Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 1

[p. 307]

Uit Noord-Nederland.

Zagen wij niet aan het vallen der gele bladeren, dat het met den zomer gedaan raakl, wij zouden het gewaar worden door de aanplakbilletten van tooneelvereenigingen en opera-gezelschappen. Willem Boesnach uit Amsterdam reist met het Italiaansche Opera-gezelschap Cospi, dat hier een vorig jaar veel succes had en thans weer zijn roem tracht te handhaven. Het gezelschap dat uit zes personen bestaat, bezit een bijzonder mooien baryton, een ténor-lyrique met een heerlijk geluid en fraaie stem vorming. De ensembles klinken zeer schoon.

Het Nederlandsch Tooneel gaat rond met William Schakespeare's Getemde Feeks, een vertaling van D^r Burgersdijk. De vereeniging ‘Tivoli Schouwburg’ te Rotterdam heelt Woensdag 7 October de voorstellingen aangevangen met Muisje van Pailleron en het gezelschap Chrispijn schijnt voorliefde te hebben voor Mijn Pαpa 't kamerlid.

Met de opening van het seizoen heeft de ex-Raad van Beheer der Nederlandsche Opera eens van zich laten hooren.

Eenige weken geleden heeft die Raad aan ar listen, koristen, enz., het voorstel gedaan de achterstallige 51 % gage over Maart 1895 uit te betalen. Een der ar listen, schreven de Amsterdamsche bladen, die dit jaar niet aan het gezelschap verbonden was (iedereen wist alzoo dat Desiré Pauwels bedoeld werd) weigerde, en daardoor bleven de overigen van het hun toekomende verstoken. Door die hatelijkheid aan het adres

[p. 308]

van Desire Pauwels stelde men hem dus voor als den stijfhoofd, die de anderen schade berokkende. In de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 12 September j.l. heeft de heer Pauwels een artikel ingezonden te zijner verdediging. Hierin zegt hij dat in zijn contract, een paar jaar geleden met den Raad van Beheer ge naakt, vastgesteld werd, dat een som van f 20,000 zou betaald worden, wanneer een der beide partijen het contract brak. Toen hij in het laatste jaar eenige dagen verlof verzocht voor gast voorstellingen, werd hem dit geweigerd onder bijvoeging dat men hem, zoo hij zijn plan toch ten uitvoer bracht, voor de vastgestelde som zou aanspreken. De Raad van Beheer pleegde Maart j.l. contractbreuk en betaalde niet, waarop hij dien Raad dagvaardde voor de f 20,000. Op de herhaalde vragen of hij tegen kwijting met zijn saldogage genoegen wilde nemen, heeft hij steeds bevestigend geantwoord, onder voorwaarde dat men zijn proceskosten zou betalen. Dit werd geweigerd. De onhandelbaarheid der vereeniging en hare wijze van procedeeren deden hem toen in overleg met zijn raadsman besluiten, tegen betaling van 5% zijner vordering, alzoo voor f 1000 kwijting te geven. Die schikking werd eveneens afgewezen.

Thans heeft de Amsterdamsche rechtbank den ex-Raad van Belleer wegens contractbreuk veroordeeld in de kosten en tot uitbetaling van de gestelde f 20,000 aan Desiré Pauwels.

De vereeniging het Koninklijk Nederlandsch Tooneel is het met den 's Gravenhaagschen Gemeenteraad niet eens kunnen worden over de wijziging ten opzichte der Fransche-opera-voorstellingen. Uitgaande van de meening, dat die voorstellingen voor den Ilaag onontbeerlijk zijn, heeft men de bindende bepaling gesteld, het contract te doen eindigen, indien de exploitante in een speelseizoen geen Fransche opera-voorstelling geeft. De vereeniging heeft nu voor de vierjarige pacht van den Schouwburg bedankt.

[p. 309]

In den zelfden Raad is veel gepraat geweest over de afschaffing der driejaarlijksche schilderijen-tentoonstelling. De adviezen, die bij onderscheiden schilders werden ingewonnen omtrent het behoud der driejaarlijksche liepen nogal uileen. Sommigen hadden er geen sympathie voor. Taco Mesdag, Elchanon Verveer en David Bles waren voor het behoud. De artisten achten evenwel een nieuw gebouw noodzakelijk; Israels verwacht dan ook meer bezoek. De Raad is niet ingegaan op het voorstel van burgemeester en wethouders om de driejaarlijksche af te schaffen, terwijl Arnhem is opgenomen in de rij dezer periodieken. De Vereeniging ter bevordering van het Vreemdelingen-Verkeer te Arnhem heeft dit bewerkt. Waarschijnlijk zal de eerste tentoonstelling gehouden worden van half Juli tot begin September 1897.

