De Tijdspiegel. Jaargang 64

[p. 346]

Grieksche landschappen.

Philologische herinneringen aan eene archaeologische reis, door Dr. K. Kuiper. - Haarlem, H.D. Tjeenk Willink.

Het was ons bepaald een genot in de donkere dagen van onzen Hollandschen winter dit boek ter hand te nemen en eene wijle den schrijver zijn schoonen droom van licht en zuiderzon, van bloeiende landen, schitterende gebouwen, bevolkt met welbekende gestalten uit het heden en het klassiek verleden na te droomen. Dan weer voor een poosje het boek in de kast gezet; als tijdschrift-artikels bedoeld, willen zijne schetsen ook bij tusschenpoozen gelezen zijn. Want hoezeer ook de gevoeligheid voor indrukken, de rijke kennis en het gevoel voor humor van den schrijver voor afwisseling zorgen, eene zekere eentonigheid is natuurlijk eene noodzakelijke eigenschap van reisbeschrijvingen als deze.

Wat is het dan echter, dat ons deze lectuur zoo aantrekkelijk maakt? Wien zelf eenmaal het voorrecht van eene dergelijke reis is te beurt gevallen, die leeft in deze bladzijden telkens en telkens weder eigen indrukken, eigen gewaarwordingen door, kleine voorvallen, typisch voor land en volk, heeft hij net zoo mede gemaakt, geheele bladzijden konden zóó als uit zijn eigen dagboek zijn gescheurd. Bij het levendige, vlot geschreven verhaal lachten we weer hartelijk om die ongelukkige reisgezelschappen, wier slachtoffers ook wij aan den voet van de Acropolisrots in hunne rijtuigen zagen liggen, amechtig, zonder moed om den laatsten klim, die hen tot het doel zou voeren, te volbrengen; we voelden weer de bijna vrome gemoedsstemming over ons komen bij het eerste aanschouwen van die burchtrots, afstekend tegen het halfduister van den avondhemel; we doorleefden weer die onbeschrijfelijke uren van onzen pelgrimstocht naar den Delphischen Apollo te midden der ontzagwekkende bergnatuur; het was ons weer te moede, als toen uit het zachtbelichte marmer van den Praxitelischen Hermes de levende god zelf ons tegentrad. En het lijkt ons de grootste lof, dien een beschrijver van indrukken zich kan wenschen, dat hij hem, die zelf zulke indrukken ontvangen mocht, weer geheel terugvoert tot de dagen van eigen genieten.

Het mag kleingeestig schijnen hierna nog in détails te treden, maar de redactie vraagt ons eene critiek en dus mogen we enkele opmerkingen niet verzwijgen.

We wezen reeds op het moeilijke, eentonigheid te vermijden en zeker heeft de schrijver dat in de eerste plaats gevoeld. Vandaar wordt er naar onze meening wel eens wat te veel bijgehaald uit literatuur of mythologie, wordt

[p. 347]

er aan den anderen kant wel eens iets wat al te vluchtig behandeld, zoodat de juiste voorstelling er onder lijdt en eene enkele maal klinkt eene bewondering ons wel eens wat te rhetorisch.

Zoo had de schrijver, wat ons betreft, over de vóór-Perzische Acropolis kunnen zwijgen, maar waar hij dit niet doet, is hij in zijne beschrijving van Pisistratische- en porostempels niet duidelijk gebleven (blz. 22 e.v.). Of was hier, om een eigen woord van hem te gebruiken, ‘de archaeologie hem te machtig’? Ook schijnt ons bij zijne latere Acropolisbeschrijving de persoon van Perikles wel wat al te sterk alle anderen te overvleugelen. Was toch niet een groot deel van den aanleg reeds een goed eind heen vóór diens eigenlijk optreden? Waarom Kimon geheel vergeten? En is het juist, Perikles zóó als Panhelleen, zijn werk als Panhelleensch monument voor te stellen? Waartoe hier en daar archaeologische vragen te stellen, die hier niet beantwoord worden? Vooral als zoo'n vraag, b.v. of de archaïsche Acropolisfiguren wel alle van Attische meesters zouden zijn (blz. 16), eigenlijk geene vraag meer is.

Daartegenover zouden wij den schrijver willen vragen, of hij werkelijk meent, dat ‘de inrichting van den Eleusinischen tempel volkomen duidelijk is’ (blz. 86), of hij heusch zoo onder den indruk is van de worstelaars in de Uffizi te Florence (blz. 77), enz.

