De Tijdspiegel. Jaargang 71

[p. 203]

Onze leestafel.

De Roman van een Student, door Jo van Ammers - Küller. - H.D. Tjeenk Willink en Zoon, 1914.

Een greep uit het leven van een student, te midden zijner academie-vrienden en kennissen kan stellig op veler belangstelling rekenen.

Ik zie in mijn gedachten de jonge hoofden zich over dezen goedgeschreven, passievollen roman buigen, er gretig kennis van nemend. En al is het thema niet nieuw, het is er een, zou ik haast zeggen, dat nooit veroudert. Altijd weer zullen jonge mannen in zoo listig gespannen strikken verward raken en ook altijd weer zullen zij bedrogen uitkomen.

Het eerste hoofdstuk brengt ons al dadelijk op de hoogte van het gevaarlijk spel, waaraan Walda zich gaat wagen. Niet door ellenlange beschrijvingen raken wij ‘au milieu,’ maar door een vlot gesprek tusschen den held en zijn vriend Hegel. Auteur weet in enkele trekken, een kleine onderstreepte opmerking, een paar schijnbaar los daarheen geworpen woorden vrij wat te vertellen. Hier geen overvloed van verwarrende epitheta; iets sobers, iets leuks, iets eenvoudig de werkelijkheid afteekenend markeert het geheele boek. Elze blijft haast iets te veel in de schaduw, maar Walda, Hegel, Rand en de perverse Constance, wij zien ze voor ons.

Gloedrijk en boeiend, met de geschiedenis innig saamgeweven, is de roeiwedstrijd beschreven, waarbij ‘de dag staat in het teeken van Laga's glorie.’ Dit hoogtepunt van jong leven en studentengenot, zoo zonnig, zoo frisch, zoo vol van forsche kracht, arme Elze viert het niet mede. Waar Constance triomfeerde, zich als getrouwde vrouw vrij mal aanstellend op het bootenveld, ondervond Elze grievende veronachtzaming. Met een hartje vol leed keerde zij stil naar huis terug; anderer vreugde had haar slechts smart gebracht, ‘martelende teleurstelling.’

De verhouding tusschen Walda en zijn moeder is mede zeer natuurlijk geschetst, behoort tot de best geschreven bladzijden van dezen boeienden roman. De gesloten vrouw met het liefhebbend hart, die niet beminnelijk kòn zijn, maar voor wie haar zoon, haar eenige, haar alles is, zoodat zij zelfs den trots van haar geslacht buigt, om hem uit onwaardige ketenen te bevrijden; die vrouw vormt in hare ouderwetsche, haast ongenaakbare degelijkheid, een prachtige tegenstelling met Constance. Blonde Elze is nog te veel kind, om Walda te kunnen beinvloeden, maar deze twee, zijn moeder en zijn minnares, hoe zwak staat hij voor beiden!

Arme moeder! Met haar blanco crediet voor het Senaatsjaar, dreef zij haar zoon zelve den weg op, waarvan al haar liefde hem niet weer kon afbrengen. En toch was het hare energische weigering op de laatste vraag, die hij haar ooit zou doen, waardoor Walda ten slotte voor het ergste dat een man kan treffen, werd bewaard.

Ook het einde is goed gezien en gevoeld. In 's menschen jeugd is er geen onverwinnelijk leed. Het leven strekt zich dan nog uit met wijde,

[p. 204]

wijde horizonten, zij 't over grijze zeeën, in betrokken lucht. Het kan niet eeuwig stormen. De zon moet eindelijk op nieuw doorbreken, de zon, die tranen doet vervluchtigen en smart stilt.

Elise Soer.

Janneke de Pionierster, door Louize B.B. Modern-Bibliotheek, v. Holkema en Warendorf, Amsterdam.

Een goede bekende uit ‘Eigen Haard,’ die men gaarne weder eens ontmoet; een allerliefste novelle, die zich eenige jaren geleden reeds vele vrieden maakte. Er is iets gezelligs in, het moedige Janneken nog weer eens op haar proeftocht te volgen.

Hollandsche kracht en volharding wedijveren in dit verhaal met haast sprookjesachtige teerheid. Ouder verruwde bolsters kloppen goede harten in het eenzame dal van Rameleh, dat tusschen hooge bergwanden ingesloten, door woud, Indisch oerwoud omgeven, op een grafkuil gelijkt, waarin alle beschaving aan het versterven is.

Maar Janneke, het jonge, dappere vrouwtje, doet haar herleven; weet ruwe zeden te verzachten, gezelligheid te brengen, waar doodelijke verveling heerschte, die tot allerlei misbruiken, ja ondeugden voerde bij de arme opgeslotenen, te Rameleh.

