De Tijdspiegel. Jaargang 63

[p. 206]

Uit den vreemde, door Ph. Wijsman.
De geschiedenis van een zakdoek.

Aan Miss Dorothy Vernon.

Herinnert gij u nog dien Augustusavond in het hotel Britannia te Drontheim, toen wij van een uitstapje naar Lerfossen, waarbij de geheele zwerm van toeristen en reizigers zich had aangesloten, thuis kwamen? Weet ge ook nog, hoe een onvriendelijk gesternte ons toen aan de table d'hôte plaatste in de buurt van een troep door speculeeren aan de beurs rijk geworden burgerlui, die bij het eten hun mes in den mond staken? Het onhebbelijk gedrag van die Hamburgers met hunne slechte manieren gaf u aanleiding in eens af alle Duitschers voor afschuwelijke menschen te verklaren.

Ik deelde die beoordeeling der Duitschers volstrekt niet. Maar den volgenden morgen zouden onze wegen gescheiden worden, aangezien ik naar Storlien wilde gaan; en om nu geen gevaar te loopen tegen het einde van ons zoo genoeglijk samenzijn aan het twisten te geraken, vermeed ik den mij door u toegeworpen handschoen op te rapen en bleef zoo stom als de zeetong, die op mijn bord lag.

Toen hernam u:

‘Maar één Duitscher is er toch geweest, dien ik zal liefhebben en bewonderen, zoolang ik leef.’

‘En die is....?’ Ware ik een Franschman, dan zou ik gezegd hebben: ‘Wie is die gelukkige?’

‘Bismarck!’

Ik was werkelijk een oogenblik verbluft bij die bekentenis. Want het zou zeker nooit in mij opgekomen zijn, dat wijlen de IJzeren Kanselier het ideaal zou hebben kunnen vormen voor eenig ander jong meisje dan ten hoogste voor de lieve, zonnig blonde ‘Mädchen’. Veeleer had ik verwacht u Heine of Paul Heyse te hooren noemen of desnoods een van de ontelbare heldentenorzangers met slappe halsboorden en de lange Absalon-haren om hun hoofd hangend.

Maar de zaak werd mij aanstonds opgehelderd, toen u met een geheimzinnig lachje er fluisterend bijvoegde:

[p. 207]

‘Weet u: Vorst Bismarck heeft mij eens gekust,... één enkele maal, toen ik nog een heel klein meisje was en met Papa en Mama te Kissingen logeerde.’

‘Ja maar, Doritt, waar in de wereld zoude men ook beter een kus kunnen geven (“kiss” in het Engelsch) dan te Kissingen!’ viel uw vriendelijke papa hier in op zijne vroolijke manier en daarbij lachte hij zoo hartelijk, dat wij beiden dadelijk met dien gullen lach instemden.

‘Neen maar! wat zegt u! Heeft Bismarck u waarlijk gekust? Maar dan zijt u heusch eene historisch merkwaardige jongedame en u zijt bijna verplicht mij daar alles van te vertellen.’

En aan de koffie, na het eten, toen wij op het balkon zaten en eindelijk buiten het bereik waren van de met messen etende Hamburgers, sprak u verder over de geschiedenis. Al kan ik die niet zoo aardig vertellen, als u dat deedt van 't begin tot het einde, zal ik er toch mijn best voor doen.

De gezondheid van Mevrouw Vernon was sedert eenigen tijd wankelend en daarom had uw vader den raad gevraagd van alle mogelijke geneesheeren en met haar alle mogelijke herstellingsoorden bezocht in de hoop, dat die herhaalde verandering van lucht haar genezing zoude aanbrengen. Maar de buitenlandsche gezondheidsbronnen deden haar geen goed, want zij koesterde voortdurend een innig verlangen naar de bergen van Schotland. Toch wilde zij nooit laten blijken, hoe zwak en vervallen het lijden haar gemaakt had. Zij was een van die fiere karakters, die lijden en zwijgen en die telkens een glimlach op het gelaat te voorschijn dwingen uit vrees voor de deelnemende handdrukjes van belangstellende menschen.

