De Tijdspiegel. Jaargang 65

[p. 197]

De Eerste Kamer.

De Eerste Kamer. Kritische compilatie van enkele meeningen, door C.K. Elout. Naaml. Venn. tot Expl. van de Amsterd. Courant. Algemeen Handelsblad, 1907.

Waren deze dagblad-artikelen den weg van alle krantenpapier gegaan, wij hadden over een belangrijk en actueel onderwerp van Nederlandsch staatsrecht een goed geschrift minder gehad.

Want belangrijk is in elken parlementair bestuurden staat de daar immers fundamenteele vraag naar de samenstelling der volksvertegenwoordiging en actueel is hier te lande het Eerste-Kamer-vraagstuk, nu er grondwetsherziening hangt in de lucht, al hangt ze thans wellicht iets hooger dan toen de parlementaire kronikeur van het Handelsblad zijn artikels schreef.

En goed is het geschrift van den heer Elout, omdat de ‘enkele meeningen’, die hij samenvatte, een genoegzaam volledig en duidelijk beeld geven van der meeningen stand en strijd, en omdat het ‘kritische’ in zijn bondig en klaar gesteld verslag lezing en overweging ten volle waard is.

Dat ‘mancher kommt vom Lesen der Journale’ was reeds waar in den tijd van Goethe's theaterdirecteur; thans leest niet maar ‘mancher’ doch haast ieder zijn krant en is het dus meer dan ooit een zaak van publiek belang wàt de journalen te lezen geven. Reden dus tot verheugenis over de verschijning van dagbladartikelen als de hier verzamelde èn over hun herdruk in brochure-vorm.

Mijn korte aankondiging moge bestaan in rekenschap van afwijkende meening op enkele punten.

De slotsom van den heer Elout is deze: dat een Eerste Kamer hier te lande niet onmisbaar is, doch dat het zijn nut kan hebben het thans bestaande college, behoudens wijziging van samenstelling, te handhaven ‘als opzichter over de bouwmeesters, als stuiter van overijling en partijheerschzucht’; dat aan de Provinciale Staten de verkiezing der Eerste Kamer moet gelaten worden, maar dat de eischen van verkiesbaarheid tot die, welke voor de Tweede Kamer gelden, dienen te worden verruimd; dat het kiescollege, de Provinciale Staten, onontbindbaar moet blijven ‘ter handhaving, onder alle omstandigheden, van het karakter van stabiliteit der Eerste Kamer’ en dat, zoo men den

[p. 198]

geest dier Kamer sneller wil doen evolueeren, men dit veeleer door vermindering of inkrimping der termijnen van aftreding moet zoeken te bereiken; dat aan de Eerste Kamer het budgetrecht niet moet worden ontnomen, maar nog veel minder haar het recht van amendement moet worden toegekend.

Met deze stellingen en haar toelichting ga ik een goed eind mee.

Dat een land als het onze bestuurd wordt door een in binnenlandsche zaken ten slotte oppermachtige volksvertegenwoordiging is, vergelijkenderwijs, het beste wat zich denken laat, mits die oppermacht beruste bij een lichaam, dat niet bloot in naam doch in werkelijkheid een goede volksvertegenwoordiging is.

Nu is echter elk oppermachtig wezen, zij het vergadering of individu, tiran-in-aanleg. En dient er dus gezocht naar een tegenwicht. Dat tegenwicht komt hier te lande niet van buiten het parlement, niet b.v. van een krachtig vorstelijk gezag, noch van een onmiddellijke volksmacht, als de grondidee van het referendum is. En ook is het onwaarschijnlijk, dat een poging, om hetzij het vorstelijk gezag te versterken hetzij een referendum in te voeren, bij ons kans van slagen hebben zou. Het is zelfs de vraag of daarnaar te streven schoon zou mogen heeten. Versterking van het vorstelijk gezag is voor Nederland uit den tijd, en voor het referendum zal, zie ik wèl, de tijd eerst kunnen aanbreken na betere politieke opvoeding der menigte door het algemeen kiesrecht.

Derhalve moet het tegenwicht gezocht worden binnen het parlement, waardoor men vanzelf, als tot een noodzakelijkheid - hier streef ik dus den heer Elout voorbij, - tot het stelsel van twee Kamers komt, een Kamer van eersten aanleg en eene van tweede instantie. Die Kamers-te-zamen hebben de volksvertegenwoordiging te vormen en in elk harer moet dus het beeld eener goede, wezenlijke volksvertegenwoordiging herkenbaar zijn. De Kamer van tweede instantie moet tevens met zoodanig moreel gezag zijn bekleed, dat een door haar uitgebracht veto zoo al geen algemeene instemming ontmoeten - een ondenkbaarheid - dan toch eerbied afdwingen zal. Voor de Eerste Kamer gelden dus de eischen, aan de Tweede te stellen, in dubbele mate. Het is met haar als met Caesars vrouw gesteld: zij mag zelfs niet worden verdacht.

Ziehier het ideaal, waar de werkelijkheid een stuk beneden zal blijven. Maar dat voortdurend in het oog moet zijn.

Nu gaat het in de praktische politiek onzer dagen om deze vragen: wie moeten de Eerste Kamer kiezen? wie moeten verkiesbaar zijn? welke bevoegdheden moet de Eerste Kamer bezitten?

