De Tijdspiegel. Jaargang 45

[p. 362]

Een en ander over de bank van leening te Groningen.

In het jaar 1570 richtte een zekere Parchenal Balocus te Utrecht een schrijven tot Borgemeesteren ende Raedt der stad Groningen, waarin hij verzocht, dat hem voor den tijd van 25 jaren een octrooi werd verleend tot het houden van eene bank van leening binnen deze stad. Hij legde daarbij over een afschrift van de voorwaarden, op welke aan Joden te Emden het exploiteeren van eene zoodanige instelling was vergund. Zijn aanzoek werd gesteund door den Commissaris-ordinaris en monsterheer te Brussel, die een warmen aanbevelingsbrief aan den Groninger magistraat deed toekomen. Of, en zoo ja in welken zin, op dit verzoek is beslist, is nòch in het Provinciaal archief, nòch in dat der gemeente na te sporen. Vermoedelijk heeft Balocus een weigerend antwoord ontvangen.

Ongeveer dertig jaren later scheen Jacques de Moll, ‘tafelhouder’ in de stad Dockum, gelukkiger te zullen zijn in eene poging, om in het gewest Groningen eene leenbank te vestigen.

Hij wist althans aan de ‘Jonckeren, Hoevetlingen, Redgeren, Eigenarffden ende gemeene volmachten van die Ommelanden tusschen die Eems ende Lauers’ op den 2^den Januari 1605 een besluit te ontlokken, waarbij hem werd toegestaan, gedurende den tijd van twintig jaren in de Ommelanden eene leenbank te houden: ‘tot nut, proffydt ende groote gerieff van veele coopluiden, borgeren ende Ingesetenen’. Als rente mocht hij van de beleende panden heffen: ‘iedere week of zeven dagen een duyt ofte 2 penningen hollants van ieder carollus gulden ofte twintich stuivers’.

Maar de stadsregeering was van oordeel, dat het den heeren der Ommelanden niet vrijstond, over voorrechten van zulke uitgebreidheid te beschikken. In 1606 protesteerden zij krachtig tegen de even vermelde resolutie. Blijkbaar met goed gevolg. Voor zooveel ik althans heb kunnen ontdekken, heeft De Moll van het hem verleende octrooi nimmer gebruik gemaakt.

Intusschen zag de stadsmagistraat de noodzakelijkheid in van de stichting eener bank van leening. Eene bij zijn besluit van 5 November 1627 benoemde commissie, welke de vraag had te beantwoorden, of niet ten voordeele der stad zoodanige inrichting zoude kunnen worden in het leven geroepen, adviseerde gunstig en op haar voorstel werd op den 31^sten December 1627 in beginsel besloten tot oprichting eener leenbank, ‘doch niet by der Stadt zelven, maer by een particulier en namentlyks alsulx dewelcke daervoor an diese Stadt miest zall willen geven’.

Tegelijkertijd werd verstaan, dat eene ‘pertinente instructie daervan’ zoude

[p. 363]

worden gemaakt op rapport, daarover door de even bedoelde commissie aan den Raad uit te brengen.

In de vergadering van Borgemeesteren ende Raedt, Taelmans en geswoorne miente van den 5^den Juli 1628 werd dit rapport behandeld. De gecommitteerden vermeldden daarin de redenen, om welke naar hunne meening ‘alhyr een Tafel van Lieninge dient opgeright tho worden, mitsgaders omme wat oorsaecken deselve niet dient geholden tho worden by de Stadte, door Gecommitteerden volgents het exempel in de Stadt Amsterdam gepractiseert’^(*). Nadat voorts ‘gelesen’ was ‘een concept van de conditien op de welcke men solde annemen een tafelholder’ en nadat men over het een en ander ‘met behoyrlycke consideratie’ had ‘gedelibereert’, is besloten: ‘dat men na het exempel van andere steden en plaetsen, oick alhyr zall oprechten een tafel van Lieninge ende niet by de Stadt, maer by een Tafelholder, ende sodanigen met dewelcke gecontracteert zall kunnen worden, thot meesten voordeel en proffydt van dese Stadt ende derselver Ingesetenen’, en zijn vastgesteld de volgende conditiën en artikelen:

‘Borgmrn ende Raedt in Groningen doen tho weten, dat wy vermits de veelvuldige abuisen en ongeregeltheyden, d'welcke in onse Stadte gepleegd werden in 't stuck van gelt op panden te doen, by advys van Taelmans en Geswoorne Miente goedt gevonden hebben tot minder schade ende meerder geryff van onse goede Ingesetenen, volgens het exempel van andere republycken en' steden, op te richten een tafel ofte banck van Leninge, Ende dat wy dien volgents geconsenteert ende geoctroyeert hebben, consenteren en octroyeren, in en' deur cragt van desen                      an                      omme de voorsz. tafel van Leninge, voor den tydt van twintig achter een volgende jaren publykelyck in onse Stadt te exerceren, ingaende den                      1628 en' eyndigende den                      1648 oude styll, alles op conditiën en' artl. hyr nae beschreven.
1. Eerstelyck nemen wy den voorsz. Tafelhouder met syn familie ende dienaren in onse protectie, belovende hem in alles 't gene wy met hem in dese veraccordeert en' overeengekomen syn, tho mainteneren ende te verseeckeren; omme hem goed recht en' justitie te doen administreren, so well als enige andere borgeren en inwoonderen deser Stadt gedaen wordt.
2. Voorts zall de voorn. tafelhouder in dese Stadte en' jurisdictie van die mogen doen, dryven ende exerceren voor hem en syn familie alle handel, trafyck en' coopmanschap, op sodanige privilegien, vryheyden en immuniteyten, als andere borgers en inwoonders deser Stadt 't selffde vermogen te doen.
3. Ende beloven daerenboven des voorn. tafelhouders huisinge ofte woonplaetse vry te houden van foureringhe ofte inlegeringhe van soldaten, zall oick op de wacht, met een huyrlinck mogen volstaen, ende in alle andere borgerlycke lasten niet hoger als andere borgers ende Ingesetenen beswaert worden.
4. De voorn. tafelhouder zall gedurende den voorsz. tyde van twintig jaren van alle panden so in de tafel van Leninge sullen worden gebracht, voor wat somme hoe oick solde mogen wesen, mogen nemen ende genieten, van yder Carol. gl. thot twintigh stvv. elcke weecke ofte zeeven dagen een doyt ofte placke, gaande acht dergelycke op een stuiver, en hoger niet, ende van meerder en minder summe naer advenant mit zulcke conditie dat de panden, die in de Leentafel gebracht en' binnen's weecks gelost worden so veele van interessen betalen sullen, als oft sy de geheele weecke gestaen hadden.
5. Van alle kleyne summen, beneden enen gulden op panden geleent, indien dezelve binnen de eerste weecke gelost worden, zall so veele van interessen betaelt werden, als oft de gulden ten volle ware geleent gewest, dan langer als een weecke staen blyvende, zall die interesse van sodanige kleyne somme niet hoger gerekent worden, als naar advenant van een doyt ofte placke ter weecke van de Carol. gl.
6. Den Tafelhouder noch deszelffs dienaers oft familie, zullen niet mogen belenen enige goederen die gestolen, verloren, ofte andersints t' onregte verkregen solden mogen syn,

(*) In 1628 was de Amsterdamsche Bank van leening juist haar 15^de levensjaar ingetreden.

[p. 364]

gelyck mede niet op enige goederen so ter tafel gebracht worden van personen, die by decreet van den Magistraet prodigael verclaert syn, byaldien sy vóór de beleninghe, daervan zullen wesen gewaerschouwt, maer sullen die ophouden ten verzoeke van dengenen, die daer tho sall wesen gerechtigt, zonder daervoor ietwas tho genieten; dàn ingevall op sodanige goederen, vóór de weete ofte insinuatie enige beleninghe gedaen ware, zall de Tafelhouder, indien van des Eygenaers recht geblyckt, denzelven syn goed laten volgen, mits genietende zyn penningen daerop geleent, met de interessen van dien, naer advenant van de tydt dat dezelve gestaen hebben.
7. De Tafelhouder ende syne commisen zullen vermogen ende moeten optehouden alle valsche species van goldt, sulver gemuntet ofte ongemuntet thot prouffydt van de armen.
8. Niemandt zall thogelaten worden, van wat staet ofte conditie hy solde mogen wesen, geduirende de tydt van deze octroye, binnen onse Stadte te exerceren enige tafel van Leninghe noch op hoger, noch op minder prys, by poena van het beleende pandt, sonder enige restitutie van penningen tho moeten weder omme geven en' daerenboven arbitrare correctie na gelegentheydt van zaecken.
9. De Tafelhouder zall de goederen onder hem verpandet, de tydt van een jaer en zes weecken, in goede bewaeringe moeten holden, omme ondertusschen by den Eygenaer ofte het recht van dien hebbende, gelost t' mogen werden. Na verloop van welcken tydt sullen de voorsz. ongeloste goederen te overstaen van een ofte meer, by ons daer tho te committeren, in 't openbaer by uytmininghe an den miestbiedende verkofft worden, welcke vercopinge geschieden sall viermael in het jaer. Ende indien enige panden meer solden mogen gelden en opbrengen als de penningen daerop verschoten, met de interesse van dien, thot de dach van de vercopinghe tho, met de rechtlycke costen van de vercopinghe, zall de Tafelhouder het surplus ofte de overschot van dien, by goede ende pertinente specificatie telckens ontfangen synde, moeten leveren an handen van de genen die wy daertho sullen ordonneren, omme by ons geconverteert en uytgekeert tho worden naer behoiren.
10. Ende offt' gebeurde dat de voorn. tafelhouder geduirende de jaren van zyn verleende octroy deser warrelt quame te overlyden, sullen syne arffgenaemen de voorsz. tafel exerceren, houden ende gebruycken thot die uyteynde van de resterende jaermalen, op de conditien en vorworden boven vermelt.
11. Sal oick gemelte Tafelhouder by syn Levent, ofte na syn overlydent deszelffs arffgen., het recht ofte vryheyt van dese tafel van Leninghe volgens voorgaende conditien in het geheel ofte voor een deel mogen overdragen an Jemand anders, mits dezelve personen ons ofte onse successeurs in de regeringe angenaem sy.
12. Alle welcke conditien en artcln. de voorsz. Tafelhouder mitsgaders syne arffgen. ofte successeurs oprechtelycke en' vollenkomen zall onderhouden en by syne familie ende dienaers doen onderhouden ofte by gebreecke van dien, sullen daerover nae vereysch en' gelegenheydt van zaecken arbitralyck gecorrigeert worden.
13. Ende zall daerenboven in recognitie van dit verleende octroy en' vryheydt an desen Stadts Rentemeester thot proffydt van dezelve Stadt jaerlyks en alle jaren tot twintigh jaren tho moeten voldoen en betalen de summa van                      jaerlycks en dat op twie termynen t' wieten alle halve jaren op den
de gerechte helfte en dat boven het geschenk van                      eens voor all, voor de uitganck van het eerste jaer van dit voorsz. octcoy, in enen summa, an onsen Stadts Rentemeester tho betalen. Waerop wy Borgemeesteren en' Raedt opgemelt belovet hebben, en beloven by dese, de voorsz. poincten en articulen oprechtelyck te onderhouden en door een iegelyck te doen onderhouden, omme by hem, syne arffgen. ofte successeurs vry en onverhindert gebruyckt en genoten te mogen worden.’

