De Tijdspiegel. Jaargang 63

[p. 349]

Historische lectuur.

Historisch Leesboek, verzameld door H. Brugmans, hoogleeraar aan de Universiteit van Amsterdam ('s Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1906).

Een goede bedoeling verdient waardeering en daarom is men aanstonds geneigd tot een woord van hulde voor de loffelijke poging van dr. Brugmans en de firma Nijhoff, om het lezend publiek in Nederland de gelegenheid te verschaffen tot kennismaking met de beste pennevruchten van onze geschiedschrijvers. De firma Nijhoff wenschte eene keurgarve van historische lectuur te zien samengesteld, ‘bestemd voor de velen, die belang stellen in de Nederlandsche geschiedenis, maar in wier handen de belangrijke historische studiën in den regel niet komen.’ Vooral had men het oog op kringen, ‘waar men zich veelal tevreden moet stellen met handboeken en dergelijke litteratuur.’ Het spreekt van zelf, dat de Amsterdamsche hoogleeraar veel sympathie voor dit plan koesterde; wie toch zou zoo iets niet toejuichen, daar het de treurige waarheid is, dat het beschaafde publiek in ons land heel weinig geschiedkundige geschriften onder de oogen krijgt! En onbekend maakt onbemind!

Zoo ontstond dan deze historische bloemlezing, de eerste in Nederland, waarbij de verzamelaar werkelijk zijn best heeft gedaan voor afwisseling te zorgen en rekening te houden met den smaak van het moderne publiek; dus vooral niet te veel politieke geschiedenis en ook geen ouderwetsche vertellingen van vorstenhoven, geen historische paradestukken, waarbij men z'n hart kan ophalen aan klinkende namen en goudbrocaat, maar flinke, degelijke sociale geschiedenis. Wie van dat andere wil genieten, kan terecht bij Couperus en de verslaggevers van maskerades! Dr. Brugmans kreeg natuurlijk de volledige beschikking over het historisch fonds der firma Nijhoff en trof daar van het beste aan: Thorbecke's Historische Schetsen, Bakhuizen van den Brink's Studiën en Schetsen, Fruin's Verspreide Geschriften, de Geschiedkundige Opstellen, aangeboden aan Fruin, enz. Maar ook elders plukte de verzamelaar voor zijne bloemlezing en alom vond hij de grootste bereidwilligheid; auteurs en uitgevers stonden hem hunne penne-en persvruchten volgaarne af!

In de eerste plaats krijgen we dan eene interessante studie van wijlen Prof. P.L. Muller over Nederland en Zwitserland: een historische parallel van de ontwikkeling der beide staten, welke veel overeenkomst en ook weder veel verschil aantoont; daarna komen drie artikelen, welke eenigszins bij elkaar behooren, omdat ze ons in de Middeleeuwen terugvoeren: Fruin's ‘Hollandsche stad in de Middeleeuwen’, ‘Adellijke armenzorg’ van Mr.

[p. 350]

S. Muller en ‘Het Kaas- en Broodvolk’ van Prof. P.J. Blok. Het laatste stuk zal stellig de belangstelling gaande maken van het groote publiek, omdat ieder in zijn kinderjaren van deze merkwaardige beweging gehoord heeft en nu door het onderzoek van Prof. Blok in staat gesteld wordt een juister inzicht in de toenmalige maatschappelijke toestanden te verkrijgen. Van Prof. Bussemaker vinden wij hier ‘de voorbereiding van de Generale Unie’, een fragment van de bekende door Teyler's Genootschap bekroonde ‘Afscheiding der Waalsche gewesten’, na welke studie de auteur in 1894 tot hoogleeraar te Groningen benoemd werd. Tot de koloniale geschiedenis mogen gerekend worden: ‘Isaac Lemaire’, een Gidsartikel van Bakhuizen van den Brink, een artikel uit ‘Onze Eeuw’ over de Oost-Indische Compagnie, van den verzamelaar zelf (voor de plaatsing waarvan de heer Brugmans in het voorbericht min of meer excuus vraagt en niemand hem stellig de genadige executie zal weigeren, waarop hij hoopt, aangezien het glashelder, vlot geschreven stuk niet juist het minst genietbare van den geheelen bundel is), en ‘de afstand der Kaap de Goede Hoop aan Engeland in 1814’ van prof. Heeres. Dan weder politieke geschiedenis: van de hand van Thorbecke ‘Simon van Slingelandt's toeleg om den staat te hervormen’, ‘een en ander over Van der Cappellen tot de Pol en zijn aanhang’, door Dr. W. van der Meulen, en een hoofdstuk uit Colenbrander's Patriottentijd ‘de strijd der staatspartijen in de Republiek.’ Verder is de nijverheidsgeschiedenis vertegenwoordigd door eene bijdrage van Prof. Kernkamp tot de geschiedenis van de lakenindustrie in Holland in de 17^e en 18^e eeuw ‘De Droogscheerders-Synode’, en Mr. W.H. de Beaufort beweegt zich op het terrein der oeconomische geschiedenis in zijn ‘Engelsche en Hollandsche vrijhandelsplannen.’ Vrij onbeduidend is het opstel ‘Oude Hollanders’ van Betz, van wien we wel eens wat beters gelezen hebben en iets heel aparts, onder geen rubriek te brengen, is ‘Dorus' Droefheid’, welbekend bij alle lezers van de Gids, een fragment uit een wat lang voortgezette reeks artikelen in dat tijdschrift, Jaargang 1901, geschreven door den Haagschen bibliothecaris Dr. Bijvanck, destijds ook redacteur van de Gids.

