Telkens dat op den sleutel gedrukt wordt, loopt de stroom door en springen er vonken over van de eene sfeer naar de andere; en zoo ontstaan electrische golvingen van eene buitengewone snelheid; die trillingen planten zich voort in alle richtingen en kunnen worden opgenomen door een seinontvanger van eene buitengewone gevoeligheid.

Die ontvanger vormt ook een kring welk insgelijks uit drie deelen bestaat: de gevoelige buis, een electrische keten en een Morsetoestel waarop de seinen worden aangeteekend. Het eerste deel, het karakteristieke van Marconi's verordening, is

[p. 60]

een glazen buisje van vier centimeter lengte, aan beide uiteinden gesloten, waarin twee zilverdraden gesoldeerd zijn; binnen in de buis eindigen die draden aan twee zilverplaatjes die op een halven millimeter afstand van elkaar zich naderen; de buitenste uiteinden zijn voorzien van twee grootere platen, wier afmetingen het vermogen van het toestel wijzigen en veranderen met den afstand, om den ontvanger met den overbrenger electrisch te stemmen. De buis is bijna luchtledig en gevuld met een mengsel van nikkel- en zilvervijlsel met een weinig kwik. In den normalen toestand, liggen die metaaldeeltjes ordeloos onder elkaar; ze raken elkander slechts zeer flauw en bieden aldus aan den stroom van de keten waarmede zij in gemeenschap zijn, een overgrooten weerstand; doch, zoodra de seingever in werking komt, is de buis onder den invloed der Hertzische golvingen; het metaalpoeder orienteert zich; de deeltjes schikken zich in zekere orde, drukken tegen elkander en laten den stroom doorloopen. Klopt men nu zachtjes op het buisje, dan ontstaat er opnieuw wanorde in de ligging der metaaldeeltjes en bijgevolg onderbreking van den stroom.

Om nu dit schudden van die deeltjes automatisch te bewerkstellingen, doet men den electrischen stroom, rechtstreeks of onrechtstreeks door middel van een relais, werken op een toestelletje dat een trillend hamertje in beweging brengt dat tegen het buisje komt stooten.

Daar die verschijnselen zich nu herhalen, telkens er electrische golvingen worden uitgezonden, zoo zal men licht begrijpen dat de telegrammen in Morseteekens door den seingever verzonden, in het tweede toestel op papieren banden zullen worden aangeteekend evenals bij de gewone telegrafie.

De afstand op welken de werkingen zich doen gevoelen, hangt derhalve ook af van de kracht der trillende ontlading der bobijn en van den diameter der bollen. Voor groote afstanden, en wanneer men zich bevindt voor onevenheden

[p. 61]

van den grond, worden in den ontvanger de groote platen weggelaten en vervangen door een goed geïsoleerden koperdraad die te lande vastgehecht is aan een vertikalen paal en eindigt in eene metaalplaat; op het schip is die draad vastgehecht aan den grooten mast.

Beslissende proefnemingen zijn genomen in Italië in de golf van Genua; in Engeland over het Bristol kanaal en in volle zee, tot op twintig kilometer afstand; men heeft bevonden dat de toestand der lucht en de onevenheden van den grond hoegenaamd geenen invloed hebben; en zelfs, dat men de toestellen in het ruim van het schip mag verbergen zonder dat die schikking eenige stoornis veroorzaakt. Het is ook mogelijk tezelfder tijd seinen in verschillende richtingen heen te zenden, op voorwaarde dat al de ontvangers met het seinend toestel goed gestemd wezen.

Bij de groote mogendheden van Europa wordt de inductietelegrafie op proef gezet, want allen beseffen ten volle de uitstekende diensten die het stelsel van Marconi, op zeker gebied, geroepen is te bewijzen.

Sinds een tiental jaren heeft men in de electrische wetenschap de wonderbaarste ontdekkingen zich zien verwezenlijken; al die grondbeginselen die zonder schijnbaren samenhang werden waargenomen, hebben zich allengs verordend; en uit hunne verbinding ziet men plotselings, onder den druk eener geniale ingeving eene zonderlinge uitvinding verrijzen die men vroeger voor een droom zou beschouwd hebben. Zooals Preece het zoo gevoelvol verklaarde, het onzichtbare wordt nu zichtbaar, het ontastbare kan men nu voelen, het onopmerkbare kan men nu hooren.

De vinding is Marconi is niet het laatste woord in die richting; want Tesla heeft bevestigd dat men er zal toe komen, electrische werkingen tot stand te brengen die krachtig genoeg zullen zijn om te kunnen opgevat worden op allen afstand, door de verbazende snelheid der trillingen in de nieuwere toestellen.

Ed. Verschaffelt.