Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 9

[p. 205]

Boekbeoordeling
Pieter Muysken

Bespreking van: Johan Taeldeman & Hilde Dewulf (eds.) Dialect, Standaardtaal en maatschappij. Leuven-Amersfoort: Acco. 1985, 238 p.
P.H. van der Plank. Taalsociologie; een inleiding tot de rol van de taal in het maatschappelijk verkeer. Muiderberg: Coutinho. 1985. 184 p.

Deze twee recente boeken, het eerste een congresbundel, het tweede een inleidend handboek, geven een redelijk overzicht van de stand van zaken op twee belangrijke deelgebieden van de sociolinguistiek: de studie van taalvariatie en de taalsociologie.

Taeldeman & Dewulf hebben de bijdragen bijeengebracht en geredigeerd van acht Vlaamse, een Duitse en twaalf Nederlandse dialectologen en sociolinguisten aan de Vierde Sociolinguistendagen (Gent, oktober 1983). Er is een opmerkelijke consensus te constateren met betrekking tot twee belangrijke conclusies: (a) sociolinguistiek en dialectologie zijn complementair, allebei onderdeel van de ‘variantenlinguistiek’; (b) de relatie tussen standaardtaal en dialect is veel complexer dan dat er sprake zou zijn van het eenvoudige terugdringen, in het Nederlandse taalgebied, van het dialect door de standaardtaal.

De bijdragen in de bundel, merendeels van uitstekende kwaliteit zij het nogal specialistisch, vallen uiteen in vier ruwe kategorieën: (a) algemene beschouwingen (Daan, Matheier, van Bree, van Hout): (b) socio-dialectologische studies op het gebied van de syntaxis (Braecke), fonologie/fonetiek (Bultynk, Hoppenbrouwers, van Bezooyen), morfo(fono)logie (Hamans), lexicon (Creten, Deprez); (c) taalsociologische en sociaalpsychologische studies (Giesbers, Janssens, Rombouts); (d) bestudering van taalpedagogische en taalpolitieke teksten (Haest, Sturm). Tenslotte is er een op zichzelf staand opstel van Van Schoor over toneeltaal. Door de ruime vertegenwoordiging van onderzoekers uit verschillende instellingen, de grote variëteit van onderwerpen, en de al genoemde kwaliteit van de stukken is deze bundel zeker de moeite waard, ook voor iemand die al enkele jaren de sociolinguïstiek niet van nabij heeft gevolgd.

In de inleiding van Van der Plank wordt de taalvariatie als gegeven beschouwd, en wordt er gekeken hoe de faktoren houding, gedrag, status en macht het feitelijke gedrag bepalen en wat de relatie is tussen deze faktoren. Het is een helder, fel, en vaak ook geestig geschreven, betrekkelijk inleidende tekst, met vragen en literatuurverwijzingen aan het eind van elk hoofdstuk. Pedagogische pluspunten van deze tekst zijn verder het feit dat bijna alle voorbeelden betrekking hebben op het Nederlandse taalgebied, met vaak een historisch perspectief.

Wetenschappelijk interessant is de poging om de verworvenheden van het taalsociologisch onderzoek van Fishman te integreren met de sociaal-psychologische inzichten van Giles en andere onderzoekers.

[p. 206]

Er zijn ook enkele goed gekozen illustraties, die echter wel worden toegelicht maar verder weinig geintegreerd zijn in de tekst. Een leuk voorbeeld is hetzelfde stripplaatje uit Asterix met Friese, Vlaamse, en Hollandse tekst. Goed gekozen, maar de semantische verschillen tussen de drie versies worden niet uitgebuit.

Het feit dat talige gegevens buiten de discussie blijven levert wel moelijkheden op. Wat te denken, bijvoorbeeld, van een opmerking op pagina 13 dat Amsterdammers eentalig zijn (ze spreken Amsterdams Nederlands) en Antwerpenaren tweetalig (ze spreken zowel Antwerps als een Antwerpse variant van het Nederlands). Sociologisch en ook sociaal-psychologisch valt hiervoor misschien wel wat te zeggen: het standaard Nederlands zal in Belgie anders worden ervaren dan in Nederland. Taalkundig en misschien ook psycholinguistisch ligt de zaak problematischer: er wordt immers uitgegaan van de gedachte dat er tussen de Antwerpse variant van de ABN en het Antwerps wel een grote afstand bestaat, cq. een duidelijke grens te trekken valt, en tussen het Amsterdams en het ABN niet.

De auteur heeft een groot onderzoeksproject (met steun van ZWO) geleid over het gebruik van Fries en Nederlands in een aantal verschillende contexten, met honderden geënqueteerden in verschillende plaatsen in Friesland. De hoofdstukken waarin voortgebouwd wordt op dit onderzoek, hoofdstuk 2 over ‘taal in het dagelijks maatschappelijke verkeer’, en hoofdstuk 3 over ‘taalgedragsnormen en keuzepatronen’ komen het best uit de verf in deze inleiding. De overige hoofdstukken zijn wat schetsmatiger en abstracter.

Beide boeken vertonen weinig drukfouten, en zijn redelijk uitgegeven: Taeldeman en Dewulf op basis van een getypte tekst, Van der Plank gezet.