Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 30

[p. 216]

Uit de tijdschriften

Tekst[blad], jrg. 14, nrs. 1 en 2

In nummer 1 speelt Jeanine Mies in op de discussie over het nut van de vele adviesraden door tien aanbevelingen te doen waarmee ze hun adviesrapporten kunnen verbeteren. Samengevat moet een advies een antwoord zijn op een duidelijke adviesvraag, moet het maatschappelijk relevant zijn, toepasbaar zijn en toegankelijk zijn voor een breed publiek. Luuk Lagerwerf, Mirjam Baars en Floor Ligthart doen verslag van hun onderzoek naar hoe een gezondheidsbevorderende menukaart eruit zou moeten zien. Menukaarten met gezondheidsinformatie, een voedingswaardetabel en/of ‘ik kies bewust’- logo's, beïnvloedden de mening van de proefpersonen, maar zullen waarschijnlijk niet tot een gezondere keus leiden omdat ze lager werden gewaardeerd. Wel leidde de combinatie van de tabel en het logo tot toepassing van de vuistregel ‘de producten met het logo zijn gezonder, want dat staat in de tabel’. Margot van Mulken interviewt Judith Kamalski die promoveerde op het effect van subjectieve signaalwoordjes als ‘dus’ en ‘daarom’ op de overtuigingskracht. Het blijkt dat lezers door zulke connectieven het doel van de schrijver eenvoudiger herkennen en zich dan minder gauw laten overtuigen. Kamalski raadt het gebruik van zulke woorden dan ook af, maar raadt objectieve signaalwoorden (zoals ‘doordat’) aan, omdat deze de tekst verduidelijken. In deel 1 van de serie Verleiden op het internet geeft Aartjan van Erkel vijf tips om homepagebezoekers warm welkom te heten. Zo moet het logo een tagline hebben die duidelijk het doel van de homepage aangeeft en moeten de populairste taken direct aan te klikken zijn. In Uit de praktijk komen ook drie webtekstschrijvers aan het woord over hun aanpak. Pierke Bosschieter geeft ten slotte praktische adviezen voor het maken van registers, bijvoorbeeld over de selectie en ordening van trefwoorden.

In nummer 2 spreekt Tom van Hout met hoogleraar Journalistiek en Nieuwe Media Mark Deuze over de grote veranderingen in de journalistiek door de commercie, de toegenomen informatiestroom en de gevolgen hiervan voor de positie van de journalist. Felix van Laar vraagt zich af of alle moeite die wordt gestoken in de correctheid van teksten wel loont. Schrijvers kunnen zich volgens hem beter ‘meebewegen met de taal zoals die autonoom verandert’. Francien Malecki betoogt dat overheidsformulieren zo ontworpen moeten worden dat ze de burger helpen zijn doel te realiseren en tot minder ergernis leiden. Nieuwe technieken, zoals interactieve filmpjes, kunnen de communicatie tussen overheid en burger verbeteren. De rubriek Hoe doen wij dat? bevat verhalen van correctoren over hun taken, hun opvattingen over correct taalgebruik en veelgemaakte spel- en taalfouten. In deel 2 van Verleiden op internet geeft Aartjan van Erkel dit keer tips voor succesvollere

[p. 217]

webformulieren. Hij adviseert bijvoorbeeld helpteksten en foutmeldingen vriendelijker te verwoorden en aan te kondigen hoe lang het invullen duurt, zodat een bezoeker niet voortijdig afhaakt. Als laatste geven enkele studenten Bedrijfscommunicatie commentaar op de brief waarmee Gerda van den Boogaard van de gemeente Den Bosch de titel ‘Best Schrijvende Ambtenaar 2007’ binnenhaalde. Zij vinden de brief wel toegankelijk, maar zijn minder positief over de stijl en woordkeus.

Onze Taal, jrg. 77, nrs. 2/3, 4 en 5

Nummer 2/3 van Onze Taal staat in het teken van het congres dat op 8 december 2007 werd gehouden ter ere van het 75-jarige bestaan van het Genootschap. Het nummer opent met de toespraak van Prinses Laurentien over de maatschappelijke veranderingen die het taalgebruik en -begrip hebben beïnvloed, zoals de vrijere toegang tot informatie via internet en de interactie met talen als Engels, Turks en Marokkaans. Op basis van een oud notulenboek verhaalt Jaap de Jong over het ontstaan en de ontwikkeling van het Genootschap Onze Taal, dat in 1931 werd opgericht door leken om de Nederlandse taal te zuiveren van germanismen. Hoewel leden nu nog veel behoefte lijken te hebben aan bewaking van de taal, ziet De Jong het Genootschap liever als vraagbaak die zo nodig discussies aanzwengelt en in de toekomst het taalonderwijs meer stimuleert. Marc van Oostendorp doet verslag van zijn onderzoek naar de uitspraak van de r-klank in het Nederlands. Hij vergeleek kersttoespraken van koningin Beatrix en constateerde dat de r aan het eind van een woord nu bijna niet meer te horen is. Aangezien mensen hun uitspraak aan elkaar aanpassen, verwacht Van Oostendorp dat de slot-r volledig zal verdwijnen. Ewoud Sanders wijst in zijn lezing op de mogelijkheden die de computer en het internet bieden voor taalonderzoek. Databases, cd-rom's, zoekmachines en online woordenboeken maken onderzoek naar woorden en uitdrukkingen beter, sneller en voor iedereen toegankelijk. Reinier Salveda betoogt dat in het landelijk taalbeleid twee- of meertaligheid het uitgangspunt zou moeten zijn, net als in Friesland. De Nederlandse Taalunie, opgericht om het Nederlands te bevorderen, heeft nu te beperkte invloed om het taalbeleid vorm te geven. Joop van der Horst stelt dat er grote onzekerheid heerst over de veranderingen in de Nederlandse taal, zoals ook blijkt uit het boek ‘De toekomst van het Nederlands’. Volgens hem duiden die veranderingen op een (taal)cultuuromslag: de taalnormen verwijderen zich van de normen uit de Renaissance (zoals het vastleggen van spelling en grammatica, het belang van nationale talen en dat van boekeneruditie), maar dit hoeft niet negatief te zijn. Tot slot bericht Onze Taal dat Kees van Kooten en Wim de Bie zijn benoemd tot ereleden van het Genootschap. Zij ontvingen het boekje ‘En wel hierom... Kees van Kooten en Wim de Bie en hun invloed op het Nederlands’ dat speciaal voor de bekroning was samengesteld.