Reeds op den 9^den Juli 1628 werd de verpachting van de Bank gehouden. Het ‘octrooi tot publycke exercitie’ werd op dien dag gegeven aan Robert van Belle, die de hoogste pachtsom had geboden: te weten 2000 carl. gl. 's jaars en voorts een geschenk in eens van 6700 carl. guld. aan den stadsrentmeester en 1000 carol. gl. voor de gemeene armen, aan den Boekhouder vóór 1 Januari 1629 uit te betalen.

Van stadswege werd een gebouw aangewezen, waarin Van Belle de Bank moest drijven. Het was een huis ‘aen het Breede Markt by St. Maertenstoren’, hetwelk reeds vóór 1608 tot de eigendommen der stad behoorde en het laatst bewoond was geworden door den eerzamen Hans Spee. Met uit-

[p. 365]

zondering van wellicht weinige jaren is dit gebouw door de opvolgende pachters der Bank gebruikt. Van 1735-1766 werd de inrichting gedreven in een gebouw in de Poelestraat tegenover de Peperstraat. Daarna, zooals wij straks zullen zien, weder in het eerstgenoemde gebouw.

Toen de eerste 20 pachtjaren waren verstreken, legden Borgemeesteren en Raedt zichzelven herhaalde malen de vraag voor, of niet met het stelsel van verpachting moest worden gebroken. Maar blijkens hun plakkaat van 31 Augustus 1649 achtten zij hiervoor den tijd nog niet gekomen. Immers besloten zij, ‘alles wel geconsidereert synde’, ‘op advys van Taelmans en Geswoorne Miente, met ryper rade, tot voordeel van onse Ingesetenen, nutte ende welvaren deser stadt, ende soulagement van den armoet’, slechts de ordonnantie van 1629 te corrigeeren, de interesten aanmerkelijk te verlagen en vervolgens opnieuw eene verpachting te doen plaats vinden, welke geacht zoude worden te zijn ingegaan op den 1^sten Januari 1649.

Was in 1628 de interest bepaald op een duit of plak per week van elken carol. gl. van 20 stuivers en bedroeg hij dus niet minder dan 32% in het jaar, in de conditiën van 1649 werd hij vastgesteld als volgt:

a.	voor panden ter waarde van minder dan honderd gulden: van elken gulden een penning of halve plak per week, dus 16¼% in het jaar;
b.	voor panden ter waarde van 100 tot beneden 500 guld. van elke 100 gl. in de loopende maand van 28 dagen: 16 stuivers, dat is 10 gl. acht stuivers ten honderd in het jaar;
c.	voor panden ter waarde van vijfhonderd gulden en meer voor elke honderd gl. voor anderhalve loopende maand van 42 dagen of zes weken: 1 gl. 1 st., dat is: 9 gl. 2 st. ten honderd in het jaar.

Alles met dien verstande, dat ‘tot allen tyden, soo wanneer de Eygenaer syn panden sal willen lossen, in sulcken gevalle de weecke, maandt ende ses weecken daar in de panden vervallen zijn, gehouden sullen worden voor verschenen’ en dat ‘van alle kleine summen beneden een gulden op panden geleent, indien deselve binnen de twee eerste weecken gelost worden, voor interest betaalt zal worden twee penningen ofte een placke, maar langer staan blyvende, de interesse van soodaane kleine summen niet hooger gerekent zal worden als na advenant van een penning ofte halve placke ter weecke van den gulden’. Het verdient de aandacht, dat de hier vermelde verdeeling der panden geheel overeenstemt met die, welke reeds in 1614 te Amsterdam was ingevoerd. Alleen was daar de rentevoet iets lager, t.w.:

voor kleine	panden: 16¼%;
voor middelbare	panden: 9⅗%;
voor groote	panden: 8%.

Op de nu vastgestelde conditiën werd het octrooi verleend aan Dr. Justus Kriex, domheer van het Maria-Kapittel te Utrecht. Blijkens de stadsrekening over 1649 zijn met het oog op de vermindering van den interest ‘de eerste en ook de tweede jaarlyxe betalinge van 2000 car. gl. coomen te cesseeren’.

De bovengenoemde Kriex was de broeder van Martinus Kriex, secretaris van de stad Sneek, en vermoedelijk de vader van Joost of Justus Kriex, die in het midden en de laatste helft der 17^de eeuw te Utrecht eene eigenaardige rol heeft gespeeld, waaromtrent vermakelijke bijzonderheden worden medegedeeld in het academisch proefschrift van Mr. J.D. Veegens^(*).

(*) De Banken van leening in Noord-Nederland tot het einde der achttiende eeuw. Rotterdam, 1869.

[p. 366]

In het begin van 1656 wendden zich de gebroeders Martinus en Justus tot Borg. en Raad met het verzoek, ‘omme vergrotinge ofte prolongatie te hebben van nog andere twintich jaeren, van den geoctroyeerden Leenbanck alhyr, boven die voor desen geaccordeerde twintich jaeren, alles in conformité d'ordre by Borg. en Raedt sampt Taelmannen en geswoorne Miente anno 1649 syn opberaempt’.

Bij resolutie van 16 Februari 1656 werd dit verzoek door Borg. en Raad ingewilligd. Eene verzegeling, te dezer zake opgemaakt, berust in het archief der Provincie Groningen.

Het is mij niet gelukt, in de Resolutieboeken van B. en R. een besluit te vinden nopens verlenging van het octrooi met ingang van 1 Januari 1689, maar de stadsrekening over 1686 vermeldt het volgende:

‘Vrouw Agnes van Milaen, weduwe van de heer Justus Criex is wederom van Borgemeesteren en Raadt gecontinueert in 't octroy van de Leenbank 20 jaren lanck aenvangende den 1 January 1689 en eyndigende den laesten Decembris 1708, voor welcke beneficie voornoemde vrouw Criex an de Stadt heeft overgedragen de staende schepperye van Garwert en Oostum, gebleken by extract uit het Prothocol van Registratie der Stadt Groningen Lib. 64 fol. 17 verso.’ Hetzelfde wordt medegedeeld in de rekening over 1689.

Inmiddels was, toen in 1668 de stad Groningen door de pest geteisterd werd, door den magistraat aan de bank verboden, ‘eenige wollen panden ofte goederen te beleenen’. Maar Borgemeesteren ende Raadt bemerkten ‘evidentelyck’, dat dit verbod werd ontdoken door ‘verscheydene Borgeren ende Ingesetenen’, die zich hadden ‘onderstaen eenige Goederen, soo Goudt, Silver, Wollen en Linnen elders by kleer-vercopers ende andere baetsuchtige Menschen te verpanden’, en dat hiermede nog dagelijks werd voortgegaan, ‘tot groote schade ende heymelycke verdruckinge der eenvoudige ende slechte lieden, alsmede tot nadeel van het Groene kinder-huis alhyr, ende insonderheyt tot merckelyke indracht van het Octroy den 21 Augusti 1649 tot voordeel van onse Ingesetenen, nutte ende welvaren deser Stadt ende Soulagement van den Armoet aan voorschreven Leenbanck verleent’. Daarom vaardigden zij op den 28^sten November van genoemd jaar eene proclamatie uit, waarbij zij ‘tot weghneminge van alle ongeregeldheden ende abusen’, lastten en ordonneerden: ‘Allen ende een iegelyck, d'welke op Panden van eenige Borgeren of Ingezetenen alhyr eenigh Gelt verschoten (hadden) (Exempt kisten-panden, die tegens 5 percento voor een geheel jaer, soo de crediteur aen synen Debiteur in verseeckeringe van syn schuldt redes hadde overgenomen of voortaen mochte coomen over te nemen) omme alle diergelycke Panden inwendich vier Weecken nae publicatie deses aen d'Eygenaeren van dien by verlies van 't Capitael daerop verschoten met de Renten van dien, sullen moeten restitueren.’ Voorts ‘interdiceerden en verboden’ B. en R. ‘alle Borgeren ende Ingesetenen deser Stadt van wat Staedt ofte conditie die oock souden mogen wesen, geduirende de tydt van 't octroy aan voorsz. Leen-banck verleend, om binnen onse Stadt ende Jurisdictien t'exerceren eenige Taefel van Lieninge, noch op hoger, noch op minder, noch op gelycke prys als in geseyde Leen-banck wordt gedaen, by poena van het beleende Pandt sonder eenige restitutie van penningen te moeten wedergeven ende daer-en-boven arbitraire correctie nae gelegentheydt van

[p. 367]

saeken, in conformité het 13 Art. van voorn. Octroy, waer nae sich een jegelyck praecise sal moeten reguleren’.

