De Tijdspiegel. Jaargang 65

[p. 391]

Een volksbelang bedreigd.

Er dreigt voor ons volk een ernstig gevaar, voortvloeiende uit de bekende tuchteloosheid onder ons.

Eenige jaren geleden hebben onze spoorwegmaatschappijen een nieuwen tijd ingevoerd - en daarmede ons Nederlanders een zeer slechten dienst bewezen. Om ons van al den last en al de onaangenaamheden van dien dubbelen tijd weer te verlossen, is er nu een wet noodig, die de zoo zeer teruggewenschte eenheid weer herstellen zal.

Nu evenwel dreigt er een nieuw gevaar; men is voornemens, neen, men is reeds begonnen, een andere totnogtoe bestaande eenheid in ons vaderland te vernietigen. De thans bedreigde eenheid is die van onze Nederlandsche schrijftaal.

Sedert 1892 worden er krachtige aanvallen gedaan op de thans nog algemeen geldende spelling en verbuiging in onze taal. In 1893 zagen de ‘voorstellen’ om onze schrijftaal te ‘vereenvoudigen’ het licht. En sedert dien tijd is er met kracht en met ijver en volharding voor de zoogenaamde ‘vereenvoudigde schrijftaal’ gestreden.

Er werd een vereeniging opgericht, die voor het jonge wicht een plaats in de maatschappij moest veroveren. En inderdaad heeft de Vereeniging de voldoening mogen smaken, dat ze voor haar beschermelinge een plaatsje in onze samenleving heeft bemachtigd: er zijn enkele vakbladen, die in de nieuwe spelling verschijnen; er zijn enkele tijdschriften, die wel eens opstellen in die spelling opnemen; er zijn ook enkele schrijvers, die zich van haar bedienen.

Doch het is een zeer bescheiden plaatsje nog maar, dat de vijftienjarige zich ziet ingeruimd, o zoo'n bescheiden plaatsje nog maar, - en dat is letterlijk ingeruimd. Inderdaad wordt de ‘Kollewijnsche’ spelling, zooals het complex van de voorstellen aangaande spelling, verbuiging en regeling der woordgeslachten kortweg wordt genoemd, over het algemeen slechts geduld: wij zijn immers de eeuwen door bekend geweest om onze verdraagzaamheid jegens andersdenkenden.

Het is aan de ‘Vereeniging tot vereenvoudiging van onze schrijftaal’ in geenen deele gelukt, het groote publiek warm te maken voor haar schepping. Ons volk in zijn geheel heeft haar geenszins met hart en ziel toegejuicht en met open armen ontvangen. Al is de afkeer, die ze in de eerste jaren wekte, en die de Vereeniging zelfs genoodzaakt heeft ten opzichte van een deel van haar voorstellen een Saturnus-rol

[p. 392]

te vervullen, na verloop van tijd ook wat gaan afnemen, - de houding, die de groote massa van het volk in al zijn lagen tegen de nieuwe ‘spelling’ aanneemt, kan het best worden geteekend met het woord: latente tegenzin.

Geen enkele krant voor het algemeene publiek, geen enkel standaardwerk op het gebied van wetenschap, literatuur of kunst, geen enkele groote handelszaak heeft de nieuwe schrijftaal als voertuig aanvaard.

Deze toestand is voor de strijdende vereeniging niet zeer bemoedigend. Het getuigt wel van taaie volharding en onverzettelijken wil, dat ze niet reeds lang besloten heeft, het bijltje er bij neer te leggen.

Nu heeft ze echter in den laatsten tijd een uitweg uit de moeilijkheid gevonden.

Wat haar met vijftien jaren van krachtig en onvermoeid stormloopen niet heeft mogen gelukken, meesteresse te worden in de aangevallen veste, dat wil ze nu gaan beproeven door loopgraven en mijnen aan te leggen: zij heeft haar oog geslagen op de lagere school.

De lagere school, ontevreden over de resultaten van haar onderwijs in de Nederlandsche taal ten gevolge van te hoog opgevoerde eischen, zal nu, hoopt zij, haar heil zoeken bij de ‘vereenvoudigde spelling’, die toch niet voor niets den naam van ‘Vereenvoudigde Schrijftaal’ draagt!

En als nu maar eerst de lagere school is voorgegaan, dan, berekent zij, moet het groote publiek, goedschiks of kwaadschiks, wel volgen. En dan zal de strijd gewonnen zijn.

Zelfs hebben we al kunnen lezen van eenige scholen in de provincie Groningen, die de vereenvoudigde spelling hebben binnengehaald, en van schoolboekjes, die in de nieuwe spelling zijn verschenen.

