De Tijdspiegel. Jaargang 43

[p. 444]

Verbaal van de publieke intrede van den Franschen ambassadeur, Marquis de Bonac, te Delft.
A^o. 1753.

Als eene bijdrage tot de geschiedenis van het ceremonieel, dat in het midden der 18^de eeuw zijn hoogsten bloei of culminatiepunt had bereikt, gelieven de lezers van dit tijdschrift te beschouwen het relaas of verbaal van hetgeen te Delft plaats had, toen de Marquis De Bonac, ambassadeur van het Fransche Hof, vanwege H. Hoog Mogenden daar werd gerecipieerd. Reeds vroeger deed ik opmerken, dat er een noodzakelijk, nauw verband pleegt te bestaan tusschen taal, stijl, bouworde, kleedij, étiquette, ceremonieel enz. in elke periode der geschiedenis van ieder volk en dat, wat ons nu ridicuul, bespottelijk, onmogelijk, dwaas enz. voorkomt, blijkt in de lijst van zijn tijd beschouwd die onbillijke, onjuiste appreciatie niet te verdienen. Een cylindervormige hoed is evenmin sierlijk als een driekantige, driepuntige steek, maar deze paste in zijn tijd bij de overige kleeding evengoed, als gene wordt geacht het hoofd van den volger der hedendaagsche Parijsche mode te versieren. (!) Met eene kleine wijziging is het bekende gezegde: il faut juger les écrits (les usages) d'après leur date, op deze materie ook geheel van toepassing. Ziehier het verhaal^(*), gelijk het door den toenmaligen secretaris werd genotuleerd:

‘Op Donderdag den 26 April 1753 is door den Heer President Burgemeester van der Goes aan H.E.gr. Achtb. gecommuniceert, dat de Heer Ockkerse, Hofmeester van H. Hoog Mog. de HH. Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden, zig dienselven morgen ten huyze van zijn WelEd.^(†) hadde vervoegt en aan zijn WelEd. overtuure (ouverture) gedaan van de commissie, waarmeede hij bij de HH. Burgemeesteren was gechargeert en waarvan zig op heeden ter camer van H.E.gr. Achtb. soude acquitteeren, gelijk dan ook den voorn. Hr. Hofmeester, cort daarna, door den camerbewaarder aangedient en

(*) Ten einde niets aan ‘de kleur’ van het relaas te bederven noch iets van den vorm en de taal, waarin het is vervat, te loor te doen gaan, volg ik de notulen op den voet.

(†) Thans zou men zeggen: ten zijnen huize. In college vergaderd en dan E. Achtb., was de Hr. V.d.G., als Voorzittend Burgemeester en buiten het college, WelEd. of gaf zich althans dien titel.

[p. 445]

terstont binnengelaten zijnde, aan H.E.gr. Achtb. kennisse heeft gegeven, dat den dag van Maandag, den 30 derselver maand, tot de publique intreede van de Franse Ambassadeur was gepraefigeert (vooraf bepaald) en dat zijn Excellentie ten zelven dage van wegens H.H. Mog. met de gewoone solemniteyten binnen deze stad stond te werden gerecipieert en ten costen van den Landen plegtelijk ter maaltijd zoude werden onthaalt. En voorts H.E.gr. Achtb. in convenable termen tot deze festiviteyt geïnviteert en te gelijk versogt, dat het gebruyk van den Stads Doele ten voorsz. eynde zouden gelieven te accordeeren. Waarop den voorn. Heer door den Hr. President Burgemeester voor de gegeeve communicatie bedankt ende gedaane invitatie is geaccepteert, met bijvoeging, dat H.E.gr. Achtb. niet zouden nalaten van ten spoedigste de vereyste ordres te stellen, ten eynde de Stads Doele tot deze plegtigheyt (voor zooveel H.E.gr. Achtb. was concerneenende) zoude werden geapproprieert, en dat de nodige voorsieningen zouden werden gedaan tot weeringe van alle confusie en disordres. En heeft de Hr. Hofmeester, na eenig verder entretien, H.E.gr. Achtb. voor de gratieuse receptie en audientie bedankt en zig geretireert; hebbende H.E.gr. Achtb. bij deze gelegentheyt goed gevonden, tot eviteering van het Ceremonieel, zig te plaatsen bij het vuur^(*).

