De Tijdspiegel. Jaargang 71

[p. 273]

Buitenlandsche zaken.
M.P.C. Valter.

De Partitie van Aziatisch Turkijë.

HET treffen van een Ausgleich tusschen de Duitsche en de Ottomaansche Bank ter zake van Duitsche en Fransche belangen in Aziatisch Turkijë is eene gebeurtenis van groote beteekenis, in zooverre mag worden aangenomen, dat de betrokken gouvernementen er hunne sanctie aan zullen hechten - wat bijna zeker zal geschieden als in Frankrijk een niet-chauvinistisch ministerie blijft, waarin Caillaux, die een paar jaar geleden ook in de Marokko-kwestie een vergelijk tot stand bracht, eene voorname rol speelt. Wanneer op de door de haute finance aangegeven grondslagen de regeeringen definitief zullen hebben gecontracteerd, zal Duitschland eerlang met alle de entente-mogendheden aangaande wederzijdsche invloedsferen in Klein-Azië, Perzië en Mesopotamië, tot verstandhouding komen, hetgeen groote ontspanning in de internationale situatie belooft te veroorzaken.

Oogenschijnlijk gaat Duitschland's positie in Zuïdwest-Azië in economisch en politiek opzicht relatief enorm en ook in volstrekten zin achteruit. De entente-mogendheden hebben belangrijke invloedssferen veroverd - Frankrijk wordt overheerschend in Syrië; Frankrijk en Rusland te zamen zullen de landstreken aan de Zwarte Zee ‘occupeeren’; Rusland verwierf het meesterschap in Noord-Perzië en ten Zuiden van de Kaukasische grens (Armenië); Engeland zal zich definitief aan de noordkust van de Perzische golf vestigen; - Duitschland daarentegen heeft nagenoeg niets verkregen, doch wel verloren. Oorspronkelijk toch kon gezegd worden, dat door den spoorweg van den Bosporus naar de Perzische Golf heel Klein-Azië en Mesopotamië binnen de Duitsche economische invloedsfeer gebracht waren. En nu wordt deze niet alleen door de Fransche en Russische ‘veroveringen’ belangrijk ingekrompen, maar is tevens door Engeland beslag gelegd op het sluitstuk van den grooten spoorweg, in dien zin, dat Engeland feitelijk eenige medezeggingschap krijgt over aanleg en exploitatie van de sectie van Bagdad naar de Golf, waar zijn invloed thans formeel en vast gevestigd wordt. De voorheen onbegrensde Duitsche invloedssfeer wordt nu beperkt tot de onmiddellijke omgeving van den Bagdad-spoorweg. Als de kaart oppervlakkig geraadpleegd wordt, kan men zich zelfs wel de illusie maken, dat Duitschland ‘has been hemmed in’ in Klein-Azië. Maar indien de zaak eenigszins nader wordt onderzocht, blijkt wat oogenschijnlijk op eene nederlaag wijst, wezenlijk eene overwinning van beteekenis te kunnen zijn - zij het dan eene, welke de Duitsche diplomatie niet bevochten

[p. 274]

heeft zonder er groote offers voor te brengen. Dit wordt duidelijk als men achtereenvolgens de veranderingen, welke in de economische en politieke verhoudingen der grootmachten met betrekking tot Zuidwest-Azië plaats grijpen, in beschouwing neemt.