Men ziet dus: van alles wat. En toch moet men onvoldaan zijn; immers, waar sprake is van een historisch leesboek in den waren zin van het woord, mocht de toegang niet ontzegd zijn aan kunstgeschiedenis, noch aan kerkgeschiedenis. Gaarne had men daarvoor enkele andere studiën (waarom ze te noemen?) uit deze verzameling zien verdwijnen!

Mag men al niet op de artikels afzonderlijk critiek gaan uitoefenen, daar dit te ver zou voeren en ook bij zoo oude bekenden niet meer noodig is, toch zijn hier nog eenige opmerkingen over het werk als ensemble wellicht niet misplaatst. Allereerst brengt de titel ‘historisch leesboek’ den argeloozen lezer, die natuurlijk behoort tot de beschaafde leeken (zooals de meer en meer gebruikelijke term luidt), op een dwaalspoor. Wat toch meent hij hier te zullen vinden? Iets universeels, eenige grootsche tafereelen uit het drama der Wereldgeschiedenis? Het is enkel Vaderlandsche historie, stellig van het beste, maar wat het grootste gedeelte betreft niet geschreven voor het publiek, waarvoor dit leesboek bestemd heet te zijn. Velen zullen het boek onvoldaan en gemelijk ter zijde leggen; de hun voorgediende kost was te zwaar.

Reeds zijn er eenige maanden verloopen, sinds de Redactie van den Tijdspiegel mij het historische leesboek ter recensie zond; door verschillende om-

[p. 351]

standigheden was het mij niet goed mogelijk mij eerder van die taak te kwijten, doch wel was ik in dien tijd ruimschoots in de gelegenheid met vele ‘beschaafde’, zelfs ‘heel beschaafde leeken’ over het werk te spreken en bijna algemeen luidde het oordeel, dat de lectuur voor niet-vakmenschen te geleerd was. De meeste artikels konden niet boeien, ze waren te streng wetenschappelijk; men had tegen het leesboek denzelfden grief, dien men zoo dikwijls hoort uiten tegen het overigens voortreffelijk maandschrift ‘Onze Eeuw’. Men noemde mij andere historische stukken, die men met oneindig meer smaak genoten had, zooals b.v. in de Gids van vóór eenige jaren de studie van Jonkvrouw A. van Hogendorp over Juliana van Stolberg, de moeder der Oranje-Nassau's. En bovenal populair is en blijft Jorissen; die wist den juisten toon te treffen, die kon het publiek pakken, en aan hem is het te danken, dat werkelijk menigeen zijn afkeer tegen historische lectuur heeft overwonnen; de stijl van den Leidschen hoogleeraar Blok doet nu en dan aan den gezelligen verhaaltrant van Jorissen denken. Waarom vinden wij hier dan eigenlijk niets van Jorissen?

Wanneer men dergelijke stemmen uit het publiek verneemt, begint men werkelijk bang te worden, dat de bewerker van het leesboek in zijn zoo bescheiden gesteld voorbericht wel eens gelijk kon hebben, wanneer hij in pessimistische stemming het werk een ‘hulpeloos wicht’ noemt. Immers, als het publiek het wicht niet met warmte opneemt en het met koesterende liefde in het leven houdt, wie zal het dan helpen en het voor spoedigen ondergang behoeden?

Ten slotte een voorstel, waarover ik mij herinner, dat ook in een andere recensie, ik meen in den Nederlandschen Spectator, gesproken is. In Duitschland is zonder twijfel de zin voor historie veel meer ontwikkeld en verbreid dan bij ons, het publiek voelt meer voor geschiedenis, is ook beter op de hoogte. Grooten opgang maken bij onze Oostelijke naburen de ‘Monographien zur Weltgeschichte’, uitgegeven door Prof. Ed. Heyck (Velhagen und Klasing, in Bielefeld und Leipzig), eene serie populair-wetenschappelijke studiën, door den uitgever en bevoegde medewerkers voor een groot publiek geschreven. Ook bij ons kent men ze, die smaakvolle boeken, die afzonderlijk voor billijken prijs te krijgen zijn, voorzien van een massa meestal uitstekend geslaagde reproducties van schilderijen, medailles, oorkonden enz. Hiermede bereikt men de kringen, die zich nooit voelden aangetrokken tot de zware, uit vele deelen bestaande ‘Weltgeschichten’, noch tot de speciaal voor vakmenschen bestemde kleinere historische geschriften. Zou ook in Nederland eene dergelijke aantrekkelijke uitgave niet beter aan het gewenschte doel beantwoorden dan een historisch leesboek, als ons thans geboden wordt?

Sneek, September 1906.

Dr. K.E.W. Strootman.