In het hoofdartikel van nummer 4 bespreekt Peter-Arno Coppen het gebruik van catchphrases. Deze woorden en zinnen, veelal bekend van televisie, zoals ‘I'll be back’ en ‘Goeiesmorgens’, zijn volgens Coppen een vorm van intertekstualiteit: ze worden gebruikt om saamhorigheid te creëren door te verwijzen naar gemeenschappelijke kennis of interesse. Jan Erik Grezel interviewt de Amerikaanse taalkundige William Labov die stelt dat taalverandering nog steeds moeilijk te verklaren is. Volgens Labov moet afwijkend taalgebruik niet bestraft worden, maar is leesonderwijs in de standaardtaal essentieel. Docenten moeten bovendien rekening houden met de leesproblemen die veroorzaakt worden door het verschil tussen de uitspraak en de schrijfwijze van woorden. Carla van Esch betoogt dat het gebruik

[p. 218]

van ‘ik zeg’ in gesprekken helemaal niet zo overbodig is als mensen vaak denken. ‘Ik zeg’ functioneert namelijk als ‘luisterteken’: het geeft aan dat er een citaat volgt of dat er een pauze valt. Bovendien maakt het de tekst door de tegenwoordige tijd levendiger en creëert het spanning. Laura van Eerten stelt dat typische onzinwoorden als ‘tralala’ en ‘tidelipom’ eigenlijk helemaal niet zulke geschikte lettergrepen zijn voor improviserend zingen. Ze bevatten namelijk moeilijke klanken en opeenvolgingen van medeklinkers, terwijl mensen meestal voor onzinwoorden kiezen die eenvoudig zijn om uit te spreken. In de rubriek ‘Bargoens’ belicht Ewoud Sanders ten slotte de ontwikkeling van het oorspronkelijk Jiddische woord ‘gabber’.

In nummer 5 reageren Marc van Oostendorp en Joop van der Horst op de roep om een taalautoriteit in Nederland, zoals de Académie française. Van Oostendorp kenschetst de Académie als een behoudende club die langzaam aan gezag en aanzien inboet, omdat haar oordelen niet worden overgenomen en ze geen gerenommeerde schrijvers meer aantrekt. Van der Horst is fel tegen een Nederlandse Académie, omdat zo'n institutie uit de tijd is. Er zijn al genoeg taalnormen vastgelegd en een Académie kan geen rol spelen bij de naleving ervan (als dit überhaupt een probleem zou zijn). Van der Horst betwijfelt of het wel wenselijk is om de taalregels, die voor een intellectuele elite bestemd waren, aan de hele bevolking op te leggen. Hij pleit dan ook voor een discussie over het doel van taalnormen. Berthold van Maris beschrijft de opvallende spreekstijl van Matthijs van Nieuwkerk in De Wereld Draait Door. De stijlfiguren (kernachtige zinnen, triviale weetjes, jongensachtige taal) creëren een prettige sfeer, maar kunnen op den duur veranderen in chichés en dan irritatie opwekken. In reactie op minister Hirsch Ballins suggestie om de woorden ‘autochtoon’ en ‘allochtoon’ af te schaffen, stelt theoloog Gerrit Manenschijn voor om de negatief geworden term ‘allochtoon’ te vervangen voor het neutrale ‘nieuwkomer’. Taalkundige Frank Jansen vindt afschaffing of vervanging echter geen oplossing en pleit ervoor dat politici en bestuurders nauwkeurige beschrijvingen geven (zoals ‘nogal wat jongetjes van tien uit Marokkaanse gezinnen’) in plaats van generaliserende termen. Frank Jansen ging voor de rubriek Taal in het werk mee met een verkoopreis. Het taalgebruik van de gastheer speelt hier een grote rol, omdat hij poogt allerlei artikelen te slijten aan de passagiers door persoonlijke verhalen te vertellen, in te spelen op schuldgevoel, angst en kuddegedrag van de mensen en zijn woorden tactisch te kiezen.

Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, jrg. 36, nr. 1

Jos Hornikx, Marloes Pieper en Peter Jan Schellens onderzochten de overtuigingskracht van versterkende, afzwakkende en numerieke uitdrukkingen in claims over verzorgingsproducten. Claims met afzwakkende (‘behoorlijk minder droge huid’) of versterkende (‘je kunt zeker zijn van een minder droge huid’) markeringen werden niet meer of minder aannemelijk gevonden dan claims zonder dergelijke markeringen. Numerieke markeringen (zoals ‘81 % strakkere huid’) maakten de productclaims wel waarschijnlijker.

Lotte van Poppel