De economische quaestie. - Toen in 1899 het bezoek van Keizer Wilhelm aan Sultan Abdoel Hamid resulteerde in eene aan de Deutsche Bank overgedragen concessie voor den aanleg en de 99-jarige exploitatie van den grooten spoorweg van den Bosporus via Bagdad naar Bassorah nabij de Perzische Golf, had Duitschland een tegenover alle andere mogendheden kolossaal bevoorrechte positie in Aziatisch Turkije veroverd. Twee duizend kilometer spoor zouden worden gebouwd, waarvoor Turkije ondernam in den vorm van 4% schuldbrieven (Bagdad-spoorweg-obligaties), een zeer ruimen prijs te betalen (± 700 millioen mark), onafhankelijk van eene subsidie van frs 4500 per K.M. (frs 7.000.000 per annum op het geheel der lijn). De exploitatie beloofde winst. De mijnrechten, welke een stille subsidie en reserve vormen, werden (en worden) van waarde geacht. Steunend op deze groote onderneming, scheen Duitsch kapitaal een schier ongelimiteerd emplooi te kunnen vinden, Duitsche nijverheid een bijna onmetelijk afzetgebied; want ook Perzië zou economisch door taklijnen van den Bagdad-spoorweg kunnen worden beheerscht. In het wezen der dingen was de zaak echter niet zóó mooi, als zij op het eerste gezicht mocht gelijken. Het Turksche crediet toch was niet van dien aard, dat het eene eenvoudige zaak kon heeten eenige honderden millioenen francs aan schuldbrieven te plaatsen, zonder eene zoo groote depreciatie te veroorzaken, als waardoor de opbrengst onvoldoende zou worden, om de bouwkosten van de lijn eruit te bekostigen; en de toestanden in Aziatisch Turkije waren te ongeregeld dan dat financiers hun geld in de zaak zouden steken als het niet door het crediet van den Turkschen Staat gedekt werd. Dat crediet hoog te houden, te verheffen, was een eerste voorwaarde, zou het groote werk kunnen worden uitgevoerd en zoo nu de economische ontwikkeling, welke de spoorwegaanleg veroorzaken kon, tot zulke opheffing strekte, zij zou toch enorm veel tijd en zorg vorderen, indien de grootmachten, die zichzelf als voogden van het Ottomaansche Rijk hadden gesteld, niet wilden medewerken.

Men zegt hier te lande wel eens, dat de Duitschers in zaken hebzuchtig zijn. Aan beschuldigingen, welke kooplieden van verschillende nationaliteit elkaar naar het hoofd werpen, kan niet veel gewicht gehecht worden. Maar indien het waar zou zijn, dat de Duitsche handelsmannen in het algemeen de kunst niet verstaan om door veel te geven meer te behouden, dan hebben zij toch ter zake van hunne belangen in Aziatisch Turkije, onder leiding hunner regeering, wel degelijk breede en liberale opvattingen gehuldigd.

In 1903 - ten tijde dat Turkijë betrekkelijk nog zeer sterk was en de internationale situatie in Europa geenszins voor Duitschland reeds noodzakelijkheid schiep om voor zijne belangen in Klein Azië steun te zoeken bij andere mogendheden - heeft de Deutsche Bank onderhandelingen met Fransche, Engelsche en Russische financiers geopend ten einde hen te laten participeeren in de Bagdad-spoorwegonderneming. Mocht Turkijë met den aanleg van den grooten verkeersweg aan Duitschland niet onsympathiek strategisch doel nastreven (gelegenheid voor sneller vervoer van troepen uit Azië), Duitschland beoogde slechts economisch succes en huldigde in zijn politiek meer en meer de opvatting, dat dit het best verzekerd werd niet door concurrentie doch door internationale samenwerking.

[p. 275]

De proposities van de Berlijnsche haute finance werden zeer gunstig ontvangen en zoude tot eene voor gemeenschappelijke rekening ondernomen snelle zuiver economische verovering of internationalisatie van Aziatisch Turkijë hebben kunnen leiden - waardoor de politieke verhoudingen bestendigd en meer bevestigd konden worden - ware het niet, dat de Kabinetten van Londen, Parijs en St. Petersburg hun veto over het plan hadden uitgesproken: Rusland had zich naar de wenschen van Frankrijk gericht, welks minister Delcassé zich had laten vinden voor eene entente met Engeland, waardoor Duitschland teruggedrongen moest worden.

