De Tijdspiegel. Jaargang 69

[p. 24]

Pait soldoat.
(Groninger dialect).
J. Rietema.

AS je Pait Soldoat moar aankeken, zaag je opslag^1. dat hai 'n allernoarst lui stuk mênsk was. 'n Kerel doar 'n beetje vôtgang ien zat, zôl nait mit kop zoo'n beetje schuuns noar beneden loopen, net of 't hom te veul waark was om dei rechtop te hollen, en dei zôl aarms ook nait zoo slap bie 't lichoam laans baieren loaten en nait mit kromme kneien aan hakken loopen te trekken op 'n menaier of d'r achter ieder vout 'n vieftigponds gewicht aan bungelde.

Pait was 'n kerel dei ien zien jonge joaren nait om liek wild^2. haar, ook al deur zien luiïghaid. Dou hai te schouljoaren oet was en zien voader hom vroug wat hai worren wôl, zee hai dat hai 't maiste zin aan 't sniedern^3. haar. 't Haile sniedern was ducht hom niks anners as mit bainen onner 't gat zitten en 'n naai mit 'n droad d'r aan, deur 'n lap goud hên te steken. Dat leek hom nog al 'n schiere^4. betrekken tou. Mit bainen onner 't gat zitten kon hai al wèl en dat naaien kwam hom ook nait zoo stoer^5. veur, dat zôl hai ook wel gauw genôg aan kop hemmen.^6.

't Zôl wel op 'n snieder aangoan wezen mit Pait, as zien voader 't moar lieden wild haar. Moar dei was d'r bôt^7. tegen. 't Sniedersvak was goud veur mênsken dei nait frisch^8. wazzen zee dei, moar nait veur zoo'n eerdige^9. jongkerel. Hai besteedde Pait bie 'n timmerman. Pait sjanterde^10. wat dat hai zien zin nait kregen haar, moar hai ging toch noar zien boas tou. Dei hil 't moar drei week mit hom vol. Dou stuurde hai Pait vôt, 't kon nait langer. Vent was zóó allernoarste lui dat hai zitten ging as hai 't moar aits lappen kon en as hai doar gain kaans tou zaag, ston hai mit schôller^11. 'n kezien of 'n muur te

1. dadelijk.

2. nait om liek willen: niet op willen passen.

3. 't kleermaken.

4. geschikt, knap.

5. moeilijk.

6. den slag ervan beet hebben.

7. erg.

8. nait frisch: mismaakt.

9. flink.

10. zeuren; fransch chanter?

11. schouder.

[p. 25]

steunen, nait omdat hai baang was dat dei anners omvalen zôllen, moar omdat hai nait geern lös stoan môg.

Zien boas zee tegen zien voader dat hai zain môs om Pait bie boer Törkstroa te besteden. Dei haar 'n tredmeulen doar anners 'n dikke hond ien laip as ze aan 't kaarnen wazzen. Nou, zoo'n tredmeulen leek hom 't ainige ding op wereld, doar 'n vent dei op zien dartiende joar al zóó allernoarste lui was, 't zwaiten leeren kon en hom duchte as 't luie zwait er moar eerst oet was, zôl 't wel 'n beetje beter worren.

As Pait ain wêst haar oet 'n nust van 'n stuk of twaalf, dartien, zôl zien voader meschain es over 'n tredmeulen prakkezaierd^1. hemmen, moar Pait was 'n ainig kiend. Doarom wuir voader kwoad op timmermansboas en dee zien zeun bie 'n bakker ien leer. Nou, dei haar al binnen vartien doagen genôg van hom. 't Was gain levend mit zoo'n vent zee dei. Om te begunnen was d'r 's mörns gain doun aan om hom van bêr of te kriegen. As je joen keel haalf rauw bêlkt^2. haren en je gingen vôt, omdat je dochten dat hai wakker was en d'r oet kwam, den snôrkte hai al weer as 'n os, as je vief menuten loater weerom kwammen. Den gooide je hom vanzulf 'n spoulkoem vol woater over zien kop hên en doar wôl hai 't den toch veur looven, dat 't 't tied was om op te stoan. As hai dén moar bie de pinken wêst haar, zôl 't nog wat hên loopen wezen, moar dat duurde eerst van aivighaid aan poask dat hai zien goud aan kreeg, en as hai den ien 't lêste ien bakkerij kwam en hên stuurd wuir om schênsen^3. te hoalen, was 't honnerd om ain dat hai op schênsebult zitten ging en doar weer ien sloap vîl. En zoo ging 't haile doagen deur. Zoo gauw d'r even nait noar hom keken wuir, zat hai hier of doar op en lait zien waark moar waark. Allain as 't etenstied was, den was hai d'r bie. 't Was net of hai hom verbeeldde dat hai 't den veur haile daag goud moaken môs.

