Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 2

[p. 232]

De Hawaii- of Sandwicheilanden.

In de laatste jaren en vooral in de laatste maanden van dit jaar heeft de algemeene wereldpolitiek zich veel bezig gehouden met een kleine, doch hoogst belangrijke eilandengroep van Polynesië, nl. met den Hawaiï- of Sandwicharchipel. Zij liggen op omtrent 20^o noorderbreedte en 160^o westerlengte en vormen als het ware de natuurlijke aanlegplaats voor de schepen, die van de havens der westkust van Noord-Amerika, van San Francisco b.v., varen naar die van Japan (Jokohama), China (Sjanghaï) Nieuw-Zeeland (Auckland), Australie (Sydney) of naar de talrijke eilanden van Oceanië en van den Oost-Indischen Archipel. -

De Hawaiïarchipel bestaat uit acht bewoonde en drie onbewoonde, kleinere rotsachtige eilanden. Hawaiï is het grootste en heeft zijn naam aan den archipel gegeven; de hoofdstad echter bevindt zich op het eiland Oahoe: het is Honoloeloe, die een uiterst gemengde bevolking telt van een 20tal duizend zielen, waarin alle volkeren der aarde om zoo te zeggen vertegenwoordigd zijn, wat in verband staat met het feit dat Honoloeloe niet alleen de hoofdstad maar tevens de voornaamste haven van den Hawaiïarchipel is. De stad zelf schijnt, buiten de handelswijk, zeer prachtig te zijn.

Het klimaat op de Sandwicheilanden is zeer gunstig; hoewel zij onder den kreeftskeerkring en dus in de tropische streek gelegen zijn, is de gezondheidstoestand er uitstekend en de blanken, die er zich vestigen, hebben over 't algemeen geen last van het klimaat: langs

[p. 233]

de kusten bestaan geen moerassen, zooals zulks integendeel in de tropische landen dikwijls wel het geval is, moerassen, waarin de mangroveboom met zijne talrijke luchtwortels, zoo welig kan tieren, maar waaruit tevens kiemen van kwaadaardige ziekten oprijzen, die over de naburige streken lijden en dood brengen. De temperatuur klimt er nooit zoo hoog als in andere tropische en subtropische streken veelal voorkomt; maar de bestendige noordelijke passaatwind waait gedurig koelte en frissche, gezonde zeelucht toe. De plantengroei is er ongemeen weelderig: suikerriet, rijst, bananen, palmen, koffie en honderde tropische gewassen gedijen er voortreffelijk. Daarenboven is er groote verscheidenheid in het klimaat aan te treffen: Al deze eilanden zijn van vulkanischen oorsprong en dragen hooge bergen, die een scheiding vormen tusschen een vochtig oostelijk en een droog westelijk gebied en natuurlijk is de warmte in de vlakte grooter dan hoog op de helling der bergen, zoodat men voor zijn verblijf de meest geschikte streek kan uitkiezen, iets wat bij de geringe oppervlakte der eilanden geen bezwaar oplevert.

Suikerriet is het voornaamste cultuurgewas van den Hawaiïarchipel: er zijn thans een zeventigtal suikerplantagen die meestal van de 400 tot de 1000 hectaren oppervlakte hebben; de jaarlijksche uitvoer van suiker overtreft reeds 100,000 ton. Verder wordt nog koffie op groote schaal naar het buitenland gezonden.

Als een bewijs tot hoever de beschaving er reeds is doorgedrongen, zal het voldoende zijn hier aan te stippen, dat het verplichtend onderwijs op de Hawaiïeilanden reeds is ingevoerd en dat buiten de lagere, ook middelbare en drie hoogere scholen bestaan. - De drukpers is er vertegen woordigd door zeven nieuwsbladen, waarvan vier in het Engelsch en drie in het Hawaiïsch zijn opgesteld. Tachtig kilometers spoor-

[p. 234]

wegen zijn aangelegd op Hawaiï, Maoei en Oahoe, terwijl telegraaf en telefoon op de vier grootste eilanden in gebruik zijn.

De vreemdenbevolking is in de laatste jaren zeer toegenomen, zooals wij verder zullen zien. Thans telt de Hawaiïarchipel in het geheel 116,000 zielen, waaronder slechts een veertig duizend afstammelingen van de oorspronkelijke bevolking. Van dit getal zijn dan nog twee duizend door de melaatschheid aangetast. De lepra of melaatschheid is een besmettelijke, langdurige, tot nog toe ongeneesbare ziekte, die de huid aantast, de ledematen vervormt, de edelste organen reeds bij het leven doet uitzweren en het lichaam in zulk een afzichtelijken toestand kan brengen, dat de dood hier wel als een reddende engel moet worden beschouwd. - Sinds eenige jaren worden alle aangetaste personen, tot welke klasse der maatschappij zij ook behooren, op bepaalde plaatsen afgezonderd om verdere besmetting te voorkomen.