Ten laatste raadden de geneesheeren Kissingen aan. Zijzelf had bijzonder weinig lust op reis te gaan; zij was dat rondzwerven, geheel Europa door, zoo hartelijk moe; zij zag daarin een zenuwachtig jagen naar beterschap, waarop men toch feitelijk niet langer kon hopen. Maar als echtgenoote en moeder gevoelde zij zich verplicht alles te beproeven. Zoodoende werd er toch tot de reis besloten; en men ging naar Kissingen en nam zijn intrek in het Kurhaus.

Op een mooien dag liept gij met een troepje andere tienjarige meisjes in het park bij het Kurhaus te spelen. Het waren van die kleine, vlugge kaboutertjes met korte witte jurken en lange zwarte beenen, met heldere kijkers en zwaar, loshangend haar onder de breedgerande stroohoeden, zooals men ze overal op de groote badplaatsen van het vasteland ontmoet; omtrent het geboorteland van die kleinen vergist men zich zelden. Zij komen uit het land, onder welks wapen men gerust ‘Sport and comfort’ had kunnen schrijven, met meer grond dan het niets beteekenende devies: ‘Honni soit, qui mal y pense’, dat nu het wapenschild versiert (?).

In den ijver van het spelen struikelt u en valt pardoes over een opgezet crocketboogje op den grond. Het deed pijn - en heel erg ook! - want er had vaart achter gezeten en het zand was scherp, met steentjes vermengd. Maar gillen of schreeuwen deedt u toch niet. U hadt maar al te vaak hooren vertellen, hoe een Vernon stil op het slagveld was blijven liggen op den avond na 't gevecht bij Maston Moor en hoe een ander uwer bloedverwanten tot het uiterste in ‘the tiny red line’ had gestreden. Daarom kwam het voor een Freuletje De Vernon ook volstrekt niet te pas, te gaan huilen om een paar blauwe plekken. Maar toen u onwillekeurig de hand aan uw gelaat bracht, werd die met bloed bevlekt, en er kwam hoe langer hoe meer bloed!

[p. 208]

Juist nu kwam een oude heer het pad langs het crocketveld afwandelen Hij kwam van het Kurhaus en leunde zwaar op een stevigen krukstok, dien hij in de hand hield. Hij was getuige geweest van uwe overhaaste buiteling en nu kwam hij, zoo snel zijne door jicht verstijfde ledematen het toelieten, aanloopen en tilde u op in zijne forsche berenklauwen. Hij zag er afschrikwekkend uit met de ontelbare, diepe rimpels, die kris en kras op het vaalbleeke gelaat met de levervlekken gegroefd waren; met de groote, door het rooken zwart geworden tanden; met de borstelige, dichte donkere wenkbrauwen en den verkleurden hoed met de breede, slaphangende randen. Maar de oogen stonden zoo vriendelijk en hij keek u heel goedig aan, terwijl hij zijn machtig grooten zakdoek te voorschijn haalde en dien voorzichtig tegen uw arm, mishandeld neusje aandrukte. Want hij had zelf kleinkinderen en de scherpe, koude wind op de hoogten, waarover zijne uiterlijk schitterende levensbaan heengleed, was nimmer in staat geweest zijn warm hart geheel te doen bevriezen. Dat bleek duidelijk uit de lachende oogen, die toen op uw gezichtje werden gericht.

Middelerwijl was uwe moeder op het gebeurde opmerkzaam gemaakt en zij stond uit haar ruststoel op en naderde tamelijk vlug de plaats, waar u gevallen was.

‘Is dat uw dochtertje, Mevrouw?’

‘Ja, Uwe Doorluchtigheid; zij is mijn eenig meisje.’

‘Dan hebt u een kranig klein meisje; dat moet ik zeggen. Zoo is 't goed, kleintje: nooit huilen! Alleen de tanden op elkaar zetten en je groothouden. Een boos gezicht desnoods - maar nooit huilen!’

En toen kuste de IJzeren Kanselier u op het voorhoofd en zette u voorzichtig weder op het gras; daarna maakte hij met ouderwetsche ridderlijkheid eene hoffelijke buiging voor Mevrouw Vernon en vervolgde zijne wandeling, die door u was afgebroken.