De Bagdad-Spoorwegobligaties hebben plaatsing gevonden in Duitschland, Oostenrijk, Zwitserland, België en Nederland, doch werden te Londen en Parijs geboycott. Slechts weinige tientallen millioenen francs konden worden geplaatst. De Fransche regeering weigerde standvastig het fonds tot de officiëele noteering toe te laten en Engelsche ministers, die aan hunne nationalen belet hadden op ruime schaal in de zaak te participeeren, maakten er geen geheim van de uitvoering van Bagdad-concessie strijdig te achten met Engelsche belangen - m.a.w. te beoogen haar te vernietigen. Het resultaat van de Engelsch-Fransche actie is geweest, dat de markt voor de Bagdad-spoorwegobligaties beperkt bleef; de koers gedrukt werd; in 1911 nog slechts een tiende deel van den grooten verkeersweg was voltooid. Wel zijn de Duitschers er in geslaagd eene al te sterke depreciatie van het fonds te voorkomen, doordien zij groote bedragen ervan in handen speelden aan Fransche banken; maar sedert Abdul Hamid werd onttroond en op revolutie oorlogen volgden, die het Ottomaansche Rijk tot in zijn grondvesten deden schudden en met een algeheele verbrokkeling bedreigden, werd het uitzicht zeer verdonkerd, dat het reusachtige spoorwegwerk in afzienbaren tijd zou worden voltooid, tenzij te elfder ure de Duitsche voorstellen van 1903, die steeds ‘open’ bleven, door de mogendheden werden aanvaard, die het ten allen tijde in hun vereenigde macht hadden de orde in het eenig deel en in het geheel van het Turksche Rijk te verzekeren. In Frankrijk - welks belangen in deze kwestie evenals die van Duitschland van economischen aard zijn - bleek herhaaldelijk van een sterke neiging tot samenwerking; maar onder leiding van Londen, werd zij door de regeering standvastig geweigerd, tenzij de meerderheid der aandeelen, de contrôle der onderneming, in Duitsch-Turksche handen, aan de entente mogendheden werd afgestaan - iets waaraan niet kon worden gedacht. De zaak kwam op een dood punt te staan. De diplomaten te Londen en Parijs oordeelden, dat door de toenemende verzwakking van Turkijë eenerzijds en den stijgenden invloed der entente-mogendheden anderzijds de Duitschers gedwongen zouden worden zich geheel aan hun wil te onderwerpen. Maar zij hebben zich misrekend.

Omstreeks 1910 heeft Duitschland onder den invloed der toenemend gevaarlijke spanning in Europa zijn standpunt eenigzins gewijzigd. Had Engeland, toen het in 1907 eene Verstandhouding trof over Perzie, met Rusland gecoquetteerd, Duitschland sloeg een ver strekkend Vergelijk voor. Het werd te Potsdam gesloten. In Nov. 1911 heeft Duitschland beloofd een welwillende houding tegenover Russische aspiraties in eenig deel van Azië te zullen innemen en met name Noord-Perzië en het westelijk daarvan gelegen Oost-Armenië aan Russischen invloed overgelaten - in ruil waarvoor Rusland zich verbond niet langer de Fransch-Engelsche oppositie tegen den door Duitschland te bouwen spoorweg van den Bosporus naar de Perzische Golf te zullen steunen. Hiermede was - nadat in 1912 de

[p. 276]

pogingen om door den Balkan-krijg ook den grooten oorlog in Europa te veroorzaken, mislukt waren - de kracht der entente in zooverre gebroken, dat zij voor wat de Turksch-Aziatische aangelegenheden betrof a thing of the past geworden was. Zeer zeker kon niet gezegd worden, dat Berlijn en St. Petersburg in Klein-Azië volmaakt overeenstemden, maar wel was groot gemeenschappelijk belang ontstaan als waardoor een band gelegd wordt, welke niet gemakkelijk verbroken kan worden. Het door Rusland ontworpen spoorwegnet (hetwelk zich gaandeweg over Noord-Perzië, Koerdistan en Armenië heeft uitgestrekt zal aan den Bagdad-spoorweg worden aangesloten (door een lijn Bagdad-Khaniken-Teheran). Deze verbindingslijn moet een groote voedster van den ‘Duitschen’ spoorweg worden en zal gelegenheid geven de nabij de Perzische grens gelegen petroleumvelden voor gezamenlijke rekening te ontginnen. Zij heeft daarbij - naar blijken zal - van Russisch-Duitsch standpunt gunstige politieke beteekenis.