De groep der Hawaiïeilanden werd reeds, naar het schijnt, in 1527 door de Spanjaarden ontdekt en dit was aan den grooten zeevaarder Cook niet onbekend, wanneer hij er in 1778 aanlandde. - De inboorlingen die men Kanaken noemt, behooren tot het Polynesisch ras en zijn naar alle waarschijnlijkheid in de 10^e eeuw van de Markiezen- (Marquesas-) en Tahitieilanden naar Hawaiï uitgeweken; dit meent men ten minste te mogen afleiden uit de groote overeenkomst in taal, in godsdienst, in overleveringen en spreekwoorden, enz.

Toen Cook de Hawaiïeilanden bezocht, bij welke gelegenheid hij door de inboorlingen werd gedood, behoorden deze tot de meest woeste bewoners van gansch Polynesië, maar die bevolking was verstandig van aard en in zeer korten tijd wist zij uit de beschaving der vreemdelingen zooveel mogelijk nut te trekken. -

[p. 235]

De archipel was te dien tijde in drie staten gedeeld: een der hoofdmannen echter wist die onder zijne heerschappij te vereenigen tot groot voordeel voor zijne landgenooten; hij regeerde onder den naam van Kamehama I van 1789 tot 1819; hij bracht orde in de staatsinrichting en deed den handel, vooral dien op Amerika bloeien; onder zijn zoon werd het christendom ingevoerd en zijn kleinzoon Kamehama III schonk in 1840 reeds een vrijzinnige grondwet, en richtte een Senaat en een Kamer van volksvertegenwoordigers in. In 1843 werd zijn rijk door verschillende staten: Engeland, Frankrijk, Noord-Amerika en België erkend. - Na Kamehama V, de laatste mannelijke afstammeling van den stichter van den staat, werd een bloedverwant van het koninklijk huis, Kalakaoea tot koning gekozen, doch zijn macht was reeds zeer beperkt Toen hij in 1891 stierf en werd opgevolgd door zijne zuster Lilioeokalani, was het weldra met het koningdom gedaan: zij wilde een nieuwe grondwet bekomen, die haar in hare vroegere rechten herstelde, hetgeen aanleiding gaf tot een omwenteling waarbij de republiek werd uitgeroepen (17 Januari 1893). Sindsdien wordt Hawaiï geregeerd door een president, die tevens minister van buitenlandsche zaken is, met drie ministers en een raad van 14 raadsleden. - Dat daarbij onderduimsche bemoeiingen van andere Staten, vooral van Engeland en de Vereenigde-Staten van Noord-Amerika een groote rol gespeeld hebben, wordt wel door niemand betwijfeld.

Pas was de republiek uitgeroepen of de Amerikanen, die onder de vreemdelingen wel niet de talrijkste zijn, maar toch tot de invloedrijkste behooren, trachtten de aanhechting van de Sandwicheilanden aan de groote Noord-Amerikaansche republiek te bewerken: een Amerikaansch gezinde partij kwam tot stand en ware de president Harrison aan het hoofd der Vereenigde-

[p. 236]

Staten gebleven, dan had de aanhechting ook reeds lang plaats gehad.

Zijn opvolger Cleveland wilde daar echter niet van hooren. Mac Kinley, de tegenwoordige president der Vereenigde-Staten, wenscht integendeel de aanhechting en de omstandigheden zijn thans zeer gunstig geworden:

In 1890 bedroeg de bevolking der Sandwicheilanden 90,000 inwoners, bestaande uit 40,000 inboorlingen (Kanaken), 6,000 kleurlingen, 15,000 Chineezen, 12,000 Japanneezen, 8,000 Portugeezen, 2,000 Amerikanen, 1,300 Engelschen, 1,000 Duitschers, en verder eenige honderden van verschillende andere volkeren. Amerikanen, Engelschen en Duitschers zijn meest allen kooplieden, planters of ambachtslieden, terwijl de Portugeezen, Chineezen en Japanneezen meestal arbeiders zijn, die tot de laagste volksklasse moeten gerekend worden.

In 1896 was de bevolking geklommen tot 116,000 zielen, dus een vermeerdering van 26,000 inwoners; daaronder warende Japanneezen begrepen voor 36,000, dus 24,000 meer dan in 1890, in a.w., de vermeerdering van het zielental op Hawaiï, gedurende het tijdvak 1890-96 is nagenoeg uitsluitend aan de Japanneezen te danken. In 1890 vormden deze slechts de 2/15, thans reeds bijna een derde van de geheele bevolking.

