De Tijdspiegel. Jaargang 64

[p. 176]

Een onderhoud met wijlen groothertogin Sophie.

Steeds heeft prof. Nippold blijk gegeven van groote belangstelling in ons vaderland, het land zijner moeder. Hare taal spreekt hij; met de geschiedenis der lage landen aan de zee is hij ten volle bekend. In vele zijner tallooze geschriften brengt hij zijne lezers in gedachten naar deze gewesten; en dat Zwitsersche en Duitsche studenten onze taal leerden, om de werken onzer groote mannen in het oorspronkelijke te kunnen lezen, zij danken het aan hun leermeester te Jena.

Hoe onderhoudend weet hij te verhalen over verschillende bezoeken aan ons land gebracht. Als jongen van tien jaar kwam hij 't eerst in deze hem vreemde streken, waar hij bij familie zou gaan logeeren. Zijn geheele leven is hem de indruk bijgebleven dien hij ontving, toen de stoomboot in den laten avond de schijnbaar onafzienbare lichtzee van de Boompjes te Rotterdam naderde. Onuitwischbaar bleven de herinneringen van Delft met zijn indrukwekkende grafmonumenten, en van Amsterdam met zijn meesterwerken der schilderkunst. Hij weet nog te verhalen, hoe overweldigend hem was de eerste aanblik van de zee; maar eveneens hoe lekker hem smaakte de thee bij het ontbijt, een hem nog onbekende drank.

Tot herstel van gezondheid kwam hij later aan zee een rustig verblijf zoeken. Maar zijn werkzame geest deed hem instemmen met de zinspreuk van zijn hoog geachten leermeester Rothe: ‘Nicht nach Ruhe sehne ich mich, aber nach Stille.’ Daarom maakte hij zich dat eerste verblijf te Katwijk ten nutte, om studiën te maken in Nederland, bij volgende gelegenheden ijverig voortgezet.

Persoonlijk kwam hij herhaaldelijk in aanraking met Bakhuizen van den Brink en Potgieter, met Scholten en Chantepie de la Saussaye, met mijn vader, Busken Huet, A. Pierson en vele anderen, die hij steeds met liefde en hoogachting herdenkt. Ook met enkele uitnemende katholieke geestelijken verkeerde hij, terwijl hij met belangstelling, al was deze niet vrij van bezorgheid, den groei van het ultramontaansche stelsel gadesloeg.

Van zijn vader, evenals de meeste Duitschers Oranjegezind, had hij de oude Oranjeliedjes van jongs af gehoord. In den familiekring zijner

[p. 177]

moeder zag hij de busten van Oldenbarneveld en de De Witten in de huiskamer. Zoo heeft hij reeds vroeg een afkeer leeren krijgen van elke partij, die met de dweepzucht der onfeilbaarheid optrad. Interconfessioneel voelt hij zich ook; geen wonder, wanneer men weet dat van moeders kant de Nederlandsch-Hervormde en van vaders kant de Zweedsch-Luthersche ontwikkeling zich deed gelden, terwijl zijne katholieke grootmoeder en haar Oostenrijksche familiekring het katholieke element in zijn eerbiedwaardigsten vorm vertegenwoordigde.

Deze warme, nimmer verflauwde belangstelling vormde mede een band met de Groothertogin Sophie van Saksen-Weimar-Eisenach, zuster van onzen Koning Willem III. Hetgeen Nippold onlangs meedeelde uit een onderhoud, indertijd door de Groothertogin met hem gehouden, moge ook in ons land belangstellende lezers vinden.

Het was in 1886 in den herfst; te Dusseldorf was de algemeene vergadering gehouden van den Gustav-Adolf-Verein. Daar werden plannen beraamd onder een aantal der afgevaardigden, om spoedig nog eens, en wel te Erfurt, samen te komen. Zulks geschiedde, en in laatstgenoemde stad werd op 6 October in eene vertrouwelijke bijeenkomst de grondslag gelegd van den Evangelischen Bund, die zich ten doel stelt handhaving van de protestantsche rechten en versterking van het protestantsch bewustzijn, en daartoe een bestrijding van het ultramontanisme, in alle Duitsche staten.

Korten tijd daarna vergaderde de Synode te Weimar. Professor Lipsius, lid dier kerkvergadering, had van eene audiëntie der synodale heeren bij den Groothertog gebruik gemaakt, om hem van de genoemde eerste stappen in kennis te stellen. Tezelfder tijd lichtte consistorialrat Leuschner, bij gelegenheid der inwijding van den gerestaureerden Dom te Merseburg, den Duitschen kroonprins in. Elke gelegenheid om vertrouwelijke mededeelingen te doen, werd gretig aangevat. Zoo had Lipsius o.a. medegedeeld, dat het door het voorloopig bestuur opgestelde prospectus spoedig zou worden openbaar gemaakt.