Als in verband staande met mijn onderwerp, stip ik aan, dat krachtens resolutie van 6 September 1710 aan de Joden, die in de staats- zoowel als stadsjurisdictie woonden, werd aangezegd, om tegen 1 November van dat jaar met hunne familiën de stad en hare jurisdictie te verlaten, en voor het overige aan Joden verboden werd zich hier metterwoon te vestigen; maar dat reeds op den 15^den April 1711 (dus nog geen half jaar later) besloten werd, ‘om Joden zoowel als christenen tot het trekken van de Bank van leening te admitteren, met dien verstande, dat, een Jood daarvan trekker wordende, geen andere familie als de syne zal mogen met zich brengen en haar in dese stadt ter neder zetten’.

In het bekende werk van wijlen den heer H.A. Wijnne: Handel en Ontwikkeling van stad en provincie Groningen, geschiedkundig beschouwd (Groningen, J.B. Wolters, 1865), waarin deze resoluties van 1710 en 1711 worden medegedeeld op blz. 145, leest men te dezer zake de welsprekende woorden:

‘Men begrijpt: het was in het belang der stedelijke finantien en daar hielden de gemoedsbezwaren op.’

Bij resolutie van 17 Januari 1711 werden opnieuw voorwaarden gearresteerd voor de verpachting, welke zoude ingaan op den 1^sten Januari 1712. Legt men deze naast die van 1629, dan vindt men, behalve ten aanzien der reeds in 1649 veranderde bepaling van den interest, - waarover aanstonds nader - betrekkelijk weinig verschil. Het onderscheid bestaat hoofdzakelijk hierin, dat in de conditiën van 1711 den eigenaren der panden, die de leen-cedullen verloren hadden of niet bekomen konden, het recht werd toegekend, deze panden ‘onder cautie’ te lossen; dat daarin de ‘gerechtelyke kosten van de verkopinge’ (zie boven art. 9 van 1628) nader werden omschreven als te zijn: ‘een halve stuyver van de gulden voor de Heeren Raads Gecommitteerden over het inneemen der Reeckeninge, een stuyver van de gulden voor yder verkopinge voor de Schryver en Uytmynder, ende van yder Loot ofte Engels hetsy Silver ofte Goudt aan de Pryseers-mannen van de Gilde, een oortjen’. Voorts treft men nog in deze conditiën van 1711 de bepaling aan:

‘dat, byaldien de Penningen der verkofte Panden niet mochten komen uyt te leveren het verschot op deselve met de interessen.... de Eygenaers van yder Pandt gehouden (zouden) syn het kort van het hare te suppleren, waartoe recht van parate executie, des versocht synde (zoude) worden verleent, ofte soodanigh kort (zoude) mogen werden ingehouden van het overschot van andere op deselve Naam beleent; en dat de schryver der Boelgoederen gehouden (zoude) zyn, tot contantement van de Tafelhouder, sufficiente borge te stellen voor alle soodanige penningen, als sullen komen te proflueren van de vierendeel jaarse verkopingen ofte andersints de Tafelhouder (zoude) zyn geauthoriseert sulcks selfs te mogen doen. Ende in liergelyke gevallen vermogen de Treckers, haare beloofde kooppenningen niet promptlyck betalende, binnen ses weken, nae voorgaande aenmaninge, met kennisse van het Gerichte, sonder verdere Rechts-vorderinge voor de hooft-somme en interesse, tegens acht ten hondert à tempore morae, te veten nae de eerste aenmaninge, paratelyck te executeren, ook by verval,

[p. 368]

insolventheyt, ofte overlyden der koopers, de getrockene goederen, waar deselve mochten exteren, nae hen nemen ende vindiceren, doch als boven met kennisse der Regeringe, omme in naarvolgende vendue verkoft ende de penningen daar van komende, tot betalinge of afkortinge van voorgaande koop-penningen te appliceren, voorbehoudens den Tafelhouder syn goedt recht op de persoon en verdere goederen van soodanige gefailleerde, ofte af-lyvige, indien deselve by de tweede verkopinge mochte te kort komen’.

Ten slotte zegt art. 17 der hierbedoelde conditiën:

‘Indien het gebeurde ('t welck Godt verhoede) dat de panden in de voorschreven Tafel verset, door brandt, plonderinge ofte openbaar gewelt, quamen te verongelucken ofte verlooren te worden, soo sullen de Eygenaars haare panden, ende de Tafelhouderen hunne penningen daarop verleent, quyt wesen, sonder dat de Tafelhouder tot vergoedinge der panden, ofte de Eygenaars tot restitutie der penningen sullen zyn gehouden.’

Wat nu de bepaling van den interest betreft, wijken de conditiën van 1711 van die van 1649 alleen hierin af, dat volgens de laatste 10 gl. 8 st. ten honderd in het jaar werd genoten voor alle panden ter waarde van 100 tot beneden 500 gl.; terwijl volgens de eerstgenoemde conditiën deze interest zoude worden genoten voor alle panden van 100 gl. tot 500 gl. incluis.

Een van beiden: òf het woord incluis is te beschouwen als eene fout en dan moest er staan: excluis (zooals in de conditiën van 1649, zoodat er dan re vera geen verschil is geweest), òf de redactie van het betrokken artikel is onnauwkeurig en had niet moeten luiden:

‘Ende van alle andere panden, vijfhonderd guldens en meer bedragende’, doch:

‘Ende van alle andere panden, meer dan vijfhonderd guldens bedragende.’

Deze zelfde opmerking geldt voor de later vastgestelde conditiën.

Bij de bovengenoemde resolutie van 17 Januari 1711 werd verstaan, dat aan den toen in functie zijnden tafelhouder, E. Gaillard, in zijne qualiteit, ‘oftewel aan de geinteresseerden van dien tegenwoordige te Uitregt woonagtigen, behoorlyke opsegginge zoude worden gedaan, met interdictie, om nae de opgerigtigde nieuwe Tafel geene panden meerder te ontfangen, waardoor deselve Trecker aenstonts soude worden in staat gestelt om deselve met effect opterigten’.

Wijders bepaalden Borg. en Raadt, dat de gearresteerde conditiën ‘met den druck gemeen gemaakt, ende alom in Hollandt en elders, nae voorgaende bekentmakinge in de couranten, verspreydet (zouden) worden, tot narigting der Liefhebbers, genegen om voorschreven Tafel te trecken’.

De verpachting vond niet, zooals in de gedrukte conditiën staat, plaats op 1 Mei 1711, maar schijnt te zijn gehouden op 1 Juni d.a.v., nadat op dezen dag was verstaan: ‘dat de Stadt tot haer laste zoude behouden hetgeen wegens de bank van leening in de 400ste penning’ moest worden betaald, en nadat tevens den raadsgecommitteerden, die voor de verpachting hadden te zorgen, was opgedragen deze beslissing ter kennis te brengen van een ieder en de machtiging verleend, om ‘het geschenk nae proportie van de jaermalen te reguleren’.

In de stadsrekening over 1712 vindt men vermeld, dat Erick Gaillard in qualitate de bank bij deze gelegenheid heeft getrokken tegen betaling van 1400 car. gl. ‘boven het geschenk in cas van overdraght aen een vreemde,

[p. 369]

welck geschenck is gestelt in de eerste vyff jaaren op twee jaaren huire, van 't vyfte tot het tynde jaar op één en een half jaar, van het tynde tot het vyftynde op één jaar en van het vyftynde tot het eynde, op een halff jaar’.

Nog merk ik op, in verband met het bovenvermelde nopens de betaling van den 400^sten penning, dat bij resolutie van 23 Januari 1712 is gestipuleerd, dat ‘de Cassier van de Leenbank de 400^ste penning, soo betaalt moet worden, sal hebben te fourneren, deselve wederom aan de jaarlijksche pachtsom cortende, mits dat yeder termyn de summa van 200 gl. niet sal excederen’.

Dat de voordeelen, uit de verpachting der bank voor de stad voortvloeiende, gedurende vele jaren niet uitsluitend bestonden in gelden, welke in de stadskas werden gestort, blijkt uit het feit, dat de tafelhouder tot 1728 telken jare aan de raadsheeren en secretarissen een diner gaf. Toen bij resol. van 17 April 1728, werd besloten aan dit gebruik een einde te maken, werd den tafelhouder de verplichting opgelegd, daarvoor aan de raadsheeren 60 gl. en aan de beide secretarissen 20 gl. te voldoen.

Deze resolutie wordt ook medegedeeld door Wijnne, t.a.p., blz. 145., noot 3, die daarbij aanteekende:

‘En dat geschiedde van het geld der beleende panden.’

‘En dan noemt men onze eeuw, in vergelijking met de vorige, materieel!’

