Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 23-24

[p. 363]

Uit de tijdschriften

Levende Talen Tijdschrift, jrg. 3, nr 3.

In de derde aflevering van deze jaargang doen Carien Bakker en Jan Folkert Deinum verslag van een onderzoek naar de wijze waarop talendocenten van het Universitair Centrum voor de Lerarenopleiding in Groningen op hun stagescholen vormgeven aan de zogenoemde activerende didactiek en welk beleid de schoolleiding voert om deze didactiek te bevorderen. Madeleine Hulsen, Edith Schouten, Harald Baayen en Rob Schreuder beschrijven het tot stand komen van de idiomatische woordenlijst ‘schriftelijk academisch taalgebruik’ die ten behoeve van buitenlandse universitaire studenten ontwikkeld is. Ze doen verslag van het corpusonderzoek waarop de lijst gebaseerd is en van het selectieproces dat ter samenstelling van de definitieve lijst werd doorlopen. Tanja Janssen presenteert resultaten van een ‘historisch’ onderzoek naar de praktijk van het literatuuronderwijs in Nederland voordat de invoering van de Tweede Fase een feit was. Er bleken in de praktijk uiteenlopende benaderingen te worden gevolgd die tot verschillende leerresultaten bij de leerlingen leidden. Sally Ribnick beschrijft in een Engelstalig artikel de zogenoemde ‘text-experiencing method’ voor het literatuuronderwijs. Haar verwachting is dat toepassing van deze methode ertoe zal leiden dat de leerlingen ontvankelijker worden voor een literaire tekst en de inhoud van de tekst beter in zich op zullen nemen.

Nederlandse Taalkunde, jrg. 7, nr. 3.

In deze aflevering verwerpt Peter-Arno Coppen de sociologische verklaring die is aangevoerd voor het normatief gezien afwijkende zelfstandige gebruik van de constructie d(i)egene in zinnen zoals ‘Wil degene met de hond de zaal verlaten?’ en geeft daarvoor een semantische verklaring in de plaats. Na een bespreking van de semantische theorievorming over afwijkend anaforisch gebruik van uitdrukkingen in ‘ezelzinnen’ (naar Geach’ canonieke voorbeeld ‘Elke boer die een ezel temt, slaat hem wel eens’) betoogt Coppen dat het zelfstandige gebruik van d(i)egene aan alle kenmerken van de ‘ezelanafoor’ voldoet. L. van Driel beschrijft in een historisch georiënteerd artikel de syntactische opvattingen van W.G. Brill, die in 1860 de derde editie van de Nederlandse spraakleer (I) publiceerde. De manier waarop Van Dale op basis van Brills syntaxis een leerboek voor de zinsontleding heeft gemaakt, illustreert volgens de auteur een belangwekkende evolutie in de negentiende- eeuwse grammatica waarin het systeem dat aanvankelijk bijna uitsluitend een woordsoortleer was zich ontwikkelde tot het hedendaagse systeem waarin twee begrippenapparaten worden gebruikt - dat van de woordsoorten en dat van de zinsdelen - en de syntaxis zich van leer van de woordverbindingen ontwikkelde tot een zinsleer. Frank Joosten doet verslag van zijn pogingen om op basis van corpusonderzoek een antwoord te vinden op de

[p. 364]

vraag waarom ‘letterwoorden’ (afkortingen zoals VVD en VARA) soms als één woord worden uitgesproken (VARA) en soms letter voor letter (VVD). Hij presenteert een aantal hiërarchisch geordende uitspraakregels die ten doel hebben de in het corpus geconstateerde regelmatigheden ‘achteraf’ zo goed mogelijk te beschrijven. Netty van Megen heeft uit een verzameling brieven van en aan bemanningsleden van schepen van de West-en Oost-Indische Compagnie uit de periode 1652-1674, die zij in de Londense Public Record Office heeft aangetroffen, een corpus van 50 brieven samengesteld waarvan de analyse haars inziens een bijdrage kan leveren aan de geschiedschrijving van de omgangstaal en aan een nadere bepaling van de toenmalige verhouding tussen de omgangstaal en het literaire taalgebruik. In dit artikel gaat zij aan de hand van een onderzoek naar het gebruik van voornaamwoordelijke aanduidingen in de brieven in het corpus op de genoemde kwesties in. In de rubriek Forum bespreekt Anneke Neijt de wetgeving voor de spelling. Peter Ackema bespreekt Hans Bennis’ Syntaxis van het Nederlands en Har Brok C.A. Backers Verklarend woordenboek van wetenschappelijke plantennamen.