Dou voader Pait zien zeun noa tien doagen al van 't bakken weer thoes kreeg, haar dei bakker vanzulf schuld dat 't nait wôl mit vent.

Pait kwam dou eerst bie 'n korenmuller, en dou dei hom nait langer hemmen wôl, bie 'n koeper, en ien 't leste bie 'n smid. Doar ging 't hail nuver,^4. nait omdat Pait zooveul haiter op hoed^5. worren was, moar omdat zien boas vôt mit 'n êndje kouket^6. kloar ston om hom wat op zeum^7. te geven,

1. nagedacht.

2. geschreeuwd.

3. takkenbossen.

4. hail nuver: tamelijk goed.

5. hait op hoed: werklustig.

6. koeketting.

7. wat op zeum geven: afranselen.

[p. 26]

as 't nait haard genôg ging noar zien zin. Pait kloagde thoes wel stain en bain, moar zien voader was dou al zoo wies dat hai vent kloagen en zien boas houwen^1. lait as 't neudig was. Ongelukkig kwam zien voader te staarven dou hai 'n joar of drei bie 't smeden wêst haar en zoo gauw as dei begroaven was, moakte hai hom vrij^2.. Zien moeke was d'r vanzulf slim tegen, moar ze kon proaten zoo laif of zoo kwoad as ze wôl - hij kwam bie heur thoes. Zien vaader haar 'n mooie stuver gêld noaloaten en hai onnaierde^3. dat hai nait wies was, as hai nog bie 't smeden bleef. Rentenaiern leek hom veul mooier tou. Nou, dat haar hai wonner gauw aan kop^4. - 't is gain stoer waark, as je moar lui genôg bennen. Moar wat slimmer was, 't krougloopen en 't koartspeulen kreeg hai d'r óók bie aan kop^4. en dou hai tweientwintig joar was, sturf zien moeke van verdrait. Hai brochte heur noar 't kerkhof, leefde nog 'n haalf joar op zien gewone menaier deur en dou was alles schoon op.

Omdat hai dou bie gain mênsk meer terecht kon, taikende hai as soldoat noar Oost.

Zöstien joar noa tied kwam hai weerom mit 'n koegel ien rûg en vaier gulden pensioun ien week. Hij lustte nog glieke geern jenever as dou hai vôtging en was ook nog glieke lui. Doarom pebaierde hai eerst of hai mit zien vaier gullen ienkomen ien week zooveul jenever kriegen kon as hai lustte, moar hai vernam al gauw dat 't nait ging. Doarom zochte hai noar 'n betrekkinkje van 'n gullen of drei ien week, doar hai nait veul veur doun huf. En krekt om aigenste tied zochte mien neef Kouert^5. noar 'n kerel dei veur 'n gullen of drei ien week zien toen schoon hollen wol. Neef Kouert was rentnaier, moar hai kon aan 't schoon hollen van zien toen nait tou komen omdat hai anners al genôg om hannen haar. Hai haar 'n poar honnerd knienen en dei gaven hom zóóveul waark dat hai d'r niks anners bie woarnemen kon.

Nou - 't ging vanzulf aan mit Pait en neef Kouert. Ze paasten kanner ja zoo mooi as 't kon. Nait allain omdat neef net 't aigenste verdainen lait as Pait geern hemmen wôl, moar

1. slaan.

2. hai moakte hom vrij: hij nam ontslag.

3. onnaiern: bij zich zelf zeggen, afspreken. Bij Wolff en Deken komt nog voor: hoeneeren met dezelfde beteekenis.

4. hij had gouw den slag ervan beet.

4. hij had gouw den slag ervan beet.