Maar dien zakdoek hieldt u voortdurend tegen de gewonde plek aangedrukt en hij werd nooit teruggegeven. Dat groote stuk linnen, eenvoudig gezoomd en van de letters O.B. voorzien, zonder kroontje of verdere versieringen, is een familiekleinood geworden voor alle Vernons. U weet zeer goed, dat de een of andere Yankee-millionnair er u, met uitgestoken handen, gaarne zooveel geld voor zoude geven, dat ge uw levenlang handschoenen, parfums, schouwburgbiljetten en mooie boeken daarvoor zoudt kunnen hebben; maar u weet ook, dat hij toch in geen geval rijk genoeg wezen zoude, om dien zakdoek van u te koopen.

Want u zijt trotscher op dat stuk linnen dan de oude, legitimistische Lord in de Hooglandsche bergen op de met vromen eerbied door hem aangebeden rossige haarlok van ‘Bonnie King Charles’, welke zijne oudtante eens ontvangen had tot belooning voor den dronk, door haar den verslagen Pretendent, die te paard zat, gereikt, toen hij van Culloden de verbanning en de armoede te gemoet reed, nadat de Markies van Tullibardine voor het laatst de bloedroode vlag der Stuarts over de Schotsche heide had doen wapperen....

Ja, zoo luidde uw verhaal van den zakdoek op dien Augustusavond in het Britanniahotel te Drontheim, toen wij gelukkig aan het luidruchtig gezelschap der rijke Hamburgsche kooplui ontsnapt waren.

Tegen den avond verontschuldigde ik mij; ik wilde naar boven gaan, naar mijne kamer, om voor een paar noodzakelijke correcties te zorgen.

[p. 209]

‘Correcties? Wat zijn dat?’

‘Dat is eene soort van heel leelijk gedrukte vellen papier, waaruit mettertijd een boek moet groeien.’

‘Zijt u dan een schrijver?’

‘Dat nu juist niet. Maar ik krabbel hier en daar soms wel eens iets op 't papier - zoo ten naasten bij zooals ik nu en dan eene pijp opsteek, hoewel ik eigenlijk geen rooker ben: eenvoudig omdat ik het niet laten kan.’

‘Als u mij belooft eene geschiedenis over mij te schrijven, dan mag u thans aan uw correctiewerk gaan.’

‘Dan zit er voor mij niets anders op dan “ja” te zeggen.’

‘En stuurt u die dan aan eene Engelsche courant?’

‘Zeker!’

‘En schrijft u dan daarboven: “Aan Dorothy Vernon”?’

‘Met alle genoegen.’

‘Heel goed!’

Een kort stilzwijgen volgde.

‘Luister eens: denkt u niet, dat wij u bij de correctie van dat verhaal van dienst zouden kunnen zijn?’

‘Maar u kent immers geen Zweedsch, Miss Dorothy?’

‘Neen, dat is ook waar! Het is zeker eene korte correctie, niet waar?’

‘Dat kunt u denken! o, het is maar een oogenblikje werk, begrijpt u!’

‘Goed. Ga het dan maar hoe eer hoe beter afmaken.’

Dus verdween ik. Maar ik kwam al vrij spoedig terug, want bij uitzondering was er aan deze drukproef slechts weinig te veranderen of te verbeteren. En nu heb ik eindelijk mijn woord gehouden ten opzichte van dat verhaal. Ik heb het volgens belofte in het Zweedsch en in het Engelsch laten verschijnen. Vergeet echter niet, dat het ‘besteld werk’ is. Daarom is het er ook naar!

Maar ik weet buitendien nog iets te vertellen over een zakdoek - stipt genomen twee zakdoeken -, een grooten en een kleinen, die eens dienst hebben moeten doen, om eene leelijke plek op een mooi kleedje en een paar ongeloofelijk kleine schoentjes af te vegen; die schoentjes hadden ongelukkig misgestapt, toen zij heel dapper over eene te breede sloot op een akker van ons oude Zweden wilden springen. Die twee zakdoeken bleven van dien tijd af bij elkander en zij zijn tot heden een raadsel gebleven voor iedereen, behalve natuurlijk voor de eigenaars. Maar dat behoort nu niet hierbij.