Bij HH. Burgemeesteren vervolgens in overweging genomen zijnde hoedanige precautiën (voorzorgen) zouden behoren te werden in het werk gestelt, zoo tot faciliteeringe (vergemakkelijking) van de avenues (toegangen) by en omtrent de Stads Doelen, als om voor te comen, dat door de menigte van aanschouwers eenige verhinderinge mogt werden toegebragt, en daarop gehoort de consideratiën van den Stads Fabrijcq, is na voorgaande deliberatie goedgevonden en verstaan, dat de palen staande aan de waterkant voor de Stads Doelen zouden werden geamoveert, dat voorts het gedeelte van de Verwersgragt, strekkende langs den Doele, met twee slagtboomen zoude werden afgepaalt; dat meede op de voorplaats van den Doele zouden werden gestelt twee balustrades van houte paalen en planken, zig extendeerende (uitstrekkende) wedersijds van de groote poort tot de binnedeur, latende een bequaame tussenwijdte voor de passagie door het midden van deselve plaats, en dat laastelijk in de camer, gedestineert tot het houden van de maaltijt een houte Balustrade zoude werden gemaakt ter breedte van dezelve camer, met een opening ter wijdte van de deur, ten eynde door dit middel de aanschouwers^(†) in een behoor-

(*) Zoodoende werd de lastige quaestie der préséance en in 't algemeen die van de plaatsing der stoelen geécarteerd, waarvan de oplossing, met den besten wil om ieder het zijne te geven, niet altijd zoo gemakkelijk was, daar aan afstand van recht, zich schikken of berusten in de omstandigheden zelfs niet gedacht werd. Het wetboek van 't ceremonieel werd nauwlettender in acht genomen dan met menige keur of ordonnantie het geval placht te zijn.

(†) Die den Franschen marquis wenschten te zien eten en drinken, in navolging van het publiek, dat te Parijs en te Versailles als getuige der maaltgden van Lodewijk den XV werd toegelaten.

[p. 446]

lijke distantie van de Tafel zouden blijven geëloigneert (verwijderd). Al hetwelk ook alzoo ten costed van de stad is gedaan maaken.

En is meede nog goedgevonden en verstaan, dat ten dage van de publicque intreede van den Ambassadeur den substituut-schout met de Dienaars van de Justitie, benevens die van Delfland (het gebruyk van de laatstgen. aan den Baillum uyt naam van HH. Burgemeesteren versogt zijnde) des morgens vroegtijds post zouden nemen by en omtrent de Stads Doele, mitsgaders dat een van dezelve soude werden geplaatst by de Lepeltol (Lepelbrug) en een ander by de Roosebrugge, met last omme op de doorvaart van de schuyten en vaartuygen behoorlijke ordre te stellen, ten eynde de passagie van 's Lands jagten niet soude werden gehindert. Zijnde wijders goedgevonden, dat een detachement van de compagnie Invalides, guarnisoen houdende binnen deze stad, bestaande uyt een onderofficier en twaalf man, voor den Doele zoude werden geposteert, hebbende den capiteyn zich daartoe aan H.E.gr. Achtb. aangebooden, gelijk meede geordonneert is, dat de Tambours van de schutterije zig aldaar zouden laten vinden. En is laatstelijk goedgevonden, dat, zoodra H.E.gr. Achtb. zich van het Raadhuys zouden begeeven, het klokkenspel van de Nieuwekerkstoren zoude werden geroert^(*).

Op Maandag den 30 April 1753 HH. Burgemeesteren collegialiter ten Raadhuyze vergadert zijnde, wierden H.E.gr. Achtb. omtrent een uure door een Stads Boode, daartoe afgezonden, verwittigt van de aancomste van den Heer Ambassadeur. Waarop H.E.gr. Achtb., geadsisteert met den Pensionaris van Bleiswijk, zich begaven na de Stads Doelen, rijdende stapvoets in twee koetsen, geprecedeert door de vier Stads Bodens en den reysende Bode. Tot vóór de groote Poort van den Doele genadert, wierden H.E.gr. Achtb. aan de koetsen door den Hofmeester van Staat en eenige edellieden van den Ambassadeur gerecipieert en geconduiseert in een antichambre, alwaar zijn Excellentie met de verdere Heeren van zijn gevolg zig was bevindende^(†); zijnde aldaar meede present den Heer Hoofdofficier dezer stad, die door den Hofmeester met voorkennisse van HH. Burgemeesteren tot de maaltijd was versogt geworden en zig eenige tijd voor de comste van H.E.gr. Achtb. in den Doele hadde laten vinden.

Nadat H.E.gr. Achtb. binnen getreeden waren, wierd zijn Excellentie door den voorn. Pensionaris, uyt naam van HH. Burgemeesteren met

(*) De bediening of het officie van Stads-Klokkenist werd toen vervuld door Johannes Berghuys, die, ofschoon nog minderjarig, door Burgemeesteren werd aangesteld, na zich met negentien mededingers te hebben gemeten, “gelet” - luidens de notulen van 19 Juli 1741 - “op de preuves van bekwaamheyt en ervarentheyt, zoo op het klockenspel als orgel, tot genoegen van H.E.gr. Achtb. en met sonderling applaudissement van de geheele stad” - die den wedstrijd op de klokken grootendeels op de Markt bijwoonde - “door den persoon van Johannes Berghuys publicquelijk gegeven”.

