Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 1

[p. 61]

Boekbeoordeeling.

Wroeging (en vier andere novellen), door Cyriel Buysse. 6 en 220 biz. in post 8°. -'s Hage, Loman & Funke. Prijs f. 2,50.

De schrijver schijnt met ons de maal schappelijke ladder van onder tot boven te willen beklimmen. Inderdaad, schilderde hij ons in De Biezenstekker, Twee Beesten en Het Recht van den Sterkste den half dierlij ken mensch der laagste volksklasse, - in Sursum Corda bracht hij ons eenige treden hooger, en hing een tafereel op van den middelstand onzer Vlaamsche bevolkingen, waar schijnbeschaving en bekrompenheid den algemeenen regel vormen. Thans, in Wroeging, leidt hij ons het salon van den burggraaf Gaétan d' Hailly van Roosevelt binnen, en laat ons een blik werpen in het intieme leven der edellieden. En zijn oordeel luidt evenmin gunstig als dat over de lagere volksklasse en de burgerij; bij zijn meerdere beschaving, kenmerkt zich de adel - de jongelingschap althans - door geldverspilling en zedeloosheid. In dit laatste opzicht overigens, worden al de standen der samenleving op dezelfde lijn geplaatst. Gaétan vindt zijn eigen geval - het bezit van een buitenechtelijk kind - bij duizenden en duizenden andere mannen: ‘bij zijne vrienden; in de burgerij; onder de boeren; onder de lagere volksklassen.’ Het komt hem echter voor, dat hij in éen punt van hen verschilt: terwijl hij, na zijn huwelijk met een adellijke juffrouw, geen oogenblik rust meer geniet en ten gevolge eener jongelingszonde niets meer kent dan lijden en wroeging, schijnen zijne deelgenooten in het minnespel zich om dergelijke gevolgen niet te bekreunen en ongestoord voort te leven. Al hebben wij hier dus met geen gewoon menschenexemplaar te doen, stellig is het aan de werkelijkheid ontleend. Uitstekend heeft C. Buysse dat beeld geboetseerd, en

[p. 62]

niemand zal ontkennen dat hij het gekozen en zeker belangwekkend thema - het vaderschap van den echtgenoot buiten het wettig huwelijk - op merkwaardige wijze heeft weten te behandelen.

Wroeging toont eens te meer dat de schrijver een meester is in het schilderen van gloedvolle, hartstochtelijke tooneelen, die diep in't harte grijpen. Hij past het voorschrift toe van B. Huet, die in zijn afbrekende studie over Jacob Cáts zegt, dat in den roman en de poëzie, zoowel als op den schouwburg, passie het eerste vereischte is, passie het tweede, passie het derde. Zelfs in twee, drie kleine novellen van dezen bundel - De Pokken, Op een Zomeravond - kan men zich daarvan overtuigen. Echt aangrijpend zijn, in Wroeging, de nachtelijke rendez-vous in het park tusschen Gaétan en zijn gewezen minnares, zijn vlucht van, en zijn terugkomst op het kasteel. De ontknooping vind ik echter niet zeer gelukkig; liever had ik den door wroeging gefolterden burggraaf zien wegkwijnen of zichzelf om't leven brengen, dan hem door een geweerschot van wildstroopers te zien vallen; ongetwijfeld heeft de schrijver aldus aan het alledaagsche en afgezaagde, ofschoon meer natuurlijke, willen ontsnappen.

Aan zijn taal heeft Buysse geen genoegzame zorg besteed. Waarom al die bastaardwoorden, wanneer we maar in onzen eigen, rijken woordenschat te putten hebben? Waarom ook die Fransche wendingen en andere taalfouten niet zorgvuldiger vermeden? Doch, als men denkt wat de jonge schrijver sedert vier jaar heeft voortgebracht, dan begrijpt men dadelijk dat de onweerstaanbare scheppingsdrang hem geen tijd heeft overgelaten om zijn taal naar eischte kuischen.

Stoffelijk is het boek uitnemend verzorgd, en daardoor bekomt het een dubbele aantrekkelijkheid.

A. De Cock.

Mijnheer Connehaye door Virginie Loveling, 212 bladz. post-8°. Amsterdam, L.J. Veen, 1895.