Wij zijn hier tot dien tijd evenwel niet zonder deze. In de bovenzalen van het Museum van Oudheden te Groningen is juist een tentoonstelling gesloten en nu spreekt men alweer over de opening van eene door de jonge kunstcommissie met werk van verschillende jongeren.

De Huygens-tentoonstelling in het Gemeentemuseum te 's Gravenhage trekt nog steeds vele belangstellenden.

Te Utrecht zal ‘Voor de Kunst’ in November een tentoonstelling geven van architecturalen arbeid; in December zal zij een verzameling aquarellen ter bezichtiging stellen; dan volgt textiele kunst, wit en zwart, Oud-Hollandsche prentkunst en ten slotte een schilderijententoonstelling.

Bij de firma A.W. Sijthoff te Leiden, ligt een prachtwerk ter perse: H.W. Mesdag, Etsen naar schilderijen. Het bevat 10 etsen, 5 autotypiën, 26 gravuren tusschen den teksten een portret van den schilder. Een Engelsche uilgave van het werk wordt door Cassell en C°, te Londen aangekondigd; een Fransche uitgave zal er te Parijs verschijnen. De inteekenaren op het Gedenkboek der Nederlandsche Schilderkunst, dat door C.M. Van Gogh te Amsterdam wordt bezorgd, ontvingen 5 platen, 4 etsen en 1 lithographie.

[p. 310]

Een zeer meldenswaardige uitgave is de negentiende druk der Camera Obscura, die bij de Erven Bohn te Haarlem het licht ziet. Tegenover het titelblal dezer volksuitgave staat ditmaal het portret van den schrijver uit 1837.

De maatschappelijke en de rechts-toestand der vrouw in Nederland in 1896 is een belangrijk, stuivers-volksgeschrift, uitgegeven door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. De schrijver M^r E. Fokker, lid van het hoofdbestuur, zegt: ‘Dat mannen alleen de wetgeving hebben gemaakt, is geen oogen-blik twijfelachtig. Doch ook zonder dat de vrouw zelve deelneemt aan de wetgevende macht of mede de vertegenwoordiging kiest, kan er verandering ten goede komen.’ Hij besluit zijne uiteenzetting met den wensch, dat zij de overtuiging meer algemeen moge maken, dat de toestand inderdaad niet houdbaar en eene beschaafde natie niet waardig is. Dezelfde Maatschappij heeft een liederboek uitgegeven, dat als Nederlandsch Volksliederenboek binnen kort te Amsterdam zal verschijnen bij de firma Van Looy en Gerlings.

De Navorscher geeft in de 9^e aflevering het vervolg der aanteekeningen over de Bataafsche omwenteling, voornamelijk binnen Utrecht, een artikel over de heerlijkheid Lienden en verder kleinere bijdragen van oudheid- en taalkundigen aard. De October-aflevering van Den Gids bevat studie's over John Burns, Desire van Zweden en Karei Lamprecht. Bovendien geeft zíj een artikel over Van Dayssel. Een jongmensch zonder éen oorspronkelijke gedachte, maar die zweert bij Van Deyssel, riep in vervoering: ‘Van Deyssel schrijft lekker en mooi, in levende taal, spartelend als bloote kinderbeentjes,’

Het kwam mij wel een beetje verdacht voor, want een geval van bijzondere sympathie voor bloote kinderbeentjes, is, geloof ik, tot op heden bij geen jonkman geconstateerd. De uitdrukking is er dan ook een van den schrijver van het artikel, J.M. Acket, die door liefde gedreven slechts eenmaal zijn pen wilde scherpen om zich dan bescheiden terug te trekken.

[p. 311]

Voor het geval dat de schrijver zich aan zijn woord houdt een paar aanhalingen: ‘Van Deyssel heeft de Hollandsche schrijftaal uilgekleed, ze in de badkuip gegooid, ze algezeept en gespoeld, ze weer drooggewreven met ruwe handdoeken.’

En nu nog deze (die na de was.chparlij komt): ‘Ja daar staat 't te lezen dat 'n schrijver gegapt heeft, iets lammenadig is, dat anderen hun taal verhanselen iets is, daar slaat 't woordje kullen en dat grappige werkwoord pijn aan iets hebben.’

Tot hiertoe, want er zal misschien nog wel een gelegenheid zijn de kennismaking met den heer J. M, Acket voort te zetten, al is het dan ook niet als J.M. Acket.