‘Zoo is het goed, kleine: nooit huilen! Alleen de tanden op elkaar zetten en je groothouden; desnoods boos kijken - maar niet huilen.’

Aldus de raad, dien hij aan het kleine Engelsche meisje met het bloedende gezichtje gegeven had, toen hij het kind in het park te Kissingen van den grond had opgenomen. Wellicht hebben die woorden hem nog in de ooren geklonken, toen het voor hem avond werd en zijn arm, oud hart hoe langer hoe meer ineenkromp van verbittering over geleden grieven. Want door het geheele lied zijns levens loopt, als de roode draad door een weefsel, een klank van het droeve menschelijke, in botsing komende met het reusachtige, bovenmenschelijke, -, om ten slotte daarop de overwinning te behalen.

Toen hij de ouderlijke woning verliet, om zich aan de staathuishoudkunde te wijden, begreep hij spoedig aan verscheidene kenteekenen, dat de eer van

[p. 210]

Pruisen te gronde was gegaan met den ‘ouden Frits’; hij zag, hoe volk en vorst in tweedracht en van elkander gescheiden leefden. Zoowel de vorst als het volk waren daaraan zoo gewoon geraakt, dat er door niemand meer aanstoot aan genomen werd. Het was nu eenmaal zoo. Den blinde is het onverschillig, of het dag is of nacht: voor hem is het altijd donker.

Rondom den jongen man, die het vriendelijke Schönhausen verlaten had, om zich te Berlijn te vestigen, was alles zoo bekrompen en zonder begrip, zoo hopeloos donker als in een nacht zonder sterren, dat hij soms de gewaarwording kreeg, alsof de eerstvolgende stap hem in een gapenden afgrond zou doen vallen. Maar dapper vervolgde hij den door hem ingeslagen weg. En op die baan vorderde hij toch, langzaam maar zeker. Hij steeg eene sport op de ladder en toen nog eene... En plotseling stond hij niet aan den rand van den afgrond maar op de hoogste tinnen, waar de lucht rein is en koud en helder en waarboven niets meer is dan - de sterren.

Daar stond hij nu, oud en verlaten, geheel alleen. En de menschen daarbeneden waren zoo belachelijk klein, bijna niet te onderscheiden, zooals zij daar druk bezig waren voor hunne eigen welvaart te zorgen en zout te sprenkelen in de wonde van den naaste. Daar stond hij, aan het doel gekomen van zijn langdurig streven, maar niet als de overwinnende, met eikenloof bekranste triumphator, te midden van vaandels en loftrompetten, maar als de man, die zich, heel zijn leven lang, een weg had weten te banen door de ergste hindernissen heen; die zijn wil had doorgezet, waar 't zijn moest, met bloed en ijzer doorgezet; sterk in het onwankelbaar vertrouwen op de Voorzienigheid, op zijn goed recht en op eigen kracht; met zijne ijskoude onverschilligheid voor de wereld en het oordeel der menschen; met zijne levendige verknochtheid aan, zijne hartelijke liefde voor dat groote vaderland, dat hijzelf geschapen had, - het eene koninkrijk na het andere, de eene provincie na de andere gemaakt tot het ‘einzige grosse Deutschland’, waarvan velen vóór hem hadden gedroomd, maar dat door hem werkelijkheid geworden was.

Reeds op de middaghoogte van zijn roem verklaarde hij bij eene zekere aanleiding, dat er in zijn leven geen enkel arm etmaal van onvermengde blijdschap kon worden aangewezen; dat hij, rijdende over de met lijken bedekte slagvelden met hunne vreeselijk tooneelen van verwoesting, zoowel als te midden eener jubelende, hem luid en dankbaar toejuichende schare, telkens en telkens weer zijn eigen droom gedroomd had van rust en vrede, en dat hij zonder ophouden steeds had terugverlangd naar de heide der Mark Brandenburg, waar zijne wieg eens stond.... Er is geen woord van Bismarck bewaard gebleven, dat zoo treffend, zoo waarlijk typisch de heilige liefde van den grooten Germaan uitspreekt voor dat eenvoudige ouderlijk huis op de heide, voor den van zijne vaderen geërfden grond, voor de plek, waar hij geboren was. - Dat is een woord, dat het warmkloppend hart onder het harnas van den soldaat doet vermoeden; een woord, dat verheft en nader brengt, dat veel opheldert en met veel verzoent. - Hoe zijn openlijk leven met schitterend gevolg bekroond werd en hoe de alleenstaande groote man ten laatste de eenzame reus geworden is, dat weten wij allen en ook de geschiedenis van zijne laatste levensjaren is ons bekend. Wij kunnen hem daarin maand voor maand volgen. Van af die in de geschiedboeken ver-