In het begin werden de Japansche uitwijkelingen op de Sandwicheilanden over 't algemeen zeer goed onthaald; de inwoners en zelfs de laatste koning Kalakaoea zagen daarin immers het middel om de uitstervende oorspronkelijke bevolking te vervangen, maar langzamerhand is een terugwerking gekomen. In de Hawaiïsche nieuwsbladen verschijnen thans woedende uitvallen tegen de Japanneezen, die men beschuldigt de Sandwicheilanden slechts als een bron van gewin aan te zien, juist alsof men kolonisten zou kunnen vinden,

[p. 237]

die uit louter liefde voor een vreemd, verafgelegen land daarheen trekken. De Amerikaansche kolonie op Hawaiï werkt natuurlijk dien strijd tegen de Japansche inwijking in de hand en sinds het begin van dit jaar zijn diplomatische moeielijkheden tusschen Japan en Hawaiï opgerezen. Ziehier om welke reden:

Op 8 Maart 1897 liep een Japansche stoomboot de haven van Honoloeloe binnen met 670 uitwijkelingen aan boord. Daar aan boord gedurende de reis twee gevallen van mazelen waren voorgekomen, werden de passagiers in een quarantainestation gebracht, terwijl de stoomboot zijne reis voortzette. Van die 670 werden verder slechts 102 toegelaten te landen; 374 arbeiders, die met een werkcontract naar Hawaiï kwamen, werden, geweigerd onder het voorwendsel, dat men voor die personen de toelating van het hooger bestuur niet had aangevraagd en 194 vrije arbeiders werden eveneens geweigerd, omdat de toldienst beweerde, dat het door die personen vertoonde geld, hun niet behoorde maar slechts een terug te geven voorschot was⁽¹⁾. - Hoe de tolbeambten zoo iets kunnen onderscheiden, is nooit gebleken, maar zij hadden natuurlijk van hooger hand bevelen gekregen en voerden die uit. Wel hebben de kapitein en de agenten van de stoomvaartmaatschappij in kwestie, alsook de konsul-generaal van Japan geprotesteerd en de zaak voor het hooger gerechtshof gebracht, maar zonder gevolg: het gerechtshof heeft eenvoudig verklaard dat het zich met de besluiten van den toldienst niet mag inlaten. - Op 22 Maart kwam een tweede geval van gelijken aard voor: op 316 Japa-

(1) Op Hawaiï, evenals in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, is een wet uitgevaardigd, die toelaat aan onbemiddelden het landen te beletten: zelfs aan werklieden, die zich door contract met een nijveraar of een bijzondere werk hebben verzekerd, evenals aan personen, die niet kunnen bewijzen een bepaalde som (vijftig dollar) kapitaal te bezitten, kan het Hawaiïsch (of het Amerikaansch) grondgebied verboden worden.

[p. 238]

neezen, die per stoomboot aankwamen, werden slechts 153 toegelaten.

Natuurlijk is daarover door den Japanschen konsulgeneraal een verslag opgemaakt geworden, wat voor gevolg heeft gehad dat de Japansche regeering op 18 April een diplomatisch agent met een oorlogsboot naar Hawaiï heeft gezonden om genoegdoening te eischen. De Hawaiïsche regeering heeft tot nog toe niet toegegeven, maar deze diplomatische moeilijkheden hebben haar aangezet de onmiddellijke aanhechting van Hawaiï bij de Vereenigde Staten van Noord-Amerika te vragen. Reeds op 16 Juni werd het verdrag tusschen den Amerikaanschen staats-secretaris en de gezanten der Sandwicheilanden onderteekend; het wacht nu nog op de goedkeuring van den Senaat, die echter wel niet lang zal uitblijven, want een bericht van 15 Juli 1. 1. deelt mede, dat de aangestelde verslaggever een gunstig advies heeft uitgebracht en de spoedige oplossing van het vraagstuk voorstelt. - Daar echter elke verrassing, b.v. een landisgran een Japansche legermacht, moet kunnen voorkomen worden, heeft de gezant van de Vereenigde Staten te Honoloeloe bevel gekregen om in geval van nood de Noord-Amerikaansche vlag op den archipel te doen hijschen, zelfs nog vóór alle formaliteiten zijn vervuld. - Wanneer het eenmaal ingelijfd is bij de groote Amerikaansche republiek, hoopt Hawaiï aan Japan gezag genoeg in te boezemen om zonder gevaar de inwijking van het gele ras nog meer moeilijkheden in den weg te leggen.

