De Tijdspiegel. Jaargang 65

[p. 443]

Levenswoorden.

Wie spreekt nog van onbeschaafd, nu wij boeken hebben, die in schier elke woning behooren tot de meubels. In de armste hut vindt men boeken, is er althans één boek, waarin 's menschen geest sedert eeuwen licht en voedsel en antwoord op zijn diepe vragen gevonden heeft, een boek waarin voor een helder oog het geheim van het leven zich weerspiegelt, dat geheim zoo niet verklaart, toch in een profetisch beeld weergeeft, niet altijd tot bevrediging van het verstand, maar toch tot begrip van het innerlijk wezen, wat het voornaamste is.

‘In de boeken ligt de scheppende phoenixasch van het geheele verleden,’ heeft men gezegd. Wat de menschheid gedacht, ontdekt, gearbeid, gevoeld heeft, is in de boeken opgeteekend en wie het geheim des levens geleerd heeft, kan het vinden en zich toeëigenen.

Maar men moet het goed begrijpen. Meent niet, dat 's menschen beschaving, of wat wij beschaving noemen, door universiteiten, bibliotheken en colleges voltooid wordt; dat de levende macht van een mensch alleen of voornamelijk door de doode letters, door bericht van de kracht van andere menschen wordt gewekt, ontvlamd en gelouterd tot zegenrijke helderheid. Open oog en flinke kracht tot handelen moeten het resultaat zijn van alle onderwijs; zelfoefening is de beste leermeester.

Carlyle.

De mensch moet vóor alles leeren arbeiden. Waar deze heilige les opzij geschoven wordt, ontdekken wij spoedig de heillooze gevolgen. Wie niets gedaan heeft, weet niets. Het geeft niets om daar stil te zitten en plannen te maken om heel wijs te denken en te praten: sta op en handel! Is uw weten echt, breng het in toepassing, worstel met de levende natuur, beproef uw theorieën en zie hoever ge daarmee komt. Doe iets, misschien voor het eerst in uw leven, dan zal over al het doen een nieuw licht voor u opgaan.

Carlyle.

Het leven van een groot man, heeft men gezegd, is als 't ware een Bijbel, een Evangelie der vrijheid, dat aan alle menschen gepredikt wordt en waardoor wij onder zooveel ongeloovige zielen vernemen, dat hooge opvatting nog niet onmogelijk is geworden. Omgeven van

[p. 444]

grenzenlooze platheid en gemeenheid, bemerken wij aan zulk een man, dat in de natuur van den mensch een verheven vuur blijft gloren. En dat sterkt ons vast te houden aan dat, wat het machtigste geloof is, - het geloof aan ons zelf.

Carlyle.

De werkelijke kracht, waaraan alle dingen in deze wereld onderworpen zijn, bestaat in helder inzicht, juiste opvatting, vastberadenheid.

De gedachte is de moeder der daad, meer nog de levende ziel; zij is niet alleen de aansporing, maar ook de bouwer. De gedachte is daarom de grondslag, het begin en innerlijk wezen van 's menschen bestaan. Terecht is daarom gezegd: het woord des menschen - de uitgesproken gedachte - is het tooverformulier, waardoor men de wereld beheerscht. Aan haar gehoorzamen wind en golf, alle tierende machten.

Carlyle.

Men heeft gezegd: niemand is een held voor zijn kamerdienaar, of: de bewondering houdt op, wanneer wij alles van nabij kunnen zien. Maar ook hier is het: niet de heele, maar de halve kennis maakt opgeblazen. Ware geestelijke grootheid gaat nooit onder. Het welbekende spreekwoord geldt slechts valsche of schijnhelden, of zeker soort van kamerdienaars. Milton was voor zijn goeden Elwood steeds een held.

Carlyle.

Het is een even gemakkelijk als oppervlakkig werk fouten te zoeken, vruchtbaarder dan schoonheden te ontdekken. De kritische vlieg, die boven aan de lijst van een fraai gebouw zit, zal met haar korten blik kunnen opmerken, dat hier een vlek en daar een oneffenheid is, dat deze of gene steen niet is zooals hij wezen moet. Die kritische vlieg is tot zekere hoogte in haar recht. Om de schoone evenredigheid van het geheel te zien, het gebouw als éen voorwerp, het harmonisch samenwerken der verschillende deelen tot een bepaald doel, daarvoor moet men een ander oog hebben dan dat van een kritische vlieg.

Carlyle.

De macht der openbare meening is een welbekende kracht. Zij wordt beschouwd als even onontbeerlijk als nuttig, maar niet als een verheven kracht. Men zou kunnen vragen: welke inderdaad groote zaak is ooit door deze kracht bewerkt? Was het de openbare meening, welke Columbus naar Amerika dreef, of die Kepler bewoog niet een gemakkelijk leven te leiden onder de gewone sterrenkundigen, maar gebrek te lijden en den loop der sterren te ontdekken?

Carlyle.