Na Potsdam - na 1912, toen de hoop om door een Russisch-Oostenrijkschen oorlog de pas verkregen Duitsch-Russische samenwerking in Azië te verstoren vervlogen was - heeft Londen een geest van toenadering tegenover Berlijn getoond. Engeland wenschte toen de Bagdad spoorwegkwestie op te lossen. Het vroeg erkenning van zijn ‘rechten’ in Koweit, van eene machtspositie in het noordelijk deel van den Perzischen Golf, welke het een levensbelang acht voor het Britsch-Indische Rijk. Het toenemend verzwakt Turkije heeft toegestemd zich met een nominal suzereiniteit over Koweit tevreden te stellen, hetwelk door een Engelschen spoorweg met Bassorah het eindpunt van den Bagdadspoorweg aan de Perzische Golf verbonden zal worden. In verband met Engeland's positie in Koweit is feitelijk eenig medezeggingschap aan dat Land (misschien ook toegekend over aanleg en exploitatie van het sluitstuk van den Duitschen spoorweg - door aan een paar Engelschen zitting te geven in het bestuur, eventueel door het oprichten van een Engelsch-Duitsche maatschappij welke aan niet differentiëele tarieven gebonden wordt) Engeland zijnerzijds verleent daartegenover medewerking om gunstige voorwaarden te scheppen voor den aanleg van een taklijn van den Bagdadspoorweg naar de Middellandsche zee via Alexandrette en de exploitatie van die haven.

De met de Duitsch - Russische verstandhouding krachtig ingeleide en door de Engelsch - Duitsche besprekingen verder bevorderde partitie van Aziatisch Turkijë, heeft Frankrijk natuurlijk reden gegeven een deel voor zich te vorderen. Het legde, middels een reeks van spoorweg-concessies, beslag op Syrië, met verbindingslijnen naar en exploitatierechten van twee havens aan de Zwarte zee. In hoeverre al deze concessies ten volle zullen worden erkend en - zoo ja - of en welke compensaties Duitschland mag weten te bedingen, kan eerst blijken als de thans tusschen de financiers getroffen overeenkomsten, al of niet geamendeerd, publiek worden. Naar alle aanwijzingen zal Duitschland Syrië in hoofdzaak aan de Franschen overlaten, doch moeten Engeland en Duitschland zich verzetten tegen een al te groote uitbreiding van den Fransch - Russischen invloed aan de Zwarte zee.

De wenschen van Italië naar spoorwegconcessies in concurrentie met de Engelsche lijn Smyrna - Aiden, schijnen door Duitschland gesteund. - In hoeverre Oostenrijk, onafhankelijk van Duitschland, zich een speciale invloedssfeer zal weten te verzekeren, moet nog blijken.

Op dit oogenblik, nu de onderhandelingen over de Fransche en Duitsche invloedssferen nog niet beëindigd zijn, is het niet mogelijk te zeggen

[p. 277]

hoe de kaart worden zal; maar toch wel blijkt dat de grondgedachte van de Duitsche politiek van 1903 verwerkelijkt wordt. Men deelt wel niet de aandeelen van den Bagdad-spoorweg, maar het land hetwelk er economisch door werd beheerscht. Instede van de internationaliseering, van exploitatie voor gemeenschappelijke rekening, gaat men echter tot eene partitie over. Wie meer, wie minder krijgt, dan het geval zou zijn geweest onder de voorstellen van vóór tien jaar? Duitschland, hetwelk de hoofdader van het verkeer geheel in eigen handen houdt, en op kosten van anderen voedsterlijnen krijgt, behoeft zeker niet slechter te varen. Of de Franschen, die rekenen in tien jaar tijds 700 millioen francs te zullen verbouwen er onverdeeld plezier van zouden hebben mag betwijfeld. Vermoedelijk zal de zaak nog wel eens in studie genomen worden voor zij wordt uitgevoerd. Hetzelfde geldt, voor zooverre het geen strategische lijnen betreft, van de Russische ontwerpen in den Kaukasus en Noord Perzië waarmede ook eenige honderden millioenen francs zijn gemoeid. Er is nu echter groote mate van overeenstemming van economisch belang ontstaan. Engeland uitgenomen hebben alle betrokken Staten goede reden den vrede te bewaren en de ontwikkeling van de hulpbronnen van Klein-Azië en Mesopotamië te bevorderen.

