De Tijdspiegel. Jaargang 70

[p. 166]

Verlaine en Rimbaud te Stuttgart.
J. Greshoff.

TIJDENS een bezoek aan de in een begroeid dal zoo bekoorlijk gelegen hoofdstad van het Koninkrijk Würtemberg, heeft de gedachte aan een tragische samenkomst mij zelden verlaten, de gedachte aan de triestige ontmoeting tusschen twee - ieder op eigen wijs groote - dichters, tusschen twee vrienden die zich voor elkaar verloren wisten...

Verlaine en Rimbaud....

Na de catastrophe van Brussel, na zijn ontslag uit het hospitaal Saint-Jean - van zijne lichte verwonding genezing - was Arthur Rimbaud, de jongste der vrienden, zijne zwerftochten opnieuw begonnen.

Met Germain Nouveau ging hij naar Engeland, waar hij een jaar - een zeer eentonig, een zeer vervelend jaar - bleef, ten einde zich voldoende op de hoogte der Engelsche taal te stellen.

In 1874 keerde hij naar Charleville terug. Terug naar de moeder, die aan de toekomst van dien ontembaren, zwerfschen zoon al lang twijfelde. De oplage van zijn wonderbaarlijk prozawerk ‘Une Saison en Enfer’ had hij vernietigd. Hij verklaarde zich tot de praktische wetenschappen te willen bekeeren en zich nu werkelijk en geheel aan de vreemde talen te willen wijden.

De koorden der moederlijke beurs - meest goed bewaard! - ontbonden zich een weinig en Arthur ging naar Duitschtand om de landstaal te bestudeeren. Hij vertrok naar Stuttgart.

Eigenlijk - misschien dat hij het zich zelven niet eens bekend had - gelijk àl zijn vorig, schijnbaar vreemd doen, was het eene geheime voorbereiding voor den Tocht: den uittocht uit Europa, die zijn leven beheerschte: eerst door het verlangen, later door de werkelijkheid. Naar het Oosten was de geheime drang.

In Stuttgart werd de jonge kunstenaar - geen werkzaam

[p. 167]

kunstenaar meer - huisleeraar in den familiekring van een medicus. Daar bleef hij vier volle maanden.

Toen was hij de Duitsche taal grondig meester...

De andere der vrienden - van gelijk-beroemden naam - Paul Verlaine, was - men weet het - veroordeeld tot eene gevangenisstraf van twee jaren. Na zijn ontslag bracht hij eenigen tijd bij zijne moeder door, wachtende op het echtscheidingsproces, hem door zijn vrouw aangedaan.

In zijn onverzoete bitterheid - de eenzame cel-dagen wreed nàwerkend - in de donkerheid, waarin hij zijn leven verdoold wist, hoorde hij als een fel licht van verwachtingsvolle vreugde, dat Rimbaud, de nog geenszins vergeten vriend, de gezel der vrije tochten, in leven was en te Stuttgart verblijf hield.

In Arthur Rimbaud was voor Verlaine àl de uit-juichende heerlijkheid van vòl, onvolnoten zwervergeluk gesymboliseerd; al de onbekommerde vreugde om een bestaan in vroolijke, levensblijde vrijheid, zonder nevengedachten genietende van al wat de aarde - de nimmer ontrouwe - biedt en bieden kan, de uren doorlevende in de onverbroken extase van te zijn in schoonheid.

Hij ging - Verlaine. Het was als een vlùcht uit den ondraaglijken druk van zijn ontworteld leven in Parijs. Hij vluchtte naar Stuttgart.

Om den ouden vriend - dien hij kende als levende waarlijk alleen in vagebondage - aangenaam te verrassen, kleedde hij zich zorgelijk als een donkere struikroover.

De diepe, tot de grondvesten der ziel schokkende ontgoocheling toen.

Rimbaud's ontvangst was niet slechts koel - zij was afwijzend.

De jonge huisleeraar - een gevestigd man! - was uiterst verontwaardigd dat Verlaine het waagde hem weer te zoeken, ná het Brusselsche dramatische conflict. Te meer nog, omdat hij vreesde dat het onverwachte vreemde bezoek van den nerveuzen struikroover - zijne positie ten huize van den dokter schade zou kunnen doen.