Tegen het einde van de thans loopende twintig jaren was Mej. N.N. Gaillard houdster der Bank. In 1731 (resoluties van 23 Februari en 29 Juni) vond opnieuw eene verpachting plaats, op voorwaarden, welke van die van 1711 zéér weinig verschillen. De bank werd nu getrokken door Jacobus Aaldriks en Mozes Goldsmit (een Jood) voor f 1300. Op den 29^sten Juni 1751 werd hun octrooi verlengd. Betrekkelijk spoedig daarna bleek verandering van den bestaanden toestand dringend noodig. De pachters, bij wie ook een zekere David Arents was gekomen, kregen onderling oneenigheden en twee daarvan gingen failliet. Op den 7^den November 1763 behandelden Borg. en Raad een adres van eenige personen ‘uit de kleine gemeente’, die er zich over beklaagden, door de administratie der Bank met hunne panden weggezonden te zijn: ‘aangezien er geen geld in de Bank was’. Het adres werd commissoriaal gemaakt. Bij resolutie van 14 Februari 1764 hebben Borg. en Raad: ‘considererende, hoezeer de kleine gemeente is geinteresseert by de onderlinge discrepances tusschen de bankhouders’, welke veroorzaakten, dat de belanghebbenden niet konden worden ‘gereven’, den Burgemeester Van Swinderen en zijne adsessoren ‘versogt en gecommitteert, om de respective Bankhouders hierover in commissie te verstaan, te besoigneren over de meest toereikende middelen waardoor zodanige klagten schierkoomstig (konden) worden weggenomen en den Raad te dienen van Hunne consideratien en advis’. Den 28^sten Juni d.a.v. werd, ‘aangezien de ‘commissien van 7 November 1763 en 14 Februari 1764 niet volkomentlyk waren gehouden’, aan den Burgemeester Van Iddekinge en zijne assessoren opgedragen te besoigneeren over de gerezen klachten. De laatst benoemde commissie bracht op den 18^den Februari 1765 een uitvoerig rapport uit, waaruit blijkt, dat de stand van zaken zeer verward en dus onhoudbaar was, en waarin geadviseerd werd de aangelegenheid te stellen in handen van den Stads-Advocaat-Fiskaal, met last ‘om des stads interest in desen te invigileren na examinatie van 't octroy en de stukken by het rapport overgelegd, als-

[p. 370]

mede van den stand der zaken in de Bank van Leening, waartoe de gezamenlyke Houders behoorden te worden gelast aan denselven de vereischte inspectie te geven’. Overeenkomstig dit voorstel werd besloten. De stads-advocaat-fiskaal diende op den 29^sten Maart zijn rapport in, hetwelk leidde tot een nader onderzoek.

In Februari 1766 werd aan den bovengenoemden pachter Goldsmit alsnog vergund te trachten de zaak in het reine te brengen, door zich een compagnon te assumeeren. Dat blijkt uit eene m.i. belangrijke resolutie d.d. 7 Februari 1766^(*). Maar het mocht Goldsmit niet gelukken, den begeerden

(*) ‘Veneris, 7 Februari 1766.
Gehoord het rapport van de E.E. Heer Praesiderende Borgem. Folckers en de Heeren syn Ed. adsessoren, welke ter voldoeninge van de apostille-commissoriaal van den 13 Januari jongst met de Dr. Eissonius en Cons als occuperende voor de creditoren van wylen David Arents hadden gebesoigneert over derselver ingediende remonstrance, tengevolge van die besoigne een schriftelyke en door contrahenten verteikende conventie aan de Raad presenterende, luidende in verbis: ‘Ter occasie van een ingediende remonstrance van D. Dr. Eissonius en Cons, in ql. als occuperende voor de creditoren van wylen David Arents in leven mede participant en houder van de Bank van leeninge cum annexis, hoe de Remonstren niet welvoeglyk tot de verkoop hunner debiteursandeel ordinaria juris via, by subhastatie konden procederen, versogten over sulx diensaangaande voor H.Hren Gecommden nader te mogen worden verstaan. Waarover de wederzydsche geinteresseerden volgens apoinctement in dato den 13 Januari 1766 voor H.Hren Gecommden synde gehoort en voorgedragen door de Remonstr. dat hun debiteur voor een vierde mede participant was geweest in de bank van leeninge, met de behuisingen daartoe gehoorig, benevens Jozeph Meyer Goldsmit mede voor een vierde en de Juffr. de Wed. Aalders voor de helfte, dat de laatstgemelte onder de magt der creditoren en des eersten boedel grasvellig waare geraakt, welkers beide personen de Remonstrerenden repraesenteren, voorbehoudens de silversmit J. Blencke nonime ux. syn andeel so mogte vermeinen hem te competeren, de effecten der bank wegens de gedurige dagelykse verwisselinge niet publyq konden worden geset en wegens derselver onsekerheid gekogt. Weshalven de Remonstren de H.Hren Gecommden in bedenkinge hebben gegeven, of ter voorkominge van alle confusie en conservatie van diens activiteit, de bank niet de novo door Borgmrn en Raad soude dienen te worden verhuurt en de oude panden alsdan afloopen. Waarin de silversmit J. Blencke nom ux, voor soverre hem aangaat, hebbende geacquiesceert en genoegen genomen, so heeft egter J.M. Goldsmit geoppert:
1^o dat hy nog tot den jaare 1772 synde geoctroyeerdt, binnen die tyd niet welvoeglyk deselve konde verlaten en van syn bestaan verstooken wesen;
2^o dat ingevalle er een tydstip van een nieuwe inhuringe door Borgmrn en Raad wierde bepaalt, hij alsdan voor altoos van de bank wierde gefrustreert also by diens ontwaarwordinge niemant hem als compagnon soude willen aannemen, maar anderen soeken; dog in tegendeel nieuwe verhuringe gesecreteerd blyvende, hy ligtelyk een andere participant ten genoegen van Borgmrn en Raad en de mede geinteresseerden soude konnen vinden, synde voor het overige veel overredet van de nootsakelykheidt der andere te nemene maatregelen.
So is het dat de ondergetekenden onderling op inductie en voorslag der H.Hren Gecommden een ieder voor so verre hem angaat, syn geconvenieert en overeengekomen, dat aan J.M. Goldsmit à dato deses (6 Februari 1766!) om hem in alles klageloos te stellen, sal weesen en syn vergunt de tyd van drie maanden om behoorlyk na een compagnon om te konnen sien, deselve hebbende gevonden ter genoegen van Borgmrn en Raad en sufficient voor de andere geinteresseerden, om de panden met diens renten en behuisingen te konnen en te mogen overnemen, de bank cum annexis in voegen bovengemelt als dan aan hun sal worden overgedragen, mits daarvoor direct volle betalinge worde gepraesteert: Edog in gevalle J.M. Goldsmit binnen of met voorseide drie maanden geen participant mogte bekomen in voegen gemelt, of, die bekomende, met deselve niet konde slaagen, so sal na ommekomst van gestelde tyd, het de andere Geinteresseerdens vrye staan om sig te addresseren by Borgem. en Raad ter insteeringe dat de Bank van leeninge alsdan de novo door Hun Edmog. werde verhuurt of verpacht, op alle sodanige manier, als Borgrm en Raad sullen bevinden de publica utilitas en het interest der creditoren te vorderen sonder dat sig tegen opgem. gestelde J.M. Goldsmit of jemant der Geinteresseerden, hetzij door middel van Relief Appel, revisie, nulliteit, reauditie of onder wat pretext het ook moge wesen, sal konnen of mogen opposeren maar alle deselve voorbedachtelyk kragt onser naamsvertekeninge renuncierende. Voorbehoudens nogtans een jeder der contrahenten verders hun onderling ofte afgesondert regt, in alles so sullen vermeinen hun te competeren. Groningen den 6 Februari 1766.
Was getekent,
Dr. J. Wichers.
qql.
Joseph Meyer Goldsmit.
Dr. R.H. Eissonius.
qq.
J. Blencke,
nom. uxoris.
Dr. C.C. Emmeryn.
qq.
Waarop synde gedelibereert, hebben de H.Hren Borgemren en Raad de H.H. Gecom. voor derselver genomene moeyte in deesen bedankt, voorts, in dese geslotene conventie berustende, goedgevonden en verstaan dat deselve aldus in de notulen sal worden geinsereert.’

[p. 371]

compagnon te vinden. Nu kwam men tot de slotsom, dat tot eene nieuwe verpachting der Bank moest worden overgegaan, waarbij de conditiën van 1731 zouden worden gevolgd met uitzondering van eenige punten van ondergeschikt belang en van één punt ‘van grotere marque’, te weten, ‘dat aan de Stad tot een geschenk zouden moeten worden gegeven in het eerste jaar de somma van 6700 Carl. glds. en een duisend glds. aan de gemene armen dezer stad, boven de jaarlyxe recognitie, welke naderhand gecesseert heeft, zedert dat de interessen der kleine panden van een plak ter week op een penning en dus op de halfscheid zijn gereduceerd’. Men besloot daarom de conditiën van 1731 tot een norma te behouden, met bijvoeging van de volgende artikelen:

a.	Dat de tafelhouder gehouden zal zijn, bevorens de Leenbank te aanvaarden, eene sufficiënte cautie te stellen ter summa van 10000 gld. (meerder of minder naar des Raads goedvinden) tot gerustheid van de pandgevers. (Toelichting: ‘uithoofde, dat de effecten in de Leenbank berustende, verscheidene jaren dooreen geslagen, 's jaars over de 50000 gl. beloopen en de grootste waarde in pretieuse stukken van een klein volumen bestaan, welke door onoppassendheid of anders verlustigt wordende, de Eygenaar, in cas van insolventie van den Tafelhouder, desertie enz. daaruit zijn verlies zou kunnen repeteeren’.)
b.	Dat Borg. en Raad de faculteit behouden, des noodig oordeelende, ten allen tijde de opneming der panden te laten doen. (Toelichting: ‘hetgeen strekt tot securiteit van de Eygenaars en conservatie van de goede orde in het leggen en bewaren der panden en, volgens ingewonnen advies facil kan geschieden’.)
c.	Dat ingevalle meer participanten de Leenbank betrekkende, verschil tusschen dezelve viel, de Presideerende Borgem. indertijd met zijne Ed. assessoren dezelve de plano zullen, afdoen. (Toelichting: ‘tot expeditie van justitie’.)
d.	‘Dat ingeval een legale klagte aan den Heer presiderende B. wordt aangebragt, dat eenig burger of ingeseten door gebrek aan penningen niet konden worden gereven, in de Leenbank, en zulx binnen den tyd, by schriftelyke insinuatie van den Hr. Presiderende door den Raadsdienaar te insinueren, niet werde geredresseert, Borg. en Raad, op voordrag van den H. Pres. gemelten Tafelhouder binnen den tyd van zyn octroy zullen mogen vervallen verklaren.’ (Toelichting: ‘om voor te komen de ondervondene moeijelijkheden’.)

[p. 372]

e.

Dat Borg. en Raad of derzelver gecommitteerden aan zig zullen behouden, om by de verhuringe op de twede of derde schryver of bieder te rug te tasten, ten welken einde de drie Hoogste schryvers of bieders hun bot zullen moeten staan. (Toelichting: ‘om onbekwame en ongeaccrediteerde perzonen te weeren.’)

Tegen den 27^sten Augustus 1766 werd de publieke verhuring uitgeschreven. Maar op dien dag deed geen enkele gading makende zich op.

Nadat hiervan door den presideerenden Burgemeester Siccama en zijne adsessoren in de vergadering van 29 Augustus behoorlijk rapport was gedaan, vonden B. en R. hierin aanleiding, aan de genoemde heeren met assumptie van den syndicus Tiddens op te dragen, over deze materie verder in commissie te besoigneeren en na te gaan, hoe en op welke wijze de leenbank voortaan best en gevoeglijkst aan den gang zoude kunnen worden gehouden. Wellicht in verband met den ongunstigen uitslag der gehouden verhuring, wellicht ook onafhankelijk daarvan, overwogen thans de voogden van het Roode of Burgerweeshuis de vraag, of het pachten der instelling voordeelig konde zijn voor de geldmiddelen van het onder hun beheer staand gesticht. Den 18^den October 1766 deden zij bij B. en R. inkomen eene remonstrantie, waarbij zij ‘kwamen voortedragen hoe zy uit consideratien van de slegte staat van des weeshuises finançes, meermalen op toereikende middelen tot redres bedagt zynde geweest, thans hunne aandagt hadden laten gaan, om in hunne qualiteit ten voordeele van het Huis de Bank van Leening te huiren ofte te pagten en overzulx verzogten daartoe te mogen worden geauthoriseert, alsmede om over enige in consideratie komende poincten, zoo opzigtelyk eene te doene negotiatie van eene importante somma en eene te huirene ofte te kopene plaats, tot exercitie van de Bank, als opzigtelyk de administratie en de manéance, zoo betrekkelyk de perzonen als derzelver te doene werk, door Heeren Gecommitteerden te mogen worden verstaan en gereguleert.’

Op den 23^sten October werd over deze remonstrantie een uitvoerig advies uitgebracht. Het blijkt daaruit, dat de gecommitteerden (de Borg. De Valcke en zijne adsessoren) hadden bevonden, dat het voordeel van het Weeshuis hierin zou bestaan, dat meer dan 10% van zijne kapitalen zou kunnen worden getrokken, welke op dat oogenblik geene 4% 's jaars opleverden; dat de Voogden, ‘vermenende, ingevalle het de Raad mogt behagen, hen te authoriseeren om de Leenbank op schade en bate van het convent te pagten, tot beheringe van dezelve zouden benoodigt zyn een somma van 40000 Gld. en indien zy teffens gequalificeert wierden om een capitaal à 15000 gld., zoo zy van de Provintie wegens opgezegte verzegelingen hadden ontvangen, daartoe te employeren, en de overige penningen te negotieren, uit het genot van die hogere interessen, als 10 procento en meer, na aftrek van alle onkosten, als renten van het capitaal tot de beheringe nodig, huishuir ende salarien dergene, zoo tot de administratie moeten worden gebruikt, nogthans een aanmerkelijk voordeel voor het convent zoude redunderen, en hetzelve daardoor grotelyks gesoulageert worden’.

Voorts blijkt uit dit advies, dat de ‘gecommitteerden van oordeel waren, dat de benoeming en aanstellinge van perzonen tot de manéance en administratie van de Leenbank nodig, aan de Voogden opgemelt, wien de behering en het bewind van de Bank in hunne qualiteit particulier aangaat, diende overgelaten te worden’; dat ‘eene bekwame behuizinge, tot de

[p. 373]

exercitie van de Bank wordende vereyscht’, door de Voogden moest worden aangeschaft; dat door de Voogden ‘alle jaaren aan de Heeren gecommitteerden tot het Huys ouverture en oplossinge van de gehele administratie en manéance van de Leenbank’ moest worden gedaan, ‘overmits de stadt daarby ook ten hoogste geinteresseert is, dat de Bank wel en na behoren werde geexerceert’.

Ten gevolge van dit advies werd besloten de Voogden te autoriseeren, met den Burg. Siccama en zijne adsessoren, aan wie de verhuring of verpachting van de Leenbank was opgedragen, ‘over de inhuringe zelve met hetgeen daaraan dependeert, te besoigneren, wordende tenzelve eynde Hooggemelte Heeren Gecommitteerden versogt en gecommitteert ten fine van rapport’.

Reeds op den 28^sten October volgde dit rapport. De commissie gaf in overweging, vast te stellen de volgende conventie, provisioneel door haar reeds met de Voogdij gesloten:

‘Wy ondergeschrevene Raads-Gecommitteerden, geauthoriseert ingevolge Resolutie van den 29^sten Aug. 1766 commissoriaal, om te besoigneren over de beste voet, om de Leenbank aan de gang te houden; en vervolgens by speciale resolutie van den 23^sten October dezes jaars, over derzelver verpagtinge met de voogden van 't Burgerweeshuis te handelen, ten eenre zyde; En opgemelte voogden, kragt gemelte authorisatie ter andere zyde, verklaren door dezen op approbatie van de HH^ren Borgem^ren en Raad, na velerlei voorslagen en tentamina om het intrest van het stads Comptoir met dat van gemelte Burger Weeshuis overeentebrengen, te zyn geconvenieert op volgende punten: Dat de voogden van het B.W. a dato van den 3^den November aanstaande in hun qlteit alleen zullen zyn geregtigd, gemelte tafel te exerceren.

Ingevolge de gedrukte conditien van publique verhuiringe, met omissie van diegene, zoo op het B.W. niet applicabel zyn; En zulx voor den tyd van twintig agter een volgende jaaren: Mits dat met de expiratie van de eerste zes jaren de huurders in hunne optie zullen houden, of het oirbaar vinden, te continueren, dan niet.

Van welke concessie de Huurders in hunne qualiteit aannemen, jaarlyks aan de stadt te betalen gedurende de eerste tien jaaren 's jaars duizend Car. glds, gemerkt de sumtueuse omstandigheden waarin gemelte Huis word gebracht door de nieuwe opregtinge, en het reguard hetwelke de stad voor een Godshuis heeft.

Dog die tien jaaren geexpireert zynde, voor hun en hunne successoren overlaten aan de faculteit van B. en R. ingevalle dezelve bevonden, de inkomsten naar wensch toereikende te zyn, gedurende de overige tien jaaren, de recognitie te mogen verhogen, tot het montant zoo de Leenbank laatst gedaan heeft ter summa van 1450 glds en hoger niet.

Alles onder verband van hunne in qu^le goederen van de zyde der Voogden, en van B. en R. ingevolge het laatste Artikel van de gedrukte conditien.’

Na deliberatie hebben B. en R. zich met het uitgebracht rapport geconfirmeerd en de conventie, zooals zij was opgesteld, geapprobeerd en gearresteerd, ‘revoyerende dezen aan vorige heren Gecommitteerden om de verdere conditiën met opgemelte voogden te reguleren en het werk tot perfectie te brengen’.

[p. 374]

Den 3^den November 1766 stelden B. en R. de voorwaarden voor de verhuring definitief vast^(*).

(*) ‘Conditien waarop de EdelMog. HH^ren Borgemeesteren en Raadt door Hun EdelMog. HH^ren Gecommitteerden ingevolge Resolutie van den 28 October 1766 aan de Voogden van het Burger Weeshuis in hunne qlt. voor den tijd van twintig agtereen volgende jaaren, aanvang nemende den 3 November 1766 hebben verhuurd het Octroy van de Stads Leenbank.
Art. 1. De Huurders dezer Banck van Leening, by Ons aangenomen, na gehoorde Rapport der Heeren Raads Gecommitteerden, zullen na diens oprigting na vermogen dezelve alleen conform dezen Onzen Octroy te exerceren, en de voorige Tafel-houderen zijn geïnterdiceert, eenige verdere beleeninge met het begin van gemelte Tafel, belovende hen in 't geene hen luiden by deze Ordonnantie geaccordeert wordt, te mainteneren.
2. De Tafel-houderen zullen geduirende den tijdt van twintig Jaaren van alle panden, zoo in de Tafel van Leeninge worden gebragt, tot interesse mogen neemen en genieten, als volgt, ende hooger niet.
3. Van alle panden minder als Hondert guld. bedragende, van elke guld. ter weeke eenen penning ofte halve plakke, dat is zestien guld. 5. stuiv. ten hondert in 't jaar.
4. Van alle panden van Hondert guld. tot Vijfhondert guld. incluis bedragende, van elke Hondert gl. ter lopende Maandt van agt-en-twintig dagen, zestien stuiv., dat is tien guld. agt stuiv. ten hondert jaarlijx.
5. Ende van alle andere panden, Vijfhondert guld. en meer bedragende, voor elke Hondert guld. voor anderhalf loopende Maandt van twee-en-veertig dagen, ofte zes weeken, een guld. een stuiv. ten hondert, dat is negen guld. negen stuiv. ten hondert in 't jaar.
6. Welverstaande, dat tot allen tijden, zo wanneer de Eigenaar zijn panden zal willen lossen, in zulken gevalle de weeke, maandt ende zes weeken, daar in de panden vervallen zijn, gehouden zullen worden voor verscheenen.
7. Van alle kleine summen beneden een guld. op panden geleent, indien dezelve binnen de twee eerste weeken gelost worden, zal voor interest betaalt worden twee penningen ofte een placke, maar langer staan blijvende, zal de intresse van zodane kleine summe niet hooger gerekend worden, als na advenant van een penning ofte halve placke, ter weeke van den guld.
8. Borgemeesteren en Raad behouden aan zig de faculteit des noodig oordelende, ten allen tijden de opneminge der panden te laten doen.
9. De Tafel-houderen, nog derzelver Dienaars, zullen niet mogen beleenen eenige goederen, die gestoolen, verlooren, ofte anderzints t' onregte verkreegen zouden mogen weezen, gelijk mede niet op eenige Goederen, zo ter Tafel gebragt worden van personen, die by decreet van den Magistraat prodigaal verklaart zijn, by aldien zy voor de beleeninge daar van zullen zijn gewaarschouwt; Maar zullen die ophouden ten behoeve van den geenen, die daar toe zal weezen geregtigt, zonder daar voor iets te genieten; dan ingevalle op zodane Goederen, voor de weete ofte insinuatie eenige beleeninge gedaan waare, zullen de Tafel-houderen, indien van des Eigenaars recht geblijkt, denzelven zijn goedt laten volgen, mits genietende de penningen daar op geleent, met de interessen van dien, naar advenant van de tijdt, dat dezelve gestaan hebben.
10. De Tafel-houderen ende hunne Commijzen, zullen vermogen en moeten ophouden, alle valsche species van geldt, zilver, gemuntet ofte ongemuntet, tot profijt van den Armen.
11. Niemant zal toegelaten worden, van wat staat ofte Conditie hy zoude mogen weezen, geduirende den tijd van dezen Octroy binnen Onze Stadt ende Jurisdictien, als het Goregt, Sappemeer, beide Oidambten, Wedde en Westerwoldinge-Landt, te exerceren eenige Tafel van Leeningen, nog op hoger, nog op minder, nog op gelijke prijs, by paena van het beleende pandt, zonder eenige restitutie van penningen te moeten wederomme geeven, boven de breuke van driehondert Car. gl. de helfte ten profijte van den anbrenger, en de ander helfte ten profijte van de gemeene Armen, tot recherge van welk elk en een yder wordt geauthoriseert, gelijk mede de geene in opgemelte breuke zullen vervallen zijn, welke zig laten gebruiken particuliere panden, invoegen boven vermelt, te verzetten.
12. De Tafel-houderen zullen de goederen, onder hun verpandt, de tijdt van een jaar en zes weeken, in goede bewaringe moeten houden, om ondertusschen by den Eigenaar ofte het regt van dien hebbende, gelost te mogen worden, alwaar 't schoon dat de Leen-Cedullen verlooren, ofte niet te bekomen waaren, in hoedanigen geval, de lossinge onder cautie zal geschieden, na verloop van welke tijdt zullen de voorschreven ongeloste goederen, ten overstaan van een ofte meer, by Ons daar toe te committeren, in 't openbaar by Uitmijninge aan de meestbiedende verkoft worden: Welke Verkopinge zal geschieden viermaal in 't jaar, ende indien eenige panden meerder zouden mogen gelden ende opbrengen, als de penningen daarop verschooten met de interesse van dien, tot den dag van Verkopinge toe, met de rechtelijke kosten van de Verkopinge (zijnde een halve stuiv. van de guld. voor de Heeren Raadts Gecommitteerden over het innemen der Reekeninge, een stuiv. van de guld. voor yder Verkopinge voor de Schrijver en Uitmijnder, ende van yder loot ofte engels, het zy zilver ofte goudt, aan de Prijzeers-mannen van de Gilde een oortjen) zullen de Tafel-houderen het surplus ofte den overschot van dien, by goede en pertinente specificatie t' elkens ontfangen zijnde, moeten leveren an handen van den Boek-houder der gemeene Armen, ofte die geene, welke Wy hier namaals zullen gelasten.
13. Maar by aldien de penningen der verkofte panden niet mogten komen uit te leveren, het verschot op dezelve met de interessen, als boven gespecificeert, zullen de Eigenaars van yder pandt gehouden zijn, het kort van het haare te suppleren, waar toe recht van parate executie, des verzogt zijnde, zal werden verleent, ofte zodanig kort mogen werden ingehouden, van het overschot van andere op dezelve naam verleent.
14. De Schrijver der Boelgoederen zal gehouden zijn, tot contantement der Tafel-houders, sufficante Borge te stellen voor alle zodanige penningen, als zullen komen te proflueren van de Vierendeel-jaarze Verkopingen, ofte anderzints de Tafel-houderen zijn geauthoriseert, zulks zelfs te mogen doen. Ende in diergelijke gevalle vermogen, de Kopers haare beloofde koop-penningen niet promptelyk betalende, binnen zes weeken, na voor gaande anmaninge, met kennisse van het Gerigte, zonder verder Regtsvorderinge, voor de hooft-zumme en interesse, tegens acht ten honderd á tempore morae, te weeten na de eerste anmaninge, paratelyk te executeren, ook by verval, insolventie, ofte overlijden der Koopers, de getrokkene goederen, waar dezelve mogten exteren, na hen neemen ende vindiceren, dog als boven met kennisse der Regeeringe, om in naarvolgende vendué verkogt, ende de penningen daar van komende, tot betaling ofte afkortinge van voorgaande koop-penningen, te appliceren, voorbehoudens der Tafel-houders hun goedt regt op de perzoon en verdere goederen van zodanige gefailleerde, ofte aflijvige, indien dezelve by de tweede Verkopinge mogte te kort komen.
15. Indien het gebeurde ('t welk Godt verhoede) dat de panden in de voorschreven Tafel verset, door brandt, plonderinge, ofte openbaar gewelt, quamen te verongelukken, ofte verloren te worden, zo zullen de Eigenaars haare panden, en de Tafel-houderen hunne penningen daar op beleent, quijt weezen, zonder dat de Tafel-houders tot vergoedinge der panden, ofte de Eigenaars tot restitutie der penningen zullen zijn gehouden.
16. Ingevalle tusschen de administrerende Voogden of derzelver bedienden, alsmede tusschen bedienden en verzetters eenig verschil viel, zoo zal zulx door de Heer Praesiderende Borgemeester in der tijd met Sijn Edelheits Adsessoren de plano werden afgedaan, zonder figuur van proces of appèl.
17. Gelijk ook indien het mogte gebeuren, dat legale klagte aan de Heer Praesiderende word aangebragt, dat eenig burger of ingezeten, door gebrek van penningen niet konde worden gereven in de Leen-bank, en zulx binnen den tijd, by schriftelijke insinuatie van den Heer Praesiderende gepraefigeerd, en door den Raadsdienaar te insinueren niet werde geredresseert, Borgemeesteren en Raad, op voordrag van den Heer Praesiderende gemelte Tafel-houders, binnen den tijd van het Octroy zullen mogen vervallen verklaren.
18. Alle welke Articulen ende Conditien de Voogden aannemen, voor hun ende hunne successeuren en Dienaars opregtelijk ende volkomen te onderhouden, en by gebreeke van dien daarvoor redevabel zijn tot des Raads discretie, met verband van hunne in qlte goederen.
19. Ende zullen daar en boven tot erkentenis van dit Octroy, alle jaaren tot het uiteinde van het zelve, an de Stadts Rentemeester hebben te betaalen de uitbeloofde zumma, te weeten alle half jaaren de geregte helfte.
20. Voorts zal tot des Stads laste komen, 't geen wegens de Leenbank betaalt zoude moeten werden, in de vierhonderste penning.
21. Waar voor Wy Borgemeesteren ende Raadt beloven de voorschreven poincten ende Articulen opregtelijk te onderhouden, om by de Tafel-houders, ofte successeuren vry ende onverhindert gebruikt ende genoten te werden.’

[p. 375]

Intusschen was bij het stadsbestuur de vraag gerezen, of niet den Voogden eene kleine recognitie diende te worden toegelegd, ‘geconsidereert de grote moeite, sorge en bezigheden, zoo de behering van de Leenbank zoude na zig slepen, en welke zy vrywillig uit een yver en enkelde zugt tot welzyn en verbetering van den staat van des Weeshuises finançes hadden op zich genomen’? B. en R. keurden de vraag een bevestigend antwoord waardig en

[p. 376]

bepaalden den 11^den November 1766, dat aan de Voogden ‘weegens en voor de maneance en administratie der Leenbank toegelegd (zoude worden) de 25^ste penning van 't zuivere montant na deductie van alle onkosten, hoe ook genaamt’.

In het Rapport, door den Borgemeester De Valcke en zyne adsessoren in de vergadering van 23 October uitgebracht, treft men, zooals wij zagen, de mededeeling aan, dat naar het oordeel der Gecommitteerden de benoeming en aanstelling van personen, tot de ‘maneance en administratie’ noodig, aan de Voogden dienden te worden overgelaten en dat deze ‘teffens zig van eene bekwame behuizinge tot de exercitie van de Bank wordende vereyscht’ hadden te voorzien.

Nadat de Bank aan de voogdij was verpacht, hebben de voogden in 1767 van Mevrouw de Douarière Geertsema geb. Clant voor f 7000 gekocht: ‘de oude leenbank met zyn annexe behuisingen’^(*). Eerst in 1771 is deze koopsom aan de voormalige eigenaresse uitbetaald.

Bij verzegeling van 30 Mei 1808 kochten de voogden voor de som van f 2073 - 10 - 6 met inbegrip van de kosten de herberg, genaamd ‘de dubbele pomp’.

Van 1767 tot en met 1776 heeft de voogdij f 1000, van 1777 tot en met 1809 heeft zij telken jare f 1450 als pachtsom aan de stad Groningen afgedragen.