Wat een ongemeene bedrijvigheid heeft de schrijfster in het laatste lustrum niet aan den dag gelegd! Van 1891 tot heden liet zij niet minder dan zes boekdeelen verschijnen: Idonia, Een dure Eed, Een vonkje van Genie, Eene Idylle, De Bruid

[p. 63]

des Heeren. Mijnheer Connehaye. En in die zoo kort op elkander volgende werken, kan men nochtans geen sporen van overijling of halfgebakkenheid aanwijzen; ja, enkele dezer reeks behooren tot het allerbeste, wat uit haar pen is gevloeid, zooals de bekroning van Een dure Eed overigens genoegzaam bewijst. Wanneer men op onze dagen van alles beheerschende politiek, in den 5-jaarlijkschen prijskamp van Nederl. Letterkunde, een zoo vrijzinnige schrijfster als Virginie Loveling den eerepalm ziet wegdragen, ondanks een katholieke jury en de machtige invloeden, die zich bij dergelijke gelegenheden doen gelden, dan moet zij, als kunstenares, in de oogen dier anders vijandige jury, wel buitengewoon hoog staan.

Nu, Mijnheer Connehaye zal, evenmin als De Bruid des Heeren, de faam der schrijfster doen dalen. Ditmaal - iets wat zelden gebeurt - leidt zij ons bij de hoogere burgerklasse binnen, bij rechters, geneesheeren en bankbestuurders; en, heeft zij ons reeds zoo vaak bewezen met de plattelandsche bevolking volkomen vertrouwd te zijn, thans toont ze dat ook het stadsleven voor haar geen geheimen bezit, en zij evengoed onder het rijke gewaad der burgerdame als onder den groven boezelaar der boerin weet te lezen.

Dat de booze wereld, door den schijn misleid, niet zelden de edelste bedoelingen gansch verkeerd uitlegt, en zoo somwijlen huwelijken doet afspringen en raenschenlevens min of meer verwoest; dat het bij die hooge burgerij niet al goud is wat blinkt, - ziedaar dingen, welke zeker niet voor de eerste maal gezeid worden, en toch heeft Mej. Loveling die oude stof zoodanig weten te verwerken en te vernieuwen, dat de aandacht des lezers tot het einde toe in de hoogste mate gespannen blijft.

Mr. Connehaye en Lucette, de hoofdpersonages, zijn twee uitstekend geteekende en zeer sympathieke figuren. De eerste, in weerwil van een onbehaaglijk uiterlijk en een naar vrekzucht zweemende spaarzaamheid, trekt ons aan door zijn degelijk karakter en edele hoedanigheden; Lucette door haar frissche jeugd, haar ongekunsteldheid en beminnelijke schoonheid. Om die twee zonnen beweegt zich een kleine wereld van bijhoorige personages - mannen en vrouwen, jonge meisjes en kinderen - die leven en afwisseling bijbrengen.

[p. 64]

Heeft Mej. Loveling vaak een zwart pessimisme aan den dag gelegd, voor De Bruid des Heeren en Mijnheer Connehaye kan ze daarvan niet beschuldigd worden: beide verhalen eindigen in een zonnestraal. In het laatste heeft de lezer zelfs het genoegen te zien, dat de verliefden steeds ‘elkander krijgen,’ en al die huwelijken schijnen een gelukkige toekomst te voorsoellen. Alleen Maurice, de adellijke gouverneurszoon, bewerkt het ongeluk zijner vrouw, - en dat ongunstig oordeel over den adel is eensluidend met dat van Cyriel Buysse, den neef der schrijfster.

Het hoeft nauwelijks gezegd, dat het nieuwe boek van Mej. Loveling weer den stempel draagt van haar scherp waarnemingsvermogen en zoo veelzijdige menschenkennis.

Wat haar taal betreft, deze is bijzonder goed verzorgd en volkomen in overeenstemming met haar personages: beschaafder, deftiger, minder naïef, maar rijker aan vormen dan in haar volksverhalen. En hoe weet zij het dooie voor onze oogen te doen leven! Zoo had b.v.M. Connehaye ‘een hoed opgezet, die zich zou geschaamd hebben bij dage onder het licht der zon te verschijnen, doch in't donker zelfvertrouwend illuziën van fatsoenlijkheid koesteren kon.’

Kortom, een uitstekend boek - ook uitwendig zeer mooi - waaraan, mijns erachtens, schrijfster en uitgever vreugde zullen beleven. Evenmin als de Bruid des Heeren, mag het in éen boekerij van Zuid- of Noord-Nederland ontbreken.

A. De Cock.