Om van Verlaine af te komen, stond hij hem een onderhoud toe in de boschrijke omstreken der stad.

Verlaine schilderde den jongen vriend - vriend nog altijd - de ontvluchte heerlijkheid der eertijdsche omzwervingen. Hij bezwoer hem, dien tijd van vergeten en opgaan in het volop

[p. 168]

en diep genoten oogenblik weer te beginnen. Hij verweet hem zijn onverwachte ontrouw aan de vrijheid en het leven.

Arthur Rimbaud - die na Brussel een innerlijke crisis had doorgemaakt - wenschte daarentegen gevestigd te blijven. Hij was bang voor een terugkomst in de ‘literaire’ sferen van Parijs - ook vreesde hij geblameerd te zijn door de algemeen-bekend geworden Brusselsche catastrophe. Hij wilde zich, láter nog, in de industrie begeven.

Na een heftige woordenwisseling - Verlaine en Rimbaud beide vol plotselinge heftigheden - werden zij - opnieuw - handgemeen.

Toen bleef Verlaine achter. Alleen. In het Bosch... Hij bleef achter... alleen... en half doodgeslagen...

Hij zag den vriend niet meer...

Aldus is de eenvoudige toedracht der zaken - ieder wel bekend, die belangstelt in het leven van hen die door velen de grootste dichters van het moderne Frankrijk worden geacht - zooals ik die ontleend heb aan de levensbeschrijvers, in het bijzonder aan Paterne Berrichon - schilder-schrijver - den zwager van Rimbaud.

Op slechts een enkel punt te dezen aanzien is zijn woord in twijfel te trekken. Hij beweert namelijk dat de laatste, de tragische samenkomst en strijd zou hebben plaats gehad in ‘la Forét Noire’. Dit gebergte toch, van het Oosten komende beginnende bij de plaatsjes Freudenstadt en Rippoldsau, is van Stuttgart, met de snelste verbinding over Eutingen, twee en een half tot drie uur sporens verwijderd. Het lijkt mij zéér onwaarschijnlijk dat Rimbaud Verlaine een rendez-vous op een zoodanigen afstand van zijn woonplaats zou hebben verleend, te meer daar de naaste omgeving van Stuttgart voor een ongestoord eenzame onderhandeling gelegenheid te over biedt: in de bosschen op Hasenberg of in het koninklijke park Solitude.

Intusschen lijkt mij dit laatste te samen treffen, die laatste strijd tusschen twee die te samen eens eens een groote vriendschap hadden gevonden en langen tijd hadden bewaard, van eigenaardig belang, wanneer wij - de betrekkelijk-eenvoudige

[p. 169]

menschelijke tragedie erkennende - het beschouwen als een symbolisch conflict tusschen tweeërlei levenshouding.

Zóó:

Verlaine is de verslagene, die in den droom het leven ontvlieden wil.

Rimbaud is de veroveraar, die in het leven zijn droom te ontvluchten tracht.

Beide vlùchten....

Voor iets, dat zij vreezen, schoon onbewust van den aard des gevaars.

Beide gevoelen zij zich wreedelijk en onrechtvaardig uitgestootenen uit de voor het boven en beneden middelmatige zoo erbarmenloos-wreede samenleving.

Beide ook dragen zij in zich het gevoel van hooge rechten op het geluk, zij de overgegeven dienaars van de strenge godin, die schoonheid is.

Zóó vinden zij elkander, zoo genieten zij samen, zwervend door vele en veler dorpen, enkel, maar dan ook vol-op, genietende van hun ongekende verlostheid, van hun grenzenlooze vrijheid, van hun oppermachtig heerschen over eigen dag en uur.

Tòt Rimbaud zich bewust wordt van een gevaar, dat hem dreigt, dat hem zeker vernietigen zal, zoo hij zich niet bijtijds redt,... Redt uit: de langzame worging der ledigheid.

Verlaine, daarentegen, behoeft de ledigheid evenzeer als Rimbaud haar schuwt. Hij vreest de daad evenzeer als Rimbaud die zal blijken noodig, brood-noodig, te hebben.

Voor Verlaine was dus de tijd der omzwervingen een bereiken.

Voor Rimbaud niets dan een poging - een poging die mislukte.

Wanneer dan ook Arthur Rimbaud den vriend weigert te volgen als deze door de drie vrouwen - echtgenoote, moeder en schoonmoeder - naar Brussel wordt getroond, moeten wij daarin het begin zien zijner bewustwording en van zijn zelfredding. De komst - ten slotte tòch - in België was meer een offer aan Verlaine - van wiens vriendschap hij de groote waarde en schoonheid erkennen bleef - dan het volgen van een dringende behoefte des harten. Vandaar dat hij weigert bij Verlaine te blijven.

Deze ziet zijn leven wezenlijk bedreigd.

En zijn schot - overijld in den ziedenden hartstocht - is

[p. 170]

de wanhoopsdaad van iemand die zich zelven voor zich-zelven voelt verloren gaan.

Zijn droom, die droom van eindeloos genot en vol geluk, zijn droom van waarachtige vrijheid, van levens-ontvlieding, zijn heil is verloren.

En voortaan zal hij leven, slechts door de herinnering aan dien tijd. En toch ook weer in de absinth en in de armen van vele en gewillige vrouwen die zelfde herinnering - als zij tè schrijnend wordt en tè heftig verlangen wekt - trachten te verdooven.

Zoo kan men leven van een verlangen dat men vreest....

O, het is zoo menschelijk - en daarom zoo diep en hevig aangrijpend - dat plotseling, hals over kop, gedachteloos gaan naar Stuttgart, met een láátste hoop, een bang en schuw verwachten, half-gelovend, half zeer groote teleurstelling vreezend.

En aan den anderen kant is het éven menschelijk - en daarom gelijk begrijpelijk - hoe een blinde angst zich van Rimbaud meester maakt als hij zijn afgezworen - even gevreesd als gehate - verleden in Verlaine voor zich ziet levend geworden.

Gelijk Verlaine's aanval te Brussel, is die van Rimbaud te Stuttgart: een wanhoopsdaad.

Paul Verlaine wist zijn heerlijkheid verloren.

Arthur Rimbaud wist zich een nieuw, eigen-verworven geluk nabij.

En door die plotselinge, dwaze overkomst vreesde hij die toekomst - waarnaar hij innig verlangde - te zullen verliezen.

Hij mòcht niet zwak zijn.

De historie heeft Arthur Rimbaud ten slotte gelijk gegeven.

Hij heeft de bevrijding gevonden. In de Daad. Hij is geworden, die hij wezen moest naar innerlijken aanleg: de Werker, midden in het leven, in het meest-bewogen leven staande, en alleen daarin gelukkig en vrij...

Dit nu is de groote tragiek in het verloop van de vriendschap van Paul Verlaine en Arthur Rimbaud, dat hun dubbel breken niet te wijten was het toeval der omstandigheden, minder nog aan de wispelturigheid des gemoeds, maar voortvloeide als een ijzerwreede maar noodzakelijke (misschien juist dáárom zoo wreede) consequentie van het te samen komen van twee aldus en zoo verschillend geaarde persoonlijkheden.

Het was onontkoombaar als het Noodlot en het is geschied met de volle, exacte zekerheid van àl het natuurlijke.

[p. 171]

Van ‘schuld’ is dus geen sprake. Noch Verlaine, noch Rimbaud kan eenig verwijt treffen. Beide de vrienden hebben gehandeld, zooals zij handelen moesten.

En de Verlaine-bewonderaars - als alle eenzijdige oprechte bewonderaars wat dom en beperkt -, die Arthur Rimbaud met booze oogen bezien, geven blijk noch dezen, noch hun geadoreerden Meester te begrijpen.

Zoo heeft dus in Stuttgart - de gezellige stad diep in de berg-kom - een conflict plaats gegrepen, dat menschelijk, en ook: breeder, gesproken van diepe aangrijpendheid is.

En het is niet te verwonderen, dat de herinnering, het herbeleven ervan, iemand dagen lang kan houden in een staat van triestige geroerdheid.

Zoo althans is het mij gegaan....