In het vooruitzicht van de Vergelijkingen, welke thans staan getroffen te worden, hebben de Duitschers de werken aan den Bagdad-spoorweg weer energiek aangevat. Men rekent spoedig met de groote kunstwerken in het Taurus-gebergte gereed te zijn en het geheel van de lijn van den Bosporus tot aan de Perzische Golf in drie jaar reeds te voltooien.

De politieke beteekenis der partitie. - Zoolang de toestanden op de Balkan niet tot rust komen, ware het lichtvaardig opinies uit te spreken over de toekomstige ontwikkeling der internationale verhoudingen. Strijd op den Balkan toch doet het ernstigste gevaar ontstaan voor een oorlog tusschen Europeesche grootmachten en zulk een oorlog zou waarschijnlijk de feitelijke annuleering beteekenen van alle tot nu toe met betrekking tot Aziatisch Turkije getroffen Verstandhoudingen. Blijft echter de vrede op den Balkan en in Europa bewaard, dàn kan verwacht worden, dat de partitie van Aziatisch Turkije - welke Duitschland gedwongen was te leiden, toen eene deeling van de Bagdad-spoorweg-aandeelen geweigerd werd - eene groote verandering in de internationale sitiatie zullen te weeg brengen. Rusland's positie is op eene voor Engeland hoogst gevaarlijke wijze versterkt geworden. Het is absoluut meester in Noord-Perzië. Niet slechts via Turkestan kan het troepen in Afghanistan werpen; zoodra de nu ontworpen spoorwegen zullen zijn voltooid, kan het binnen tweemaal vier-en-twintlg uur uit den Kaukasus troepen op de Afghaansche grens brengen - van waar het, bij de in dit land bestaande Russophile gezindheid, Britsch Indië kan invallen. Militaire experts in Engeland zijn vrijwel eenstemmig van oordeel, dat de Russische druk hoogst gevaarlijk is toegenomen.

Wat Engeland's nieuw verworven machtspositie aan de Perzische Golf betreft - deze is eene zeer bedreigde. Langs de Russisch-Duitsche verbindingslijn Khanikin-Bagdad kunnen binnen een paar dagen van uit den Kaukasus Russische troepen derwaarts geëxpediëerd worden. Ook al bestaat er voor zulk oogmerk geen samenwerking tusschen Russen en Duitschers, leveren de nieuwe spoorwegen een ernstig gevaar voor Koweit op.

Het Britsche oogmerk om eene veilige overlandsche verbinding te verkrijgen tusschen Egypte en Indië - hetgeen van enorm militair belang kan zijn -

[p. 278]

wordt door de Fransche vestiging over Syrië zoo niet vernietigd dan toch zeer verduisterd. Onder de ontworpen regelingen krijgt Frankrijk aansluiting aan het eindpunt van de Bagdad-lijn bij Bassorah. Onder omstandigheden aan Engelsche belangen dienstbaar te maken, zal deze route toch in overzienbaren tijd niet benut worden voor het doel waarvoor zij juist noodig is: versterking van Engeland tegen den bondgenoot Rusland.

De ontwikkeling der gebeurtenissen met betrekking tot Klein Azië en Mesopotamië moet in Engeland de behoefte aan eene goede verstandhouding met Duitschland sterk voeden. De anti-Duitsche staatkunde van het laatste decennium draagt echter haar bittere vruchten. Na de ernstige gevaren, welke Duitschland hebben bedreigd, denkt geen ernstig staatsman in dat Rijk eraan op Britsche vriendschap te bouwen; in zorg voor de weermacht te verslappen. Met de meeste energie wordt de vlootbouw voortgezet. Indien het de Britsche diplomatie niet gelukt alsnog spoedig een oorlog in Europa te veroorzaken, door welke alle de continentale grootmachten zouden worden verzwakt, zal Engeland gedwongen kunnen worden Duitschland als zijn meerdere te lande en als ebenbürtig, als gelijkwaardig, ter zee te erkennen.