Echtelijke liefde, angst haar man ook zoo te zien verworden, als zijn voorgangers, helpen Janneke wonderen doen. Tot... tot ook haar het klimaat overmeestert en zij, na een hevige ziekte, die haar liefste hoop vernietigde, in zware apathie vervalt. Dan beginnen de zaden, door haar uitgestrooid en welig opwassend, weer te verstikken onder allerlei onkruid; maar op het kritiekste oogenblik doen de liefde van haar man, de teere zorg van de vrienden voor een miniatuur-grafje, boven op den Oedjong, Janneke tot inkeer komen. Zij werpt hare zwaarmoedigheid van zich, als een looden last, die haar diep gebukt deed gaan; zij richt zich op, gestaafd door den plicht, die haar waarschuwend heeft aangezien... Met heldere oogen bezweert zij haar man, haar aan zijn zijde te laten blijven. Wat zou er van hem, wat van Rameleh worden zonder Janneke?

En zij krijgt vrouwelijke hulp, niet alleen van het lieve Chineesche vrouwtje, de kleine Yum, die was al lang haar vriendinnetje; maar van meisjes uit het moederland. Nu één schaapje over de brug kwam...

In het overvolle laatste hoofdstuk wordt ons vrij wat medegedeeld waardoor wij Rameleh's toekomst helderder leeren inzien.

En zeg nu niet, gij, die dit fijn gesponnen gegeven, hier te lande, gemakkelijk in uw armstoel gezeten, leest, dat de Ramelehsche toestanden met te zwarte kool zijn geteekend. Op vele plaatsen in onzen Archipel leven eenzamen, als dokter Spaan en consorten. Weinig vrouwen kunnen en willen zich voorstellen welk een leven hare zonen, broeders, vrienden daar ginds leiden. Nog minder hebben den moed, de geestkracht, de zelfverloochening, in zulke woestenijen den voet te zetten. Maar overbekend is, hoe Jan van Riebeeks volkplanting aan ‘De Kaap’ dat heerlijk land, pas vooruitging, toen Amsterdams vroede vaderen er vrouwen hadden heengezonden.

Niet de man op zijn eigen houtje of de vrouw alleen kunnen een maatschappij, groot of klein, stichten, hervormen, doen bloeien. Samen moeten

[p. 205]

zij werken, man èn vrouw, beiden. Dit is de groote les, die Janneke, de pionnierster, predikt; maar laat men goed luisteren. Want de toepassing eischt verloochening van het eigen ik, eischt opgaan in anderer belangen, eischt trouwe toewijding, onbezweken volharding, eischt voor alles geduldige liefde. De liefde, die alle dingen bedekt en verdraagt en vergeeft.

Een weemoedig gevoel bekruipt ons, wanneer we bedenken, dat de hand, die dit en zoovele andere innige verhalen te boek stelde, voor goed is verstijfd. De uitgave van dit werkje, zoo kort na het heengaan der beminde schrijfster, zij als een eeresaluut bij haar graf.

Elise Soer.

Judas Ish-Karioth, Tooneelspel in drie bedrijven, door J.L. Walch. - Tooneelbibliotheek, onder leiding van L. Simons.

Een stuk als bovengenoemd moet men zien spelen, wil men het volkomen recht laten wedervaren. Toch boeit het ook sterk onder het lezen. De oude stof is met veel vaardigheid, met echt artistiek gevoel behandeld. Hoe satanisch Judas ook is afgebeeld, hij blijft mensch. Er is iets deerniswekkend in zijn liefde voor Maria van Magdala, de schoone zondares, die bekeerd van hare booze wegen, gretig luistert naar de woorden van Jezus. Zij, de boetvaardige, hunkerend naar vergiffenis, voelt zich door de verheven goedheid van haar Heer en Heiland als wedergeboren. Zij werd veracht, bij hem vond zij mededoogen; zij was zoo moede, bij hem vond zij rust. In hare kennismaking met Judas Ish-Karioth is iets haast te naïf onschuldigs voor een vrouw met een verleden als het hare. Aangrijpend moet het tooneel zijn, waarbij zij, juist door hare diepe vereering voor den Nazarener, geen vergiffenis kan schenken aan den ellendige, die hem verried voor dertig zilverlingen. Diep voelt zij het gebod der Christelijke liefde: ‘Vergeeft elkander uwe misdaden.’ Maar de tegennatuurlijke daad van Judas, het monsterachtige in den man, dien zij eerst begroette als een broeder, hem volgeling van den Meester wanend, berooft haar van alle bezinning. Zij ontvlucht hem vol walging, eigen zonden volkomen vergetend. De natuur sterker dan de leer. Een mooie créatie, deze Maria van Magdala!

Ook het motief voor Judas' gruwelijk verraad is menschkundig gevoeld, en Kajafas, die zoo slim 's mans zwakke punt weet te vinden, den weifelaar verleidt tot de misdaad, is prachtig uitgebeeld, vooral in tegenstelling met Abraham, die den Hoogepriester niet durft oordeelen en toch....

Deze vreeselijke tragedie, ons allen zoo overbekend, is echt zielkundig behandeld; moet, door ware artisten vertolkt, diepen indruk nalaten; ons doen huiveren voor de diepte van ellende, waarin een menschenziel kan ondergaan.

De dialogen winnen aan zeggingskracht naarmate de handeling voorschrijdt.

E.S.