En wanneer de schrijver in woorden van echt gevoel den Hermes van Praxiteles heeft bewonderd, is het ons onbegrijpelijk, hoe hij zeggen kan in den Eubuleus in het Atheensche museum gelijkenis van détails te zien. Het is ons nu eenmaal geleerd, dat ook dit beeld van dien meester zou moeten zijn, maar heeft de schrijver werkelijk die gelijkenis zelf gezien? We hebben er steeds vergeefs naar gezocht.

Men ziet, het zijn alle slechts kleinigheden, die we hebben op te merken. In één opzicht is het verzet, dat in ons opkwam, van meer principieelen aard. Zouden er werkelijk, gelijk de schrijver zegt (blz. 114), nog niet weinige archaeologen van beroep zijn, die vast overtuigd zijn, dat Homerus vrijwel een tijdgenoot is van de gebeurtenissen, die hij bezingt? We gelooven het niet. Maar evenmin gelooven we, dat het noodzakelijk is dit aan te nemen om toch nog in de ruïnen van Troje en Mykene ophelderingen te zoeken van de beschrijvingen van het epos. Zouden die zangen, wanneer ze dan ook mogen zijn ontstaan in den vorm, waarin we ze kennen, toch niet met oudere volksverhalen verband houden; zouden die schitterende burchten en paleizen niet ook na hun val nog in vrij juisten vorm zijn voort blijven bestaan in de phantasie van het volk; zouden de ruïnen dier beroemde plaatsen, waaraan zich die verhalen vastknoopten, niet nog hun invloed hebben kunnen oefenen; zou ook niet nog veel van die oude pracht in eenvoudiger vorm zijn blijven voortleven? En ten slotte, is niet werkelijk de groote gelijkenis van die beschrijvingen en de burchtruïnen zelf het beste bewijs, dat er wel verband te zoeken is?

Zonder dus ook maar een oogenblik de resultaten der philologie te negeeren, kunnen we ons ook niet vereenigen met wat op blz. 121 wordt gezegd. We gelooven nog altijd, dat veel van de ‘Homerische Waffen’, van de Homerische cultuurproducten uit de Mykeensche cultuur kan worden toegelicht. We hopen echter, dat het slechts door te groote kortheid van stijl is, dat blz. 122 den indruk maakt, als stelde de schrijver deze Mykeensche cultuur met die van het vroege Creta met zijne wonderbaarlijke vondsten gelijk. Ware van

[p. 348]

deze laatste sprake, dan zouden wij ons beter met den schrijver kunnen vereenigen.

Nog één algemeene opmerking. Het valt ons op, hoe we in dit boek telkens weer de groote tegenstelling van archaeoloog en philoloog lezen. Is dit niet iets wat naar oude toestanden riekt, wat eigenlijk een philoloog, die als schrijver de duidelijkste bewijzen geeft, dat hij zelf, al is het dan ook niet als specialist, toch op archaeologisch gebied geen vreemde is, niet meer moest verkondigen? Kan men werkelijk in modernen zin nog klassieke ‘philologie treiben’ zonder althans eenigszins ook archaeoloog te zijn en is philologische vorming voor den archaeoloog niet mede een hoofdvereischte? Het zijn werkelijk niet alleen philologen, die, gelijk de schrijver zegt, Dörpfeld - wiens kranige figuur met hare groote aantrekkelijkheid, hare deugden en gebreken, die door geen benijders, door geen mannen van ‘Wilamowitz und kein Ende’ van den luister harer eigenaardige bekoring kan worden beroofd, wij met zooveel voldoening door den schrijver zien geteekend - zijn gebrek aan philologische kennis verwijten. Terecht slaakt dan ook de schrijver de verzuchting, dat er tot heden toe zoo bitter weinig jonge Nederlandsche literatoren de kostelijke gelegenheid hebben aangegrepen om onder Dörpfeld's bezielende leiding in het levende Hellas het voorbijgegane terug te vinden. We zijn er echter van overtuigd, dat als die jonge philologen in hun vaderland gewoon waren meer zulke ‘philologische’ woorden van echte bezieling, van enthusiasme voor Hellas' leven en Hellas' schoon te hooren, als waarvan dit boek tintelt, het er geheel anders mee zou zijn gesteld.

Daarom wenschen wij ook dit boek met zijne mooie, gloedvolle prentjes in de eerste plaats in hunne handen.

Leiden, Januari 1907.

Dr. J.H. Holwerda Jr.