A la guerre, comme à la guerre, zegt het spreekwoord. Maar toch moet het ons van het hart, dat de hier door de Vereeniging tot ‘vereenvoudiging’ van onze schrijftaal gebezigde krijgslist om de overwinning te behalen op het groote publiek, dat de groote voordeelen (?) van de zoogenaamde vereenvoudigde spelling maar niet wil inzien, ons voorkomt, niet geheel met de bepalingen van een eerlijken kamp overeen te stemmen: is het niet de kinderen gebruiken om de ouders met lamheid te slaan, om ze te dwingen tot de overgave?

Evenwel is het niet onze bedoeling, hier als zedenrechter op te treden, en we zouden dit opstel in de pen hebben gehouden, indien er niet een gewichtiger belang op het spel stond dan de moraliteit van een vereeniging.

In de eerste plaats mag de vraag gesteld worden, of de hoofden of de besturen van de betrokken scholen wel het wettelijke recht hebben op eigen gezag de vereenvoudigde spelling op hunne scholen in te voeren.

Deze vraag moet naar onze meening beslist ontkennend beantwoord worden. Immers, de wet op het lager onderwijs schrijft onderwijs in

[p. 393]

de Nederlandsche Taal voor. Onder de Nederlandsche Taal nu zal men toch zeker wel moeten verstaan de taal met haar spelling en buiging, zooals het over-overgroote deel van het Nederlandsche volk die opvat. En de spelling en buiging van onze taal naar de opvatting van dat overgroote deel van het volk zijn zeker niet die van de zoogenaamde vereenvoudigde schrijftaal, gelijk de boven in enkele lijnen weergegeven geschiedenis op onwederlegbare wijze heeft aangetoond.

Wanneer nu deze meening juist, en de invoering op eigen gezag van de ‘vereenvoudigde’ spelling op die enkele scholen in strijd is met geest en bedoeling der wet, dan is er naar onze meening voldoende reden voor tusschenkomst van de macht, die de wet hoog moet houden, van de Regeering. En dan is het hoog tijd ook, dat zij voor zulke afwijkingen op eigen houtje een stokje steekt.

Doch ook het algemeene belang is er mede gemoeid, als het hoofd of het bestuur van een school eigenmachtig een nieuwe spelling invoert.

In zekeren zin is weliswaar elke school een eenheid op zichzelf, maar

Van der menschen duizendtallen
Leeft niet één zichzelf alleen.

En zoo is elke school een deel van een grooter geheel, ons volksonderwijs, en daardoor wordt aan elke school de verplichting opgelegd, rekening te houden met de eischen van het geheel.

Betrof het nu nog een of ander onderdeel van een ander leervak, waarvan het hoofd of het bestuur der school een stokpaardje wilde maken, dan zou dat het geheel zoozeer niet schaden. Doch het geldt hier onze volkstaal, het middel, waarvan alle Nederlanders zich moeten bedienen om elkander te verstaan, zoodat elke nieuwe richting hier zich dadelijk naar buiten openbaart.

Vooreerst, - om het terrein der algemeene redeneering te verlaten en dat van de praktijk te betreden, - dient men in het oog te houden, dat ten gevolge van verhuizing en andere oorzaken dikwijls kinderen van de eene school op de andere school overgaan. Wanneer nu een kind van een school met de eene spelling naar een school met de andere spelling overgaat, dan wordt het voor bijna onoverkomelijke moeilijkheden geplaatst. Dan lijdt het ernstig schade aan zijn ontwikkeling.

Zulk een kind zal natuurlijk in de eerste plaats schade lijden aan zijn verstandelijke ontwikkeling. Doch ook zal de taak, waarvoor het dan gesteld wordt en die het vaak slechts met de uiterste inspanning zal kunnen volbrengen, dikwijls op de moreele en zelfs op de lichamelijke ontwikkeling een zeer nadeeligen invloed uitoefenen.

Als nu nog de ouders voor hun kind steeds een school konden kiezen, waar dezelfde spelling gebruikt werd, als op de school, die het pas verlaten had, dan ware dit bezwaar nog te ondervangen. Doch in den regel staat den ouders de keuze van de school niet vrij. Ook zou het in de meeste gevallen niet mogelijk zijn, een school op niet te grooten

[p. 394]

afstand te vinden, waar dezelfde spelling onderwezen werd, wanneer dit de ‘Kollewijnsche’ was. Ten slotte zijn de ouders niet altijd op de hoogte van het gevaar, waaraan hun kind op een andere school blootstaat, en kunnen ze den omvang er van dikwijls niet beseffen.

Verder staan de leerlingen van de scholen met de nieuwe spelling bij hun intrede in de maatschappij of bij hun overgaan op hoogere scholen bij die van andere ten achter. Welke kantoren bijvoorbeeld nemen genoegen met het ‘Kollewijnsch’? Die leerlingen zullen dus in vele gevallen gepasseerd worden, of ze zullen eerst nog eens moeten leeren ‘De-Vries-en-te-Winkelen’, zooals de Vereenvoudigers het met een niet bijzonder fraai neologisme gelieven te noemen.