(†) Dit herinnert mij eene uitdrukking in De Rarekiek der gebr. Spiritus Asper en Lenis, waar de vertooner, uitleg gevende van den Kolossus van Rhodus o.a. zegt, dat in diens kleine pink een kolossale wenteltrap bevindelijk was.

[p. 447]

een compliment ter materie dienende,^(*) over deszelfs behoude arrivement gefeliciteert, 't welk op een gratieuse wijze door den Hr. Ambassadeur wierd beantwoord. Zijn Excellentie benevens H.E.gr. Achtb. een weinig tijd zijnde needer geseeten, begaven zich voorts na de camer, alwaar de maaltijd zoude werden gehouden, werdende zijn Excellentie vóór geleyt door den Hofmeester en immediaat door H.E.gr. Achtb. gevolgt.

Den Heer Ambassadeur zig geplaatst hebbende in een fauteuil aan het hoogeynde van de Tafel, voegde zig den Heer Hoofdofficier aan desselfs hogerhand, waarop H.E.gr. Achtb. na rang hunne sitplaatsen namen, terwijl de lage zijde van de Tafel geoccupeert wiert door de Edellieden van den Ambassadeur, en den Hofmeester, als waarneemende de honneurs van de Tafel, zig plaatste regt over zijn Excellentie. Gedurende de maaltijd zijn de gezondheeden, na ordre der sitplaatsen, gedronken, zijnde geen Hooge gezondheden ingestelt,^(†) nogte eenig bijzonder ceremonieel geobserveert.

Na het eyndigen der maaltijt, die omtrent een en een half uur heeft geduurt, keerde den Ambassadeur (geprecedeert en gevolgt als voren) weder na de antichambre en aldaar een quartier uurs vertoeft hebbende, wierd zijn Excellentie door den Hofmeester geïnformeert, dat alles tot desselfs reyse na den Hage in gereedheyd was. Waarop zijn Excellentie van H.E.gr. Achtb. afscheyd heeft genomen en door dezelven is gevalediceert (vaarwel gezegd) en geleyt tot aan het jagt, blijvende H.E.gr. Achtb. aan de watercant staan, totdat het jagt was afgestooken. Waarna H.E.gr. Achtb. na binnen zijn gekeert en een weynig tijt gewagt hebbende totdat de foule van het volk, waarvan de confluentie seer groot was, meerendeels was afgetoogen, zijn H.E.gr. Achtb. in de koetsen getreeden en van den andere gescheyden.

Waarmeede deze plegtigheyt alhier een eynde heeft genomen.’

Met een weinig verbeeldingskracht kan men zich eene voorstelling maken van het uiterlijk en de manieren dergenen, die aan bovengemelde receptie deelnamen. Mij dunkt, ik zie de révérences, buigingen, strijkaadjes, saluades, die de Heeren voor elkander maakten, afgepast en stijf als de geschoren heggen, rechtlijnig als de paden hunner lust-

(*) Eene zoogen. “toepasselijke” aanspraak. Jammer, dat zij niet bewaard is, evenmin als het “gratieuse” antwoord van den Marquis, dat zeker de fine fleur der Fransche complimenten zal hebben bevat. La Bruyère omschreef de politesse als: l'attention à faire par nos paroles et les manières que nos antres soient contents de nous et d'eux-mêmes. Dit doel wordt zelden gemist, want weinigen zijn tegen die “flatterie en action” bestand.

(†) Ook al om geen crime de lèse-cérémoniel te begaan, waaruit alles, zelfs een casus belli of de aanleiding tot een oorlog, zou kunnen geboren worden. De Burgemeesteren, Mr. Hendrik D'acquet, Mr. Cornelis van der Goes, Mr. Jacob van der Lely en Mr. Joan Carel de Roo, Heer van Rosenburg, hadden de politieke en wijze spreuk: In dubiis abstine, m.a.w. dat het verstandig is zich in geval van twijfel te outhouden, hier zeer van pas in practijk gebracht. Het “in dubiis libertas” - vrijheid in het twijfelachtige - is van later dagteekening en zou althans op het stuk van étiquette als eene ketterij van de eerste soort hebben gegolden.

[p. 448]

hoven, rechthoekig en ‘tirés au cordeau’ als de vijvers, parterres, boulingrins en wat al, dat tot den aanleg der toenmalige buitenplaatsen behoorde. Voegt daarbij de kleeding uit dien tijd, welke uit schilderijen en gravures, bijv. die van Troost, nