De Tijdspiegel. Jaargang 63

[p. 212]

Mededeelingen en opmerkingen.

Dr. H.J. Betz.

In Dr. Betz verloor De Tijdspiegel in de laatste dagen van het vorige jaar een der bekwaamste medewerkers. Zijn heengaan zal steeds worden betreurd, omdat zulke mannen tegenwoordig moeilijk te vervangen zijn.

Betz studeerde te Leiden in de medicijnen, maar voor de practijk van dit vak bleek hij noch aanleg noch roeping te hebben. En zich te wringen in conventioneele bochten was voor hem een onmogelijkheid. Er was ook geen reden voor, daar hij onafhankelijk was en zich geen dwang behoefde op te leggen. Prikkelbaar van aard, kon hij bij den eersten indruk zich moeilijk over de dingen heenzetten.

Zijn neiging dreef hem naar de wijsbegeerte, waaraan hij zich uitsluitend wijdde. Zoowel in de oude als in de nieuwere wijsbegeerte was hij weldra geheel te huis. Zijn doel was niet dezen of genen wijsgeer op een voetstuk te brengen en zoo aanbiddend voor zichzelf te knielen. Zijn streven stond hooger; het was hem te doen om de waarheid, om de methode, die tot de waarheid leidt. Vandaar zijn zelfstandig oordeel. Hij wist den draad te vatten, die door de geschiedenis der wijsbegeerte loopt. Voor hem was de wijsbegeerte niet ‘jenes Hexengebräu, vor dem die Weltweisen rathlos dastehen’; - hij schiftte en scheidde om den eenigen weg te wijzen, waarop wij kunnen leeren kennen, wat gekend kan worden, en te berusten in de grenzen, die aan het menschelijk weten gesteld zijn, welke nooit straffeloos overtreden worden.

Boeken heeft Betz niet geschreven. Daarvoor was hij te veel wijsgeer. Hij vond het niet noodig nog eens te zeggen, wat door anderen goed gezegd was. De ijdelheid bekroop hem niet zijn naam gedrukt te zien. Hij beriep zich ook nooit op zichzelf. Alleen als de verwarring der geesten hem te groot werd en onlogische gedachtenvorming, waaraan onze tijd zoo rijk is, van den ouden, beproefden weg deed afwijken, greep hij naar de pen om op het gevaar te wijzen, dat dreigde. Menige brochure, menig tijdschriftartikel getuigt van zijn helder denken, van zijn meesterschap over den vorm, zijn eenvoud.

Ook op politiek gebied liet hij zich nu en dan hooren, niet om deze of gene partij te dienen, maar om de knoopen te ontwarren en de dingen voor te stellen, zooals zij zijn.

Betz kon wel eens klagen, dat zijn stem zoo weinig gehoord werd. Maar

[p. 213]

was dat niet natuurlijk in onzen tijd, nu zoovelen allerlei stokpaardjes berijden en, zonder geschoold te zijn in het zoeken der waarheid, alleen woorden maken om hun invallen en grillen een schijn van wijsheid bij te zetten, die het eigenbelang moet dienen. De onderwerpen, die Betz behandelde, en de wijze, waarop hij dat deed, waren ook niet geschikt voor oppervlakkige lieden, die in allerlei woordenkramerij lucht zoeken voor half ziekelijke, sentimenteele aanwandelingen.

Hoe weinig zijn degelijk werk, de vrucht van jarenlange ernstige studie, door het groote publiek gewaardeerd werd, bleek bij zijn dood: één krant wist niet meer van hem te zeggen, dan dat hij een algemeen bekend schrijver over wijsgeerige onderwerpen was, terwijl een ander orgaan van de dusgenaamde openbare meening schreef, dat zijn pen in den laatsten tijd rustte, wat in andere dergelijke schrijverij klakkeloos werd overgenomen.

En juist het laatste jaar was Betz, die nooit een veelschrijver is geweest, zeer vruchtbaar. In het Januari-nummer '05 van dit tijdschrift trachtte hij licht te brengen in den hopeloos verwarden politieken strijd, en in Maart trok hij te velde tegen de Leidsche poging om de holle phraseologie van Hegel nieuw leven in te blazen. Kort vóór zijn dood schreef hij nog een artikel over Hegel, dat in het Januari-nummer van dit jaar werd opgenomen. Hij zag zelf de drukproef na met de hem eigen nauwkeurigheid en menige korte briefwisseling over dat artikel met de Redactie getuigde van zijn onverzwakte denkkracht.

En toen kwam onverwachts het einde, dat men niet zoo nabij vermoedde, waar de werkkracht nog zoo groot was. In den laatsten tijd verzwakte zijn gezondheid. Een hardnekkige doofheid maakte den omgang met anderen moeilijk. Hij droeg zijn leed als de wijsgeer, die wist, dat er niets aan te doen was. Voor een langdurig, smartelijk ziekbed bleef hij bewaard: een hartverlamming maakte een einde aan het leven van den trouwen, onafhankelijken strijder voor waarheid.

Vergeefsch is dat leven niet geweest; Betz moge om de onderwerpen, die hij behandelde, niet de man geweest zijn, wiens naam in het marktgeschreeuw van den dag gehoord werd, - de diepere, ernstige geesten hebben zijn werk altijd op prijs gesteld en zullen hem nimmer vergeten.