5. Koert.

[p. 27]

ook omdat neef 'n beetje 'n apaarte was, doar elk moar zoo nait mit aiden en plougen^1. kon. 't Huifde nait háàrd goan bie hom, moar 't môs krekt precies zoo goan as hai 't hemmen wôl en doarom kon hai nait bêst ain hemmen dei zulf 'n beetje mit oordailen wôl. Dat wôl Pait laiver nait. Dei was 't beste noar 't zin as hai zoo min meugelk doun huifde. 't Oordailen lait hai doarom ook geern aan anern over.

'n Poar moand noadat Pait weerom komen was oet Oost - 't was ien Meertmoand - kwam hai bie neef ien dainst en 't ging van 't begun of aan zóó goud mit heur baident as 't moar goan kon. Pait wis krekt hou hai neef aanpakken môs.

Wil je es heuren hou 't ging? Loopt den moar es even met bie neef achter ien toen, 'k zai Pait doar stoan te hoaken^2. en neef staait bie hom om te zain hou 't wordt.

‘Nee Pait’, zegt neef ‘dat is nou 't daarde joar al dat doe mien toen omhoakze en 't gaait nog glieke ongelukkig as eerste keer’.

Zoo laank as neef stil bie hom stoan het, het Pait zoo'n beetje vôtkwittjed,^3. moar zoo gauw as dei mit hom begunt te proaten, stekt hai schôvvel^4. ien grond, steunt ain haand op hilt^5. en holdt hom mit aner aan 'n tak van heeg^6. vaast, doar hai net stoef bie^7. aan 't hoaken is.

‘Joa Strammers, 'k zai 't wêl dat 't nait zoo wordt as ie 't geern hemmen willen’, zêgt hai, ‘moar 'k ben baang dat 'k dat nooit oan kop krieg. Je mouten reken', 'k heb 't ien Oost veur mien kaptain zöstien joar laank zoo doan as 'k nou aan gaang ben, en nou zit 't er zóó bie mie ien om wat hoogten en leegten te moaken, dat 'k 't op 'n aner menaier nait meer ken. Je mouten denken dat 't doar ien Oost wel 'n beetje bie hoogten en leegten mout. Doardeur krieg je wat rûgkes en dat is dóár net zoo goud. Aan schaarkaant^8. ken je den boonen en eerappels en goud poten en aan zunkaant peper en ries en dat soort goud dat geern veul zun hemmen wil.’

Zoo gauw as neef mit Pait begunde te proaten, was hai ongelukkig; kerel kon nait aan 't woord komen of hai begunde d'r over te kwedelen^9. hou ze dit of dat ien Oost altied doan haren en den was hai vôt nait oetproat. Laigen kon hai oet 't stuk.

1. eggen en ploegen: opschieten.

2. spitten.

3. doorgeprutst.

4. spade.

5. bovenste dwarshoutje van een spade.

6. heg.

7. vlak bij.

8. schaduwkant.

9. kletsen, ratelen.

[p. 28]

‘Joa, dat wait 'k nait hou 't ien Oost mout’, zêgt neef, ‘moar hier ien mien toen zei boudel vlak wezen as 't hoakt is, pebaier nou nog es, den zel ik toukieken.’

‘Joa Strammers.’

Pait begunt weer te hoaken, moar ain steek wordt veul te daip en aner lang nait daip genôg, op ain stee komt 'n koel as 'n hoazeleger en op aner 'n hoogte as 'n molbult.^1.

‘Dat 's ja 'n aarm geknooi, geeft mie schôvvel es heer’, zêgt neef as hai d'r 'n zetje noar stoan het te kieken en hom te aargeren.

‘Asjeblieft Strammers - ja, 't is 'n wonner nè, zoo as dat olle d'r nog ien zit bie mie; 'k zai 't wel dat 'k 't nait goud dou en 'k ken 't mit gain meugelkhaid anners kriegen.’