[p. 211]

melde audiëntie, toen de hoofdwacht van het ‘neue Schloss’ voor het laatst militaire eer bewees aan den zwaarmoedigen, somberen Jonker met het oranjekleurige lint van den Zwarten Adelaar over de borst van de witte Maagdenburgsche kurassiersuniform, die met loome schreden, zeer langzaam, de treden naar het paleis opging......

Zijn grievend leed over het hem verleende ontslag, over het bewustzijn niet het roer van den Staat te mogen besturen, totdat zijne hand daartoe door den dood onmachtig worden zou; zijne pijnlijke ziekte en zijne stomme, hopelooze smart, toen zijn lievelingshond vergeven was door een ellendeling, - dat alles is ons verteld door menschen, die in zijne omgeving werkzaam waren en door het sleutelgat in de binnenkamer van den Rijkskanselier hadden gegluurd. Wij weten er alles van, zelfs van het oogenblik, toen zijne oogen gebroken waren en de reclame der groote stad zijn kamerdienaar met goud omkocht en tersluiks de sterfkamer binnensloop, om een afdruk van zijne levenlooze gelaatstrekken te nemen.

Otto Bismarck van Schönhausen en Varzin is ingegaan tot het rijk van den Koning aller Koningen, tot den éénige, voor wien hij het fiere hoofd gebogen heeft, sedert hij zijn geliefden ouden keizer en trouwen vriend had moeten missen. Met hem is de laatste paladijn gereden uit den tijd in de eeuwigheid; en de goede Koning Arthur heeft zeker eene plaats voor hem ingeschikt te midden der ridders van de Tafelronde. Want waar anders behoort hij te zitten dan tusschen Sire Galahad en Sire Lancelot van de Zee!?

Zoo is dan nu onze oude, goede vriend heengegaan, Miss Dorothy. De kinderen der thans geëindigde eeuw noemden hem in het laatste tiental jaren een heiden, evenals zij over menigeen van de groote spelers in het droevig drama der negentiende eeuw den staf gebroken hebben. De koningen verdwijnen. Maar voor ons is het donkerder geworden bij het heengaan van dezen vorst, want er is met hem een groot licht uitgedoofd.

Onder vele brieven en papieren, door zijn zoon Herbert gevonden, is ook eene vertrouwelijke briefwisseling van den grooten staatsman met zijne vrouw, zijne ‘liebe Male’. Van die brieven zullen er eenige worden afgedrukt, die voor bekendmaking aan het publiek geschikt zijn. Ik beloof u, Miss Dorothy, zoodra die bundel in 't licht verschijnt, er u een exemplaar van te zenden. Ik begrijp, hoezeer u dien op prijs zult stellen; wij zullen den grooten, eenvoudigen man, den liefhebbenden echtgenoot en trouwen vader daaruit des te hooger leeren schatten.

Onlangs is op het kasteel Triblitz, ginds te midden der Sudeten, eene vier-en-negentigjarige jonkvrouw gestorven. Zij heette Ulrike von Levetzow en was Wolfgang von Goethe's laatste liefde.

Indien wij lang te leven een geluk mogen achten, dan hoop ik, dat u, lieve Miss Dorothy, even lang en even gelukkig zult mogen leven als deze dame en dat, wanneer eenmaal ook voor u de laatste ure zal gekomen zijn, eene betere pen dan de mijne de geschiedenis te boek zal stellen van het kleine Engelsche meisje in het park te Kissingen, dat den laatsten, den allerlaatsten kus ontvangen heeft van den treurenden weduwnaar op Friedrichsruh.

Naar het Zweedsch van Mari Mihi.