Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 1

[p. 99]

Een voorganger van den mensch.
(Pithecanthropus erectus)

Tijdens een uitgebreid geologisch onderzoek van het eiland Java, dat ondernomen werd onder toezicht van de Nederlandsche Regeering en dat nu onlangs is geëindigd, werd door een krijgsdokter, den Heer Eugeen Dubois, eene hoogst belangrijke ontdekking gedaan op het gebied der natuurwetenschap van het menschelijk geslacht.

Alhoewel de algemeenheid der geleerde natuurkenners zich aansluit bij de zienswijze van Darwin aangaande de afstamming van den mensch, namelijk dater vroeger een stamvorm moet bestaan hebben waaruit in de eene richting de mensch, in de andere de verschillende apensoorten zijn ontstaan, is er tot hiertoe nog geen rechtstreeksch, tastbaar bewijs van die theorie kunnen gegeven worden: de stoffelijke bewijsstukken ontbreken heel en al. Nu, de beenderen die door den Heer Dubois zijn gevonden, zullen wellicht in zekere matedie leemte aanvullen, en nieuwe, kostbare documenten opleveren voor de studie van onzen oorsprong.

En nochtans, men denke niet dat er hier sprake is van een volledig skelet; zelfs niet van een merkbaar aantal overblijfsels; neen, het ontgraven van een drietal

[p. 100]

beenderen is voldoende geweest om bij de anthropologisten aller landen eene gegronde opschudding te verwekken.

In de vallei der Solo-rivier, in de residentie Madioen, op een vijftiental meters diepte onder den grond der vlakte, in eene laag die behoort tot het jongste tertiair (plioceen) of het oudste kwartair, heeft de heer Dubois achtereenvolgens aangetroffen een tand, een hoofdschedel en een dijbeen, omgeven door eene zeer harde aardachtige korst, te midden van andere overblijfsels eener plioceene fauna die nu grootendeels is verdwenen.

De tand is een kies, een derde bovenkies; wegens zijne grootte, zijne sterk divergeerende en krachtig ontwikkelde wortels kan men hem aan geen menschelijk wezen toeschrijven; doch, langs een anderen kant, biedt het ondervlak der kroon zulke weinig uitspringende cuspiden of knobbels aan, dat hij eigenlijk aan geene groote apensoort kan hebben toebehoord.

Naderhand is een tweede tand gevonden, een tweede bovenkies; doch deze is van minder belang.

Op een meter afstand en op dezelfde diepte werd de hoofdschedel aangetroffen; die is vooral merkwaardig door zijn gering voluum tegenover een menschelijken schedel en door zijn grooten omvang als men hem met die der groote apensoorten vergelijkt. Volgens de berekeningen van den heer Dubois, is de inhoud van 900 tot 1000 kubieke centimeter; nu, de schedelruimte der grootste gorilla's gaat nooit 600 kubieke centimeter te boven; en bij den mensch daalt ze beneden de 1000 cm³ alleen bij de dwergen en bij idioten. Bij uitzondering kan men in het Australisch ras schedels aantreffen wier ínhoud kleiner is dan 1000 cm³; maar

[p. 101]

die omstandigheid gaat altijd gepaard met eene zeer kleine gestalte, hetgeen hier niet het geval is, zooals het onderzoek van het dijbeen het heeft bewezen.

De voornaamste kenteekenen van dien schedel, vergeleken met dien van den mensch, zijn de engheid en de schuinschheid van het voorhoofd, de krachtige ontwikkeling van het bovendeel, en vooral de buitengewone afmetingen van den wenkbrauwboog die aan de klep van eene muts doen denken. Die geweldig vooruitstekende wenkbrauwbogen, de snelle daling en geringe hoogte van het voorhoofdsbeen en bovenal het gezwel van het achterhoofdsbeen dat de kammen der groote apensoorten herinnert, duiden een sterk gespierd wezen aan, dat niets gemeens heeft met een dwerg of met een kleinhoofdige, en wiens verstandsvermogen een trap lager staat dan het gemiddeld verstandsvermogen vaneen wilde. Hij heeft veel verwantschap met den beroemden schedel van het Neanderdal; doch hij is kleiner en minder lang in betrekking van de breedte; hij is volkomen brachycephale. Nooit heeft men bij een menschenschedel die duidelijke kenmerken waargenomen, die den schedel van Java plaatsen beneden de laagste menschenschedels die ooit zijn ontdekt geworden, daarin begrepen die van het Neanderdal; en van den anderen kant, verre boven de schedels der anthropoïden of groote op den mensch gelijkende apen, Gorilla, Orang, Chimpanzee en Gibbon.