Neef is 'n beetje franterig,^2. hai zêgt er niks op, moar nemt schôvvel over en begunt te hoaken. Eerst dut hai 't lutje stukje doar Pait wêst het te knooien nog es over en den begunt hai aan 'n neie streek. Pait het goud steun opzocht tegen heeg aan en staait moar ien ain stuk deur op neef te pochen. Dat dei nog aarbaiden ken as 'n jonge kerel, al is hai den ook 'n stuk noar zeuventig tou, dat 't zoo daip omkomt en zoo wonner aingoal^3. wordt en dat hai 't nooit meer zoo aan kop krigt omdat dei menaier dei ze d'r ien Oost op noahollen hom ien hannen vaastroust^4. zit. Onner dei bedrieven aarbaidt neef stoarig^5. vôt. Hai is nog 'n vaste kerel al is hai al op leeftied en hai maag d'r slim geern over dat er van hom snaard^6. wordt. Hai is veul te eerlik van noatuur om te begriepen dat Pait allain moar zoo hoog van zien waark opgeft om hom zoo laank meugelk oan gaang te hollen. Nou, gewoonlik krigt dei 't ook wel rond, dat neef net zoo laank veur hom stait te hoaken dat 't schofttied is. Den woarschouwt Pait altied, omdat hai nait bie neef vôtloopen ken en toch nait geern ook moar 'n menuut van zien kôfvietied of zien etenstied verlaizen wil. Neef stekt schôvvel den mit 'n ‘'k hoop dat 's 't nou begrepen hês Pait’ ien grond en Pait zêgt den dat 't wel goan zei dunkt hom, moar as neef 'n poar uur loater es weer komt, is hai weer op zien Oostersche menaier aan gaang. Neef dut 't hom den nog es weer goud veur en zoo komt toen ien 't lêste om, moar as Pait er 'n tiende paart van dut, gait 't mooi. En neef et 't

1. molshoop.

2. mopperachtig.

3. égaal, gelijkmatig.

4. vastgeroest.

5. gestadig.

6. gepocht.

[p. 29]

ieder joar moar weer lekker veur zuite kouk op, dat Pait dei Oostersche menaier nait verleeren ken.

As toen ainmoal hoakt is, ken Pait hom verder nuver allain redden. Den is d'r nait veul meer te doun doar bie zwit^1. worren mout. 't Gait om eerappels en boonen poten, om planten zetten, waiden, poaden schôvvelen en haarken, moar dat bennen allemoal dingen dei je zunner veul muite zoo'n beetje beflôttjen^2. kennen. Moar ain waarkje is d'r zoo bie tieden nog dat Pait tou griezelt^3. zoo voak as hai d'r om denkt, en dat is 't gras snieden.

Dat is veur Pait 't iezelikste waark, dat er op wereld bestaait en doarom bezundigt hai hom er zoo min meugelk aan. As 't gras bie neef ien toen zoo laank wordt dat 't er hail, hail neudig of mout, den blift 't nog eerst 'n week of drei stoan. Ien dei drei week gaait Pait er ale doagen 'n keer of wat bie laans om te kieken of 't moar aal deur wast, en ieder keer zigt hai d'r slimmer tegen aan om d'r mit aan 't snieden te goan. Moar ien 't leste deurt hai 't toch nait oaventuren,^4. om 't nog langer stoan te loaten. Den gait hai noar Oaltje, neef zien hoeshollerske,^5. en hoalt 't broodmes. Dei wordt aanzet op houk van muur, 'n törfwaan^6. en 'n bankje worren opzocht en mit dei haile vracht gait Pait ien toen, noar 't lutjeste^6. paarkje tou. Eerst 'n luddik^7. paarkje onnaiert hai bie homzulf, den went hai d'r 'n beetje aan. Hai gait bie 't smaalste stuk van 't lutjeste paarkje op zien bankje zitten en zet kroag van 't jak omhoog. Hai is aivige^8. baang veur kolle vatten. As je kolle vatten, ken je moar zoo longontsteken kriegen en dood goan. Nou, dood goan liekt hom op zuk^9. zulf nog zoo verkeerd nait tou. As je dood bennen, ken je haile doagen deur moar rustig ien joen kist lêggen blieven. Gain haand huif je meer oet steken. Moar - je kriegen nooit jenever meer en joen pensioun wor je ook kwiet. En jenever is toch zuk allernoarst lekker goud en dei vaier gullen ale weken, doar je gain steek veur doun huiven is zuk allernoarst mooi gêld. Dat is tégen 't dood goan en doarom woart^10. Pait hom zooveul meugelk, en zet kroag van 't jak omhoog as hai zitten gait te gras snieden. Want aan 't snieden zúlf is 't vôt nog nait tou. Hai zet 't mês nog even aan op zool van schouch,^11. vuilt es even mit top van doem

1. gezweet.

2. afhandelen.

3. waar hij van ijst.

4. wagen.

5. huishoudster.