Daar ontvangt Nippold op zekeren dag het telegram: ‘Ik wacht u morgen te 1 uur. Sophie.’ De Groothertog, zelf afwezig, had zijne gemalin op de hoogte gebracht van hetgeen hij door Lipsius had vernomen.

Meer dan twee uren mocht Nippold den volgenden dag een onderhoud met de Groothertogin hebben. Er waren maatregelen genomen, dat niets hen kon storen. Zonder aanmelding bij een der hofbeambten werd hij aanstonds door een lakei bij haar toegelaten. Zij was geheel en al op de hoogte der zaak.

Aanstonds begon zij een onderzoek in te stellen, of het de bevoegde personen waren, van wie deze zaak was uitgegaan. Maar vooral had zij zich bezig gehouden met de vraag, of het de rechte tijd was om den oproep tot stichting van een Evangelischen Bund in de wereld te zenden. De Rijksdag was ontbonden, de verkiezingen stonden voor de deur; wanneer de heeren thans reeds doorgingen met hun plan, zouden

[p. 178]

dan die verkiezingen niet onzuiver dreigen te worden; zou vorst Bismark wellicht oppositie kunnen vermoeden, ofschoon de gedachte aan deze geheel verre was van de bedoelingen der oprichters? Blijkbaar maakte de levendigste belangstelling in de zaak de Groothertogin bezorgd. Niemand had nog den ontzaglijken omvang der taak, door den Bund zich gesteld, zóó duidelijk beseft en omschreven als zij. De leiders der beweging hebben zich steeds met groote dankbaarheid deze tusschenkomst herinnerd, die voor hen van ver strekkende beteekenis is geweest. De oproep is inderdaad uitgesteld tot na de verkiezingen. Eene week te voren was aan Bismark daarvan meedeeling gedaan. De vraag, of de gestelde termijn nog bezwaren had, werd, zooals verzocht werd, stilzwijgend beantwoord.

Bovendien werden door de Groothertogin nog meerdere behartigenswaardige raadgevingen geschonken. Ook legde zij er nadruk op, dat het van belang was de toongevende personen te Berlijn vertrouwelijk op de hoogte te brengen van hetgeen men van plan was. Nippold vertelde haar, dat inderdaad de Kroonprins in het vertrouwen genomen was.

‘Ach, hij behoort op 't oogenblik volstrekt niet tot de toongevenden te Berlijn.’ Die uitspraak trof den toehoorder pijnlijk, te meer door den toon waarop de spreekster haar deed hooren. Zij wikte hare woorden zorgvuldig en sprak ze langzaam uit. Dat zij op die wijze Duitsch sprak, hing óók samen met hare Nederlandsche afkomst en de gewoonte om in hare omgeving Fransch te spreken.

En het was maar al te juist wat zij zeide. Nog meermalen zijn zij en Nippold ook later teruggekomen op den zwaarbeproefden lijder op den keizerstroon, met wien de Groothertogin nog den dag vóór zijn dood gesproken heeft, vol bewondering voor zijn geestkracht.

Neen, zeide de Groothertogin, de toongevende personen die zij op het oog had, waren vorst Bismark en de minister van eeredienst, Von Gossler. Het was van het grootste belang, eer de zaak openbaar werd, deze beiden er in te kennen. In dien geest is dan ook gehandeld, zonder dat aan de zelfstandigheid en onafhankelijkheid der beweging eenige afbreuk werd gedaan.

Natuurlijk kwamen bij dit onderhoud ook andere onderwerpen ter sprake. De Groothertogin begon, gelijk zij ook bij latere ontmoetingen vaak deed, nu te spreken in Nippold's moedertaal. Zij bleef altijd veel gevoelen voor Nederland; ook koesterde zij groote achting voor Nippold's oom, Van Koetsveld, en volgde met belangstelling de werken van eerstgenoemde, die betrekking hadden op Holland. Op haar gouden bruiloft werd de vertaling van Koetsveld's Gelijkenissen aan Haar en haren Gemaal opgedragen.

Bij gelegenheid van dit zelfde onderhoud overhandigde Nippold aan de Groothertogin de geschriften der Evangelische Maatschappij in Nederland, opgericht in 1853, wier statuten bij de stichting van den Evangelischen Bund dezen mede tot leiddraad hadden gestrekt. Ook werd gesproken over

[p. 179]

de Ned. Gustaaf Adolf-Vereeniging, die weldra, evenals hare Duitsche zuster, van hoogerhand ondersteuning mocht ontvangen. En toen het gesprek kwam op Dr. A. Kuyper, sprak destijds reeds de Groothertogin: ‘Die man is een ramp voor ons land.’

Tot zoover het onderhoud met de Groothertogin Sophie, die met haar echtgenoot den Evangelischen Bund zooveel mogelijk heeft gesteund.

J. Herderscheê.