Het dijbeen lag ook op hetzelfde niveau, doch een vijftiental meters meer stroomopwaarts. Zoo de kies en de schedel meer overhellen naar die van een antropoïde, het dijbeen daarentegen, door zijn vorm en zijne afmetingen heeft de grootste gelijkvormigheid met dit van een mensch. Te rekenen volgens zijne lengte, moet

[p. 102]

het voortkomen van een wezen dat eene hoogte had van 1^m66; de omvang en de algemeene vorm bewijzen dat dit wezen zich rechtop op de twee beenen voortbewoog en niet het lichaam voorover gebogen hield om bij het voortgaan op de uiteinden der voorste ledematen te steunen, zoo als men het bij de groote apensoorten waarneemt.

Eene grondige studie dier verschillende bijzonderheden heeft den Heer Dubois doen besluiten dat die overblijfsels voortkomen van een enkel en zelfde individu, eene soort van tweevoetig anthropoïde, met. loodrecht opgerichten lichaamsstand, die eene plaats inneemt tusschen de ons bekende anthropomorphe apen en den mensch zelven, dus een voorganger van den mensch in den vollen zin des woords. Hij geeft hem den naamvan Pithecanthropus erectus, als eenigen vertegenwoordiger van de familie der pithecanthropidae, begrepen tusschen de hominidae en de simiidae; de naam erectus, wijst op de rechtopstaande houding van het lichaam.

Hoe werden nu die conclusies door de geleerden in de verschillende landen aangenomen? Op zeer uiteenloopende wijze werden ze gewaardeerd. Sommigen, zooals de leden der Société d'anthropologie te Parijs, zien de hypothese van den heer Dubois niet alleen als mogelijk aan, maar zelfs als de meest waarschijnlijke; in Duitschland verklaren Kraüse, Waldeyer, Virchow, Luschan en Nehring dat het dijbeen van een mensch is, maar dat de schedel zeer waarschijnlijk voortkomt van een anthropoïde; in Engeland worden door Cunningham en Turner zoowel dijbeen als schedel aangezien als toebehoorende aan een menschelijk geraamte; en dit is ook het gevoelen van Martin te Zurich. Doch, juist die

[p. 103]

tegenstrijdige opvattingen bewijzen zooveel temeer dat men hier hoogst waarschijnlijk te doen heeft met overblijfselen van een wezen dat den overgang vormt van de anthropoïden tot den mensch.

Men heeft ook in twijfel getrokken of die beenderen wel een gemeenschappelijken oorsprong hebben en toebehooren aan een zelfde individu, vermits zij op zekeren afstand van elkaar zijn gevonden. Daarop is te recht geantwoord dat, indien het skelet niet in zijn geheel is aangetroffen, er menigvuldige argumenten zijn om dit feit te verklaren; en onder andere dat het geheel wel zijn kan dat het gebeente, vooraleer in den grond te zijn bedolven, door stroomend water heen en weer werd geslingerd. Overigens, daar die overblijfsels zijn ontdekt op dezelfde diepte en in dezelfde geologische laag, indien zij niet tot een zelfde individu behooren, zouden zij moeten voortkomen van wezens van dezelfde soort, die op hetzelfde tijdstip hebben geleefd; en dit zou de gevolgtrekkingen van den Nederlandschen geoloog nog meer waarschijnlijkheid bijzetten. Immers, er ware een heel stelsel van onaanneembare hypotheses noodig om uit te leggen hoe een dijbeen, dat stellig dit van een mensch zou zijn, zou worden aangetroffen nevens den schedel en den kies van een grooten aap, in een terrein waar die drie beenderen de eenige vertegenwoordigers zijn van de groep der primaten.

In allen geval, de ontdekking der resten van de Solovallei is van het hoogste gewicht voor de kennis van ons nederig verleden. Aldus gaat die wetenschap immer vooruit; aldus vermenigvuldigen zich, stap bij stap, onze begrippen aangaande den oorsprong van ons geslacht en bevestigt zich meer en meer de heerlijke conceptie van

[p. 104]

den grooten Darwin. Ook, de overgroote meerderheid, zoo niet de totaliteit der natuurvorschers zijn overtuigde en krachtige voorstanders der theorie van het tansformisme, en erkennen dat de mensch en de verschillende soorten van vierhandigen uit een gemeenschappelijken stam zijn ontsproten, waarvan een sterk divergeerende tak tot het menschelijk geslacht is geworden.

Ed. Verschaffelt.