Wij willen thans nog de belangen van de Vereenigde Staten en die van Japan op Hawaiï zoo kort mogelijk schetsen:

Zooals wij reeds hooger zeiden, bestaat op den Sandwicharchipel een zeer invloedrijke Noord-Amerikaansche kolonie, die vreest dat al haar invloed zou verloren

[p. 239]

gaan, indien Japan zich van die eilandengroep moest meester maken. - Ook de Noord-Amerikaansche handel zou daardoor ten zeerste bedreigd worden: immers de Vereenigde Staten komen in den totalen invoer voor 80,6 ten honderd en in den uitvoer van Hawaiï voor 91.4 t.h. tusschen. Eindelijk is de ligging der Sandwichseilanden van zeer groot belang uit een krijgskundig standpunt, terwijl daarenboven een gansche groep onbewoonde eilanden in de nabijheid van Hawaiï reeds sedert jaren door de Vereenigde Staten in bezit zijn genomen, om de groote hoeveelheden guano, die er op aanwezig is.

Langs een anderen kant, zou aan Japan een uitbreiding van grondgebied zeer welkom zijn, vooral daar het hier een kolonie betreft, die zeer veel opbrengen kan en daarbij voor hare oorlogsschepen zeer goed zou gelegen zijn. Japan is immers in de laatste twintig jaar zeer vooruitgegaan en niet alleen een militaire staat, maar ook een zeemogendheid geworden, voor wie een station te midden van den stillen Oceaan zeer gewenscht zou zijn. - Daarenboven lijdt Japan eenigszins aan overbevolking; wel kunnen de noordelijke eilanden van dezen staat nog veel bewoners ontvangen, maar de kolonisatie ervan schijnt de Japanneezen weinig aan te trekken. In de voorgaande eeuwen en tot in de jaren zeventig van deze eeuw was het op doodstraf aan de inwoners van Japan verboden het land te verlaten en, wanneer men het eenmaal verlaten had, er terug te keeren. Sinds die wet is opgeheven, hebben de uitwijkingsgeest en de natuurlijke zucht van avonturen, die bij het Japansche volk bestaat, zich volop geopenbaard en thans worden op vele plaatsen koloniën van Japanneezen aangetroffen, zooals b.v. in Hawaiï, te San Francisco, op het Van Couvereiland, in de Australische koloniën, op de Philippijnsche eilanden, op vele andere eilanden van de Stille Zuidzee (Nieuw-Kaledonië, de Karolineneilanden,

[p. 240]

enz.) te Singapore (aan de zeeëngte van Malacca) in Brazilië, te Wladivostok (Siberische kust); ja zelfs in Korea, niettegenstaande al de bezwaren, die er te overwinnen zijn en de onzekerheid voor lijf en goed, die er heerscht, zetten de Japanneezen zich steeds talrijker neer. Wat echter Japan vooral verlangt, dat is koloniën te bezitten, die voor het moederland niet verloren zijn, maar integendeel met dat moederland handel drijven en uitdit moederland de meeste benoodigheden doen komen. De bevolking van Japan is in de laatste jaren zeer sterk toegenomen: in 1884 waren er 37,450,000 inwoners, in 1895 reeds 41,810,000, zoodat uitwijking bijna behoefte wordt, maar ook de nijverheid is zeer vooruitgegaan en verlangt nieuwe uitvoerbronnen: Japansche, koloniën zouden nu juist afnemers zijn voor de producten der Japansche nijverheid. Dat zulks hoogst waarschijnlijk is, blijkt reeds uit het feit dat in weinige jaren - met de steeds toenemende gele bevolking op Hawaiï - de uitvoer uit Japan naar Hawaiï geklommen is van 25,000 tot 392,000 yen⁽¹⁾ (1895).

Ook al worden de Sandwicheilanden bij Noord-Amerika ingelijd, toch wil Japan de vrije uitwijking zijner landgenooten naar Hawaiï bekomen en steunt zich daarbij op een artikel van een verdrag, dat jaren geleden tusschen beide landen werd gesloten. Hawaiï ontkent echter de gegrondheid van Japan's eischen. - Wie nu van beide landen het recht aan zijne zijde heeft, dat is nu de groote vraag, waarvan de oplossing langs diplomatischen weg nog niet nabij schijnt te zijn. - Algemeen wordt thans door de groote buitenlandsche dagbladen beweerd, dat de koning der Belgen, Leopold II, zou aanzocht worden om bij dit geschil als scheidsrechter op te treden, hetgeen voor ons land als voor onzen vorst wel vleiend mag heeten.

G.S.

(1) Een yen = nagenoeg 5 frank.