6. turfmand.

6. turfmand.

7. kleinste.

8. eeuwig, erg.

9. zich.

10. zich in acht nemen.

11. schoen.

[p. 30]

of dei schaarp genôg is, bôgt hom 'n êndje noar veuren, moar gait ook opslag^1. weer overênd zitten en zit er bie te stênnen^2. as 'n ol môt^3. dei hom net dik zat vreten het en ien 'n houk van zien hok lêgt te sloapen. Op dat gestên komt neef òf, dei voak dicht d'r bie ien schuur aan 't waark is, om es te heuren wat er toch wel te doun is, dour Pait 't zóó stoer^4. mit het. Nou den Pait aan 't kloagen vanzulf, dat koegel dei hai ien rûg het, hom weer zoo zeer dut. Neef mout waiten, dei male^5. blauwe kerels doar ien Oost schaiten mit elestieken koegels en as je zoo'n ding ien joen pôkkel^6. zitten hemmen, net boven heupen, en je mouten joe bukken, den rekt hai oet en neef het er gain idee van hou gloepende^7. zeer dat dut. Pait jeuzelt den voak net zoo laank dat neef 't mês van hom overnemt en op hoek^8. zitten gait te gras snieden. Onner tied blift hai op zien bankje zitten en holdt neef net zoo laank ien proat dat 't schofttied is.

Negen joar het Pait bie neef ien 't waark wêst. Net ien 't begun van 't tiende kwam hai te staarven. 't Mout joe verwonnern dat 'n kerel dei zoo leefde as hai dee, 't nog zoo laank volhollen het. Want eten kwam er oast nait ien: hai ging veur 'n rieksdoaler ien week ien kost en omdat er van dei rieksdoaler ook nog neudig 'n beetje overblieven môs, gaaf zien kostboas hom nait te veul. Doarom hoalde hai mit drinken ien, wat hai aan eten te kort kwam. Zoo gauw as hai 's oavends bie neef vandoan kwam ging hai ien kroug en doar zoop hai net zooveul jenever dat hai nog net noar hoes levaiern^9. kon, al môs hai den ook wat voak over stag. Op ain van dei tochten van kroug noar hoes kwam hai ien 'n vensterbaank terecht en doar ston ook 'n vlès mit geest van zolt^10. dat ze doar bruukt haren bie 't muren bounen. Moar Pait dochte vanzulf om gain geest von zolt.^7. As je 'n haile oavend joe te goud doun hemmen aan 't lekkerste wat er op wereld is en je komen, as je onnerweegs bennen noar hoes, 'n zwaarde vlês tegen, den denk je vanzulf dat dei ook vol is mit dat aivige lekkere goud en al op joe stait te wachten. Den roek je d'r nait eerst meer aan, moar je trekken körk er

1. direct.

2. stenen, kreunen.

3. 'n ol mot: een oude zeug.

4. moeilijk.

5. leelijk.

6. lichaam.

7. afgrijselijk.

8. de hurken.

9. laveeren.

10. zoutzuur.

7. afgrijselijk.

[p. 31]

of en je lêggen kop ien nek en nemen vôt 'n klôk,^1. dei wel zoo groot is as drei borrels.

Dou 't Pait zien kostboas dei oavend wat riekelk^2. loat wuir, stook hai 't schienvat^3. op om es even stroat of te zuiken. 't Gebeurde wel voaker dat zien kostganger over 't din of aner dat er ien weeg laag kwam te valen, en den dochte dat hai d'r al was, en doarom moar lêggen bleef.

Hai von Pait op grond leggen te krimpen en te kreunen van pien en dou hai dei vlês mit geest van zolt, dei over Pait zien gezicht en zien haals hên leeg loopen was, stoan zaag, begreep hai opslag wat er gebeurd was.

Pait kwam dei nacht nait meer deur - 't was bie hom van binnen al haildaal verbraand en dou d'r zoo'n loading geest van zolt bie kwam zei 't wel verkoold wezen.

Tegen mörn sturf hai.

Ze hemmen hom op 't kerkhof begroaven. Verschaiden luu vonnen 't wel 'n schandoal dat zoo'n kerel tusschen fersounlike mênsken ien te lêggen kwam, moar d'r was nou ainmoal gain aner stee veur hom.

1. slok.

2. rijkelijk, extra.

3. lantaarn