In 1810 drong zij bij het gemeentebestuur aan op vermindering der pachtsom, omdat in het naburig Winschoten eene Bank van Leening was opgericht. De Groninger leenbank zoude naar de meening der voogden ten gevolge van deze concurrentie, ‘wat het terrein en de populatie aanbelangt, wel gerekend kunnen worden een zoodanig verlies te zullen lijden als mogelyk zoude staan met de helft der recognitie of octroy-geld van f 1450’. Maar eene vaste bepaling van de te lijden schade konden de voogden niet maken, ‘aangezien men niet kan weten in hoeverre de ter bank van leening gebragte goederen uit de ten requeste vermelde streken komen, daar dit door die gene die de goederen brengen, wordt gesecreteerd, maar dat bijna alle weken van de Winschoter schippers goederen wierden aangebragt’.

Burgemeester en Wethouders achtten de gevreesde schade te hoog berekend. Bij hun besluit evenwel van 17 September 1810 bepaalden zij, dat de pachtsom voortaan met f 100 zoude worden verminderd. Dit door B. en W. genomen besluit kon dadelijk niet tot uitvoering komen, omdat de Vroedschap niet over de zaak was gehoord. Nadat hiertoe eene aansporing was ontvangen van den Land-Drost in het Departement Groningen, schijnt het verzuim te zijn hersteld. Daarna heeft de zaak haar beslag gekregen, blijkens een besluit van den Burgemeester d.d. 6 November 1810, n^r. 4, waarbij hij ter kennis brengt van de Voogden, dat de Prins, algemeen stedehouder van Z.M. den Keizer, ‘onder approbatie van 't geen door B. en W. te dier zake is verrigt’, hem ‘authoriseert om de Voogden van het Burgerweeshuis als houders van de Bank van Leening te Groningen jaarlijks een som van f 100 van de uit te keerene recognitie van f 1450 voor de schade hun door 't openen van eene Bank van Leening te Winschoten toegebragt, te remitteren’.

(*) Rekening der Leenbank over 1767, p. 17. Verzegeling van 4 December 1767.

[p. 377]

Met voorbijgang van de wet van 16 Pluviose An XII (6 Februari 1804.) en art. 411 van den Code Pénal dient thans gewezen op art. 94 van het Koninklijk Besluit van 5 Januari 1824, n^o. 46, waarbij is gearresteerd het Reglement voor het Bestuur der Stad Groningen. Dit artikel toch luidt:

‘Burgemeester en Wethouders hebben (insgelijks) het oppertoezigt over de Stadsleenbank, thans gevestigd, of die in tyd en wyle zoude mogen opgerigt worden, die zy almede, op de wyze vermeld in art. 93, ten minste eens in de drie maanden zullen doen inspecteren; geene verandering echter zal door dezelven kunnen worden gemaakt in den voet, waarop die bank is geautoriseerd of mogt geautoriseerd worden, noch eenige concessie tot oprigting eener andere leenbank worden toegestaan, dan onder goedkeuring des Konings en nadat Hoogstdeszelve het te maken Reglement voor eene nieuwe stads-leenbank zal hebben geautoriseerd.’

In één adem moet hierbij worden genoemd het Koninklijk Besluit van 31 October 1826, n^o. 32, welks drie overwegingen zulk een helder blijk geven van de vaderlijke zorg des Konings voor de belangen der ‘kleine gemeente’.

Immers, de nieuwe orde van zaken bracht de noodzakelijkheid mede, verandering te brengen in de wijze, waarop de bank tot dusverre reilde en zeilde.

Op 27 November 1826 zonden Ged. Staten van dit gewest een exemplaar van 's Konings besluit aan Burgemeester en Wethouders, die het op hunne beurt deden toekomen aan de Voogden, met de uitnoodiging zich daarnaar te reguleeren. De Voogden evenwel beweerden vooralsnog niet verplicht te zijn tot inzending der Reglementen, als bedoeld in art. 7 van het K. Besl., uithoofde de leenbank door hen was gepacht tot November 1836. Zij deelden dit mede aan B. en W. onder opmerking, dat zij op den tijd, voorgeschreven bij art. 3 van het Besluit, hunne overeenkomstig dit Besluit gewijzigde reglementen zouden inzenden (uiterlijk binnen zes maanden vóór de expiratie van den pachttermijn) en dat zij zich intusschen zouden gedragen naar art. 7 van meergenoemd Besluit.

In de maand September d.a.v. deden Ged. Staten aan het Gemeentebestuur toekomen eene kopie van een reglement voor eene bank van leening, ‘volledig en geheel en al in den geest’ van het Kon. Besl., om ‘daarna de nieuws te makene reglementen te kunnen inrigten’.

Intusschen hadden Burgemeester en Wethouders zich door de Voogden doen voorlichten, of en waarom het systeem van verpachting moest worden gehandhaafd. Bij brief van 29 September 1827 deelde het Gemeentebestuur aan Ged. Staten mede, dat naar zijne meening van den tot dusver gevolgden weg niet moest worden afgeweken. In dien brief wordt uiteengezet, dat geene enkele der redenen, welke dikwijls verpachting van leenbanken nadeelig maken, hier aanwezig was.

‘De pachters’ - zoo leest men daar - ‘zijn voogden over een publiek gesticht, het Burgerweeshuis zelfs niet geinteresseerd en tot de verantwoording aan de stedelijke regeering gehouden....

Aan de beleenders is dus voldoende zekerheid gegeven, dewijl het Burgerweeshuis door zijne middelen genoegzame waarborg geeft....

Het belang der beleenders vordert geenzints eene verandering, integendeel, voor dezen is het wenschelijk, dat de tegenwoordige inrigting in stand blijve...

Zij hebben genoegzaam gelegenheid om hunne panden te beleenen.

[p. 378]

Er bestaan geen klagten over de schatting der panden; de interessen zijn zeer matig.

Niets onbehoorlijks wordt van hun afgevorderd; voor de panden wordt voldoende gezorgd, de verkoop heeft geregeld plaats en eindelijk zoo zijn de beleenders genoegzaam zeker gesteld ingevalle van gemis of bederf aan panden of ook voor de kooppenningen der niet in tijds afgeloste panden.

Ook kan nimmer deze leenbank met minder kosten gehouden worden.

De bezoldigde ambtenaren zijn gering in getal en echter voldoende. De localen zeer wel ingerigt, bestaan en zijn een eigendom van het weeshuis; met moeite zou men andere localen kunnen vinden.’

Intusschen bleef de zaak slepende. Dat verdroot den Administrateur van het Armwezen, die, door tusschenkomst van Ged. Staten, in November 1828 berichtte, dat reeds sedert lang een nieuw Reglement voor de Leenbank had moeten zijn ingezonden, als zijnde de pacht met het jaar 1826 geëxpireerd. Deze laatste bewering werd weersproken door Burg. en Weth., die antwoordden, dat zij het er voor hielden, dat de pacht in 1826 stilzwijgend was gecontinueerd en dat dientengevolge dan ook de pachtpenningen waren in ontvangst genomen. Vooralsnog zouden daarom geene nieuwe reglementen worden ingezonden. Daarna werd de correspondentie gestaakt tot den zomer van 1836. In November van dat jaar gaven Ged. Staten aan Burg. en Weth. te kennen, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken geene bedenkingen had tegen het laten van het beheer der leenbank bij de voogden van het Burgerweeshuis, maar dat niettemin een reglement overeenkomstig het organiek besluit van 1826 moest worden opgemaakt.

Eindelijk werd op den 11^den Januari 1838 door Burgemeester en Wethouders een ‘Reglement op het beheer der Leenbank te Groningen’ gearresteerd. Goedgekeurd bij Kon. Besluit van 28 Juli 1838, n^o. 102, werd dit reglement aangevuld bij besluit van B. en W. d.d. 30 October 1851, n^o. 5 (goedgekeurd bij K.B. van 5 October d.a.v., n^o. 66), en bij de raadsbesluiten van 30 December 1864, n^o. 11, en 6 Januari 1872, n^o. 13/138 (resp. goedgekeurd bij de Koninklijke Besluiten van 24 Januari 1865 n^o. 74, en 21 Februari 1872 n. 7). Van dit Reglement luidde art. 1:

‘Het beheer der leenbank te Groningen zal blijven en gedurende de eerste zes jaren, beginnende met den 1^en Juli 1840, uitsluitend plaats hebben bij de tijdelijke Voogden van het Burgerweeshuis aldaar.

Art. 12. De bank zal voor alle beleeningen zonder onderscheid, genieten een interest tegen 12 ten honderd in het jaar.

Deze interessen zullen berekend worden van den dag der beleening tot dien der lossing. Indien evenwel de interessen, voor eene beleening verschuldigd, minder bedragen dan het kleinste muntstuk, zoo wordt zulks voluit aan de bank betaald, evenals zulks plaats heeft bij breuken, de helft van het kleinste muntstuk te boven gaande.

Art. 13. Buiten den bepaalden interest mag niets gevorderd worden, hetzij voor de beleggings-biljetten, hetzij voor opening of sluiting buiten de gewone uren, hetzij om zekere goederen bij voorkeur te hangen, of in het algemeen eene meer bijzondere zorg aan de bewaring der goederen te besteden, hetzij om onderzoek naar eenige goederen te doen, hetzij om te voorzien in het verlies der beleggings-biljetten, hetzij eindelijk om welke redenen of voorwendsels hoegenaamd.

[p. 379]

Art. 14. Onroerende goederen worden bij de bank van leening niet tot onderpand aangenomen, bij dezelve worden wijders niet beleend obligatien, actien, inschrijvingen, publieke of handelseffecten, sieraden en andere voorwerpen tot de Eeredienst behoorende; goederen, welke blijkbaar komen uit instellingen van liefdadigheid, militaire goederen en wapenen, handwerktuigen en verdere instrumenten tot het uitoefenen van eenig ambacht benoodigd, en voorts alle goederen zonder onderscheid, welke onder de vijftig cents (0-50 cents) waardig geschat worden.

Art. 32. Uit de bank wordt jaarlijks aan de Stad Groningen betaald f 1350 - 00 in twee termijnen, ieder van f 674 - 00, alles zes maanden ten kantore van den Stads Ontvanger in de Stads kas te storten.’