En eindelijk zou ons, indien de zoogenaamde vereenvoudigde ‘spelling’ op een groot aantal scholen werd ingevoerd, niet alleen eene verdeeling van onze scholen in twee soorten, maar zelfs eene verdeeling van ons volk in twee deelen te wachten staan. Alsof er nog geen verdeeldheid genoeg ware!

Indien het nu nog ging om een wijziging in de spelling of in de verbuiging, waarnaar ongeveer iedereen reikhalzend had uitgezien, of die algemeen als gebiedend noodzakelijk was erkend, zoodat het zich liet voorzien, dat de invoering binnen korter of langer tijd algemeen zou plaats hebben, dan ware het misschien nog wat anders. Dan zou men wellicht een oog mogen dichtdoen en zeggen: ‘Laat de heetgebakerde voorgangers hun zin hebben! Het komt toch wel terecht.’

Doch de boven geschetste geschiedenis heeft voldoende in het licht gesteld, dat de zaak geheel anders staat. Daar de tegenstand evengoed in onderwijskringen als in het groote publiek zetelt, kan men veilig zeggen, dat er op algemeene invoering van de ‘Kollewijnsche’ spelling langs den door eenige scholen ingeslagen weg zoo goed als geen kans bestaat.

En daarom is partieele invoering van de nieuwe schrijftaal hier en daar op eigen gezag zeer zeker in strijd met het algemeene belang.

Waar nu eenige jaren geleden de Regeering termen heeft kunnen vinden om te weigeren aan de statuten van een vereeniging hare goedkeuring te hechten, op grond dat ze in de ‘vereenvoudigde spelling’ waren geschreven, daar rust naar onze meening op de Regeering zonder eenigen twijfel ook de onafwijsbare plicht, hier op te treden ter bescherming van het algemeene belang.

Nu is het nog tijd (al wordt het hoog tijd!) om preventief op te treden. Weldra zou het daarvoor te laat zijn. Dan zou de verwarring reeds te groot wezen. En de last, daardoor veroorzaakt, zou nog veel ondraaglijker blijken dan die, welken de onnoozele 20 minuten verschil tusschen onze beide ‘tijden’ hebben teweeggebracht.

We zouden ook werkelijk een eenige plaats in Europa gaan innemen, als het balletje, dat nu juist is begonnen te rollen, niet in zijn loop werd gestuit. In ons land zou aan hoofden en besturen van lagere

[p. 395]

scholen veroorloofd zijn, op eigen gezag een nieuwe spelling in te voeren (of tegen te houden), welk recht in Duitschland en Frankrijk bijvoorbeeld, waar men sedert 1870'71 den schoolmeesters nog al zoo bijzonder welgezind is, alleen aan de hoogste macht is voorbehouden.

Dat zou toch wel een wat al te sterk staaltje zijn van onzen in tuchteloosheid ontaardenden vrijheidszin!

De invoering van een nieuwe spelling en een nieuwe verbuiging in de schrijftaal is inderdaad niet een zaak, die ieder maar op zijn eigen gezag mag kunnen regelen. Daarbij immers staat de eenheid van onze schrijftaal op het spel. De eenheid nu van onze schrijftaal, een onderdeel van den band, die alle Nederlanders vereenigd houdt, is ontegenzeggelijk een zaak van groot algemeen belang. En daarom mag men zeggen: De invoering van een nieuwe spelling is Regeeringszaak.

Doch er is meer; de zaak heeft nog een andere zijde.

De invoering van een nieuwe spelling eischt altijd een tijd van overgang, die noodzakelijk verwarring en onzekerheid en dus last en onaangenaamheden moet medebrengen, zooals oudere lezers zich nog wel zullen herinneren uit den tijd, toen de spelling van De Vries en Te Winkel ingevoerd werd. Hierbij moet men evenwel bedenken, dat dit alles zich bij invoering van de zoogenaamde vereenvoudigde spelling in veel sterker mate zou doen gevoelen, doordien deze spelling sterk afwijkt van die van De Vries en Te Winkel, terwijl deze laatste slechts betrekkelijk weinig verschilde van haar voorganster.

Zulk een tijd van overgang nu moet worden doorgeziekt; doch hij moet zoo kort mogelijk duren. Dit is echter alleen te bereiken, als de scholen alle en tegelijkertijd de nieuwe spelling invoeren. En dit weer is alleen mogelijk, als de invoering van hooger hand wordt voorgeschreven.

Ook op dezen grond dus mogen we zeggen: De invoering van een nieuwe spelling is Regeeringszaak.

Helder, 24 Juni 1908.

J. Huisman.