De 9^de aflevering van De Hollandsche Revue bevat: Wereldgeschiedenis; onder Belangrijke onderwerpen zijn een artikel over het Londensch Congres, Dordrecht als zeehaven, de Berner Conventie, enz.. In de Revue der tijdschriften wordtvan 43 week- of maandschriften iels gezegd, De besproken bladen en tijdschriften belmoren tol verschillende richtingen en zijn Nederlandsche, Fransche, Duilsche en Engelsche. Het boek der maand is ditmaal de geschiedenis van een dagblad: Het Handelsblad. In de Boekentafel worden Hooge Troeven en Het Rijksmuseum en het Mauritshuis behandeld. Builen eenige gravuren en portretten tusschen den tekst bevat de aflevering een mooi porlret van M^r Van Houten, Minister van Binnenlandsche zaken. Vier portretten van kunstenaars, geridderd met den laatslen verjaardag der Koningin en twee van professoren, waaronder dat van den heer G.J.P.J. Bolland, die op den 19^rn September j.l. onder grooten toeloop van belangstellenden zijn hoogleeraarsambt aanvaardde met een oratie over ‘Verandering en Tijd.’

De benoeming van den heer Bolland heeft vooral de ergenis der Roomschen gewekt. Zoo het heette, omdat hij niet academisch was opgeleid, maar in waarheid omdat de Roomsche leer, waarin hij was opgevoed, hem tegenstond. De katholieke pers was in die dagen in rep en roer.

[p. 312]

In de raadsvergadering der gemeente Steenbergen is een motie van afkeuring voorgesteld en aangenomen tegen een der openbare onderwijzers. Deze had een der raadsleden de woorden ‘ploert’ en ‘aap’ naar het hoofd geslingerd. Men vond in den Raad de zonde niet zoo groot; de burgemeester noemde het pub'iek dat naar de raadszittingen kwam luisteren, wel ‘baliekluivers’. Dal was precies hetzelfde, meende een der heeren. De jonkman is er door dat ‘baliekluivers’ van den burgemeester genadig afgekomen en beter dan zijn collega Den Ilartog te Amsterdam, die ontslagen werd omdat hij een paar hoofden van scholen voor ‘kwajongens’ had uitgemaakt.

In de onderwijzerswereld hier blijft het nog bij woorden, maar in de Israëlitische kerk te Hoogezand gaat men tot handtastelijkheden over. Bij het vieren van den grooten Verzoendag ontstond er twist onder de geloovigen. De koster werd mishandeld en de politie moester aan te pas komen.

In Kampen heeft van 1592 af de burgerlijke gemeente het tractement der Hervormde predikanten uitbetaald. In 1869 is men gaan vragen of dat wel recht was; nu voert de Zwolsche rechtbank pleidooien over de zaak en over eenige weken zal het openbaar ministerie conclusie nemen, 1896 zal dus de vraag van 1869 oplossen.

Van der Veer te Middelburg, die weigerde schutterdiensten te vervullen (zie vorige correspondentie) ontving verscheidene betuigingen van adhaesie, waarbij ook een paar van predikanten.

In den laatsten tijd is men er hier zeer op uit de merkwaardige geveltjes van oude gebouwen in hun stijl te herstellen, of te sloopen wat de schoonheid van een gebouw kan schade. In den Bosch is een fraaie Oud-Hollandsche gevel van het jaar 1638, die tengevolge van ouderdom voorover dreigde te storten, opgetrokken zooals hij was. Het rijk heeft onderhandelingen aangeknoopt met de gemeente Haarlem over den aankoop van eenige onaanzienlijke huisjes, welke de Vleesch-

[p. 313]

hal ontsieren, door het rijk zoo fraai gerestaureerd. Te Amsterdam klaagt men over het vandalisme, dat zoovele bouwwerken van betoekenis achter leelijke huizen wegstopt. De Nieuwe kerk staat rondom in onoogelijke winkeltjes en de kerkmuren der N.Z. Kapel, die een dergelijk lot deelt, blijken zeer beschadigd door het inbakken van balkgaten. Als men te Utrecht niet toeziet op de Vischmarkt zal het karakteristieke daarvan weldra verdwenen zijn. Men schrijft vandaar dat de luifelhuizen steeds plaats maken voor moderne winkelhuizen. Het Muiderslot wordt in stijl gerestaureerd. De nieuwe toegangsbrug, die dezer dagen gereed kwam, beslaat aan de landzijde uit een steenen gedeelte met lage steenen leuning. Aan de slotzijde is een houten klap met leuningen, die door middel van een windas met twee kettingen wordt opgehaald en neergelaten. De groote poortdeuren zijn weg genomen en de brug is steeds op, wat den indruk van middeleeuwsch kasteel verhoogt. Te Dordrecht heeft men sedert eenigen tíjd een vereeniging opgericht om te beletten dat schendende handen zich uitstrekken naar karaktervolle bouwwerken.

In dezelfde stad heeft de Vereeniging Voor Vak en Kunst tegen 1897 een tentoonstelling voor nijverheid en kunst uitgeschreven; de vereeniging wendt pogingen aan om het 24^ste taal- en letterkundig Congres, dat te Dordrecht zal gehouden worden, tegelijk met deze tentoonstelling te doen plaats hebben. Hel besluit van de Bestendige Commissie der Nederlandsche Congressen is nog niet bekend.

15 October 1896.

Veritas.