En dan geef ik op de twee eerste dezer vragen een ander bescheid dan de heer Elout gaf.

Ten aanzien der derde ga ik met hem accoord. Aan onze Kamer van tweeden aanleg het budgetrecht ontnemen, ware een belangrijk stuk van het staatsbestel plaatsen buiten haar sfeer; wat haar aanzien in den lande niet ten bate zou komen. En haar het recht van amendement gunnen, dreigt haar

[p. 199]

werk te maken, niet tot een tweede instantie van wetgeving, waar enkel de groote lijnen worden gemonsterd, maar tot een herhaling, zoo niet een nabootsing, van wat reeds de Tweede Kamer deed, tot een Tweede-Kamertje-spelen; wat, ongerekend nog de andere bezwaren tegen dit voorstel van de meerderheid der Staatscommissie, het prestige des Senaats al evenmin verhoogen zou.

De Eerste Kamer behandele dus dezelfde onderwerpen als de Tweede, maar zij behandele ze op ietwat andere wijze, globaler, ruimer; zij zie, welk bosch de Tweede Kamer samenplantte uit de boomen en struiken van regeeringsontwerpen en amendementen.

Hiermee is - ook in 's heeren Elout's stelsel - reeds een belangrijk verschil tusschen beide Kamers gegeven, waaruit de Eerste Kamer, als hoedster van beginselen, een zedelijk gezag zal kunnen putten. Of zij het putten zàl, in hoofdzaak van de persoonlijkheid harer leden zal het afhangen.

En hiermee is het probleem gesteld, wie voor de Eerste Kamer verkiesbaar zullen zijn. Wie het zijn voor de Tweede, antwoordt de heer Elout en antwoorden velen met hem; een stelsel dat zeker verkieslijk is boven het thans geldende met zijn criteriën van rijkdom en deftigheid, van geld- en ambtsadel. Maar dat, meen ik, toch de vlag moet strijken voor het gelukkig denkbeeld, door de vrijzinnig-democratische negenmannen onder het Ministerie-Kuyper in hun voorstel tot Grondwetsherziening belichaamd: voor de Eerste Kamer verkiesbaar te verklaren enkel hen, die op eenig gebied van staat of maatschappij tot aanzien zijn gekomen, diegenen dus, die in onze moderne maatschappij de menschen van invloed, de inderdaad aanzienlijken zijn: de directeur generaal der Staatsspoorwegen, maar ook de voorzitter van de organisatie der spoorwegarbeiders.

Daarmee is dan een tweede verschilpunt gegeven tusschen Eerste en Tweede Kamer, waaruit het aanzien der Eerste slechts voordeel trekken kan. Ja, zou het zelfs niet mogelijk zijn, de lijst der verkiesbaren derwijs samen te stellen, dat men met de Eerste Kamer een schrede deed in de richting eener principieel organische volksvertegenwoordiging?

De heer Elout zoekt het tweede verschilpunt elders: in de handhaving der verkiezing door onontbindbare Provinciale Staten. Het bezwaar, dat hierdoor de Provinciale-Staten-verkiezingen worden verpolitiekt, hij heeft het wèl vernomen, maar getroffen heeft het hem niet; de politiek is z.i. uit de Statenverkiezingen toch niet te keeren, ‘men lette - zegt hij - maar op de gemeenteraden.’ Maar wie op de raden let, ziet aanstonds het verschil tusschen hen en de Staten. De raden zijn politieke lichamen, in hoofdzaak doordat de onderwijswetgeving hen van zulk een belangrijke taak voorzag; maar welke zijn naast het kiezen der Eerste-Kamerleden de politiek belangrijke functies der Staten-Provinciaal? Zij zijn mij onbekend.

En nu kan men niet op een lood na afwegen, wat gehalte aan

[p. 200]

provinciale deskundigheid voor de Staten verloren ging, doordien de politiek in hun verkiezingen den toon is gaan aangeven. Is echter de stelling gewaagd, dat het hier een van die imponderabilia geldt, welke zwáár wegen? Moet het niet grooten invloed op de samenstelling van een college oefenen, zoo men mannen zoekt om in de eerste plaats senatoren van bepaalde kleur te kiezen en daarnaast ook nog, zeg polderzaken, te behartigen, instee van enkel te speuren naar de kundigste ‘poldergasten’?

In het hier, zéér schematisch, ontvouwde stelsel is minder nog dan bijzaak, wat voor den heer Elout met zijn voorkeur voor de Statenkiescolleges een hoofdvraag is: de ontbindbaarheid der Provinciale Staten, waartegen hij met felle kracht te velde trekt. En op welk punt hij bestrijding moge vinden bij hen, die met hem de Eerste Kamer verkozen willen laten door de Staten vergaderingen. De zaak is het waard en Elout's argumenten zijn het waard. Zooals - het zij nogmaals verzekerd - in het algemeen zijn boekje tot die geschriften behoort, waarvan kennis behóórt te worden genomen door allen, die over de Eerste-Kamer-vraag zullen moeten meepraten of zullen meenen dit te moeten doen.

Leiden, 31 December 1907.

D. van Blom.