Ten slotte art. 35:

‘Tegelijk met het inlangen der rekening over het vijfde jaar hunner administratie zullen de voogden verpligt zijn, daarbij overteleggen eene voordragt over het al of niet behouden van het beheer over deze Leenbank voor volgende jaren.’ -

Bij brief van 17 Augustus 1847 dienden de Houders der Leenbank de rekening over 1846 in en legden zij de verklaring af, ‘niet alleen geen bezwaar in het algemeen te hebben om zich ten voordeele van het gesticht dat zij bestuurden, met het beheer der Bank te blijven belasten, maar zich ook, als zoodanig door het vertrouwen van Burgemeester en Wethouders vereerd te zullen gevoelen’. Alleen drongen zij aan op wijziging van art. 18 van het reglement, luidende: ‘De bank staat dagelijks, uitgezonderd zonen erkende feestdagen, en op die dagen waarop de drie maandelijksche verkoopingen worden gehouden,.... open, tot het doen van beleeningen en aflossingen, des voormiddags van 9 tot 12 en des nademiddags van 2 tot 4 uren.’

Den 23sten December 1847 antwoordde het gemeentebestuur, dat het zwarigheid vond, eene verandering van het Reglement aan het algemeen Gouvernement voor te dragen.

Eerst in 1865 kwam de door de Voogdij gewenschte verandering tot stand; in 1872 werd het betrokken artikel nader gewijzigd, zoodat het van toen af luidde:

‘Tot het doen van beleeningen en aflossingen staat de bank.... gedurende vijf uren dagelijks open, met uitzondering van zon- en erkende feestdagen, van den dag vóór en van de dagen, waarop de driemaandelijksche verkoopingen worden gehouden.

De uren gedurende welke de bank open staat, worden door Burgemeester en Wethouders vastgesteld en afgekondigd.’

Ter voldoening aan de laatstgemelde bepaling verordenden Burg. en Weth., dat de uren zouden zijn, zooals zij sedert 1865 waren geweest, te weten van des morgens 9 tot des namiddags 2 uren.

In strijd met de duidelijke letter van art. 28 van het Kon. Besluit van 1826 en van het boven afgeschreven art. 13 van het reglement van 1838, genoten de beambten eene kleine retributie voor het beleenen en aflossen van panden op buitengewone uren. Hieraan kwam de Minister van Binnenlandsche Zaken in Mei 1851 een einde maken.

In het verlies hetwelk de beambten dientengevolge leden, alsmede in de nadeelige uitkomsten, welke het beheer der bank over de jaren 1850 en 1851

[p. 380]

had opgeleverd, vonden de Voogden aanleiding, den gemeenteraad te verzoeken hen te ontslaan van de betaling van het octrooigeld en hen te machtigen tot verhooging van het traktement van ieder der beambten met f 100.

De gemeenteraad bleek van oordeel te zijn:

‘dat het door de bank in de beide laatste jaren geleden nadeel uit de rekeningen dier instelling inderdaad was gebleken en

dat het vorderen der bedoelde octrooigelden ten behoeve der gemeentekas, geacht moest worden te strijden met de gemeentewet’.

Op grond hiervan besloot de Raad, met ingang van 1 November 1852 de verplichting tot betaling der octrooigelden op te heffen en de voogden te machtigen tot de aangevraagde traktementsverhooging der beambten.

Ongeveer 26 jaren later was het voor de Voogdij van het Burgerweeshuis eene uitgemaakte zaak, dat de exploitatie der bank haar geen voordeel meer kon brengen. Zij werd daarom te rade, met ingang van 1 Januari 1880 de administratie op te zeggen. Den 24^sten April 1879 brachten Burgemeester en Wethouders dit feit ter kennis van den gemeenteraad, onder opmerking, dat zij het in stand houden der bank wenschelijk achtten, ‘omdat deze als instelling ter voorkoming van armoede en ter leniging van oogenblikkelijken nood, zoowel als om middel te vormen tot vergemakkelijking van de opsporing van misdrijven, goede diensten bewijst en dit kan blijven doen’. Overeenkomstig hun voorstel besloot de Raad (10 Mei 1879):

‘Voor kennisgeving aantenemen de mededeeling van B. en W., dat door den voogd van het Burger Weeshuis met het einde van 1879 de administratie der bank van leening is opgezegd en dit college uit te noodigen de noodige maatregelen te nemen of voor te stellen ter inrichting, met den aanvang van het jaar 1880, van de administratie der leenbank op den voet van het Koninklijk Besluit van den 31en October 1826 en tot het aanbrengen van de wijzigingen in het reglement op het beheer dier inrigting, die in verband daarmede worden vereischt.’

Op den 19^den Juli 1879 stelde de Raad, onder goedkeuring des Konings, een Reglement op het beheer der bank van leening te Groningen vast en bepaalde hij, dat dit reglement in werking zoude treden op den 1^sten Januari 1880. Niet voetstoots werd 's Konings goedkeuring verkregen. Eerst op den 29^sten October 1879 werd zij verleend, nadat het Reglement was gewijzigd, ten einde te gemoet te komen aan eenige bedenkingen, door den Minister van Binnenlandsche Zaken daartegen geopperd.

Thans is het beheer ingericht en wordt het gevoerd naar de voorschriften en regelen, vervat in het Kon. Besluit van 31 October 1826, en is het opgedragen aan eene commissie van beheer, bestaande buiten den voorzitter of het door dezen daartoe aangewezen lid van het plaatselijk bestuur, als voorzitter, uit zes leden, door den Gemeenteraad, op voordracht van het burgerlijk armbestuur, te benoemen. Jaarlijks treedt een dezer leden af; de aftredende is dadelijk herkiesbaar. Bij het ontstaan van eene vacature, ten gevolge van overlijden, aftreden of bedanken, wordt door het burgerlijk armbestuur aan den Gemeenteraad eene voordracht toegezonden, bevattende twee namen voor iedere te vervullen plaats.

Het personeel der beambten bij de Bank bestaat uit een directeur en zoovele aan dezen ondergeschikte beambten, als in het belang eener goede administratie blijken te worden vereischt. Het bedrag hunner belooningen

[p. 381]

wordt telkens bij hunne benoeming door Burgemeester en Wethouders, op voordracht der commissie van beheer, bepaald, evenals dat van den geldelijken borgtocht, door hen voor de nauwgezette waarneming hunner bediening te stellen.

Jaarlijks vóór den 1^sten Juli zendt de commissie van beheer aan Burgemeester en Wethouders de naar een door hen voorgeschreven model ingerichte rekening. Deze wordt door genoemd college gesloten, het burgerlijk armbestuur gehoord. Op de commissie van beheer rust de verplichting te zorgen, dat van het kapitaal, tot het drijven der Bank bestemd, ten allen tijde eene genoegzame hoeveelheid voorhanden is, om de aangevraagde beleeningen te kunnen doen. De Bank geniet voor de beleeningen een interest, gerekend tegen twaalf ten honderd in het jaar van panden ter waarde van minder dan f 200, een interest, gerekend tegen tien ten honderd in het jaar van panden ter waarde van f 200 en daarboven.

De Gemeenteraad bepaalt jaarlijks, na het sluiten der rekening van de Bank over het afgeloopen jaar, of de zuivere winsten, door de Bank over dat jaar betaald, ten behoeve van de algemeene armen-administratie zullen worden aangewend, dan of zij zullen worden gebezigd ter vermeerdering van het werkend kapitaal der Bank.

Bijaldien en zoolang de Bank met tegen interest opgenomen kapitaal is bezwaard, zal de winst in de eerste plaats tot aflossing van dit kapitaal worden aangewend.

De Bank staat dagelijks, uitgezonderd op Zon- en erkende feestdagen, op den dag vóór en op de dagen, waarop de driemaandelijksche verkoopingen worden gehouden, telkens van 9 uren in den voormiddag tot 2 uren in den namiddag open tot het doen van beleeningen en aflossingen. De directeur is belast met het schatten der ingebrachte panden op de wijze, hem door de commissie van beheer voorgeschreven. Hij houdt een register naar het daarvoor door de commissie van beheer vastgesteld model, waarin worden vermeld de aard, de hoedanigheid en de waarde der panden, alsmede de daarop beleende sommen.

De gebouwen, in welke de panden bewaard worden, zoowel als de panden zelf, zijn tegen brandschade verzekerd bij eene door het Gemeentebestuur aangewezen maatschappij.

De verkoopingen van niet binnen den bepaalden tijd afgeloste of vernieuwde beleeningen geschieden alle drie maanden ten overstaan van de commissie van beheer der Bank, na bekendmaking. De koopers betalen 5% van den koopprijs van het door hen gekochte, zonder meer; de overige kosten van den verkoop komen ten laste van de Bank. Van de verkochte goederen wordt een register gehouden, overeenkomstig een door de commissie van beheer vastgesteld model. Daarin worden ingeschreven de panden, welke ten verkoop worden aangeboden, met vermelding van de daarop beleende sommen, vervallen interesten, den geboden prijs en de berekening der daaruit ontstane winst of verlies.

De erkende en beëedigde inbrengers mogen hunne belooning berekenen naar het volgend tarief, zoowel voor den inbreng als voor het lossen van een pand:

[p. 382]

van f 0.50 tot f 1.00	f 0.02^5
van f 1.00 tot f 2.00	f 0.03
van f 2.00 tot f 5.00	f 0.04
van f 5.00 tot f 10.00	f 0.05
van f 10.00 tot f 25.00	f 0.07^5
van f 25.00 tot f 50.00	f 0.10
van f 50.00 tot f 75.00	f 0.15
van f 75.00 tot f 100.00	f 0.20
van af f 100 voor iedere f 50 en meer f 0.05.

Aangestipt worde ten slotte, dat de Bank aan gepensionneerde militairen en burgerlijke ambtenaren voorschotten verstrekt op hunne gagementen en pensioenen.

Groningen, 1888.

A. Pekelharing.