Onze Taal, jrg. 71, nrs. 9 en 10.

In aflevering 9 wordt het 70-jarige bestaan van Onze Taal gevierd. Na een voorwoord van de redactie en een rondgang door de jaargangen verzorgd door Ewoud Sanders, interviewt Jaap de Jong de oprichter van Onze Taal, C.K. Elout, die met zijn uitspraak ‘Wij wisten ons [in mijn tijd] beter tot de hoofdzaak in taal te bepalen, als ik zo vrij mag zijn’ geen afbreuk kan doen aan de feestvreugde. Daarnaast beveelt Elout, die zich eertijds onder meer heeft beziggehouden met de ‘Haagse vormen van welsprekendheid, de sofismen, paradoxen en andere stijfiguren’, de redactie aan om vooral het ‘wonderlijke taalgebruik’ en de ‘oratorische verrichtingen’ van hedendaagse politieke sprekers te volgen. Jan Erik Grezel is op zoek gegaan naar de doorsneelezer van Onze Taal maar heeft hem niet gevonden: het blad blijkt om oneindig veel redenen en op oneindig veel manieren te worden geconsumeerd. Ton den Boon inventariseert de nieuwe woorden die er na de aanslag op het New York-se World Trade Center zijn bijgekomen. Hij vermeldt niet dat de betreurde datum zelf ook een (nieuw) soort woord is geworden. Jorica de Leeuw doet verslag van naamkundig onderzoek naar studentenhuizen, wat een lange lijst leutigheid oplevert (Huize Emmer). In de laatste aflevering van Peter Burgers inventarisatie van fopopdrachten blijkt dat stoomkorrels niet bestaan. Marc van Oostendorp inventariseert de Nederlandse taalverenigingen in het binnen- en buitenland. Het blijken er minimaal zestien te zijn. Ook bespreekt Van Oostendorp het proefschrift van Hanny Vermaas over de veranderingen in de Nederlandse aanspreekvormen van de dertiende tot de eenentwintigste eeuw.

In nr. 10 schrijft Jan Erik Grezel naar aanleiding van dit proefschrift zelfs een heel artikel, waarin ook de Belgen aan bod komen. Vlamingen, zo vernemen we bij monde van Frans Debrabandere, ‘slaan [soms] alles door elkaar’ en deinzen niet terug voor een constructie als ‘Heb je uw boek meegebracht?’ Ingmar Heytze presenteert een definitieve lijst van door lezers ingestuurde ‘foute woorden’. Met veel zelfinzicht hebben de inzenders ook het woord fout op de lijst gezet - die overigens verre van compleet lijkt. Bartho Kriek klaagt over de kwaliteit van de Nederlandse ondertiteling, die volgens hem vol zit met ‘halve vertalingen’. Zo wordt ‘What's the difference?’ in halve vertaling al gauw ‘Wat is het verschil?’ in plaats van ‘Wat maakt het uit?’ Nicoline van der Sijs legt

[p. 365]

uit hoe de d en de t etymologisch gezien in woorden opduiken of er juist uit verdwijnen. Joop van der Horst verzacht na een periode van ongeveer tien jaar gewenning zijn oordeel over de verplaatsing van het voorzetsel in bijzinnen als ‘omdat zij ervoor zorg draagt’ (in plaats van ‘omdat zij er zorg voor draagt’). Jan Don geeft toe dat het rechterdeel van een samenstelling niet altijd het geslacht van het samengestelde woord bepaalt (spleetoog) en grijpt de gelegenheid aan om verder uit te weiden over de componenten van een samenstelling. Marc van Oostendorp pleit voor handhaving van het Onderwijs in Allochtone Levende Talen en bespreekt het proefschrift van Joy Burrough, Culture and conventions, over het wetenschappelijk Engels van Nederlanders.

Tekst[blad], jrg. 8, nr 3.

De eerste bijdrage in nr. 3 van deze jaargang wordt verzorgd door Joep Jaspers, die de tien belangrijkste karakterdeficiënties van de tekstschrijver op een rij zet die tot een mislukte tekst kunnen leiden. Zo moet de schrijver geen prater of dweper zijn en ook niet dol op zichzelf, maar moet hij ook niet de neiging hebben zichzelf al te zeer weg te cijferen. Sjaak Andriaanse interviewt Tineke Overbosch over het opzetten van en werken op een communicatiebureau. Margreet Onrust hekelt de reisgids die haar vertelt wat ze zelf ook wel kan zien. Een kleine stilistische ingreep zou soms al volstaan om haar ergernissen weg te nemen. Men zou, bij voorbeeld, niet moeten schrijven ‘Dit typisch Normandische huis is hoog en vrij smal’, maar ‘Dit huis, hoog en vrij smal, is typisch voor Normandië’. Marieke Kools pleit voor het gebruik van inzichten uit de cognitieve psychologie in de gezondheidsvoorlichting. Daarmee zou beter kunnen worden onderkend wat bij voorbeeld het belang en de effecten zijn van visuele informatie, schema's, verwijzingen en kleuren. Marcel Uljee en Edwin Lucas ondervragen NRC-journalist Freek Staps over het maken van een krantenbericht en wel zeer concreet door een bericht van Staps zin voor zin te ontleden en Staps elke zin met redenen te laten omkleden. Karel van de Waarde laat zien hoe belangrijk informatie over geneesmiddelen kan zijn, met name de informatie die wordt afgedrukt op geneesmiddelen die in ziekenhuizen worden toegediend en die bij verkeerd gebruik een ingrijpend averechtse werking kunnen hebben. Arthur Voorwinden en Philip de Koeijer menen dat de ‘bijsluiters’ voor complexe financiële ‘producten’, zoals beleggingsverzekeringen, die de overheid sinds 1 juli verplicht heeft gesteld, in het algemeen wel veel informatie bieden, maar weinig houvast waar het gaat om het nemen van een weloverwogen beslissing. Rudolf Geel raakt in vuur en vlam door Inger Leemans’ recente bundeling van laat zeventiende-eeuwse pornografica en haar beschrijving van de toenmalige technieken van verbale stimulatio en koelt vervolgens af onder de douche van de Vaginamonologen. Wilma van Woesik en Adrie Byen interviewen Karin Dorissen over de door haar ontwikkelde methode van ‘intervisie’, waarin schrijvers ter verbetering van hun schrijfproducten maar ook ter ‘stimulering van hun groeipad’ met andere schrijvers in contact treden - in groepsverband. In het stuk rapporteren ook enkele schrijvers over hun groei-ervaringen. Robert Geerts en Judith Mulder gaan na hoe verbetering kan worden gebracht in de huidige stand van zaken in de publieksvoorlichting over risico's in woon- en werkomgeving. De overheid zou in elk geval iets minder geruststellend te werk moeten gaan dan zij nu doet. Felix van de Laar interviewt Stijn Verrept, de scheidende Vlaamse hoogleraar en medeoprichter en voorzitter van de Vlaamse

[p. 366]

Vereniging voor Zakelijke Communicatie. Lucien splinter doet samen met enkele andere congresbezoekers verslag van de RTFM-Miniconferentie over technische communicatie die op 17 mei 2002 aan de Universiteit Twente werd gehouden. Louise Cornelis vraagt zich af met welk woord je terugverwijst naar ‘dingen’, maar komt er niet echt uit - met ie?

Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, jrg. 30, nr 3.

In de eerste bijdrage aan de derde aflevering van deze jaargang stellen Peter Neijens en Edith Smit het zogenoemde ‘non-spot advertising’ centraal. Het betreft hier het financieel ondersteunen van televisieprogramma's zonder daarin expliciet reclame voor de ondersteunende firma te maken. De auteurs gaan na wat de aard en omvang van dit type reclamemaken in Nederland is en hoe de kijkers erop reageren. Karin Raeymaeckers-Van de Wal doet verslag van onderzoek naar de wijze waarop (Vlaamse) krantenuitgevers proberen hun kranten bij jongeren tussen de 16 en 18 aan de man te brengen. Ze gaat in het bijzonder na in hoeverre de uitgeversstrategieën aansluiten bij de wensen van de jonge lezers. In een voor het tijdschrift bewerkte versie van haar inaugurele rede bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in Televisie, media en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam op 11 april 2002 gaat José van Dijck in op de rol die de televisie (de ‘kijkkast’) speelt in wat zij het tijdperk van de digitale manipuleerbaarheid noemt. In plaats van venster op de wereld lijkt het venster volgens haar de eigen wereld te zijn gaan vormen waarin werkelijkheid en fantasie ondergeschikt zijn geraakt aan ‘de wetten van imago en beeldvorming’. Jos Hornikx zoekt het dichter bij huis. Hij doet verslag van onderzoek waarin werd aangetoond dat het vertrouwen dat consumenten-in-spé stellen in een nieuw product van een nieuw merk afhangt van het vertrouwen dat zij stellen in het nieuwe merk, maar dat - rarara hoe kan dat - hun ‘koopintentie’ alleen maar wordt beïnvloed door het vertrouwen dat zij in het product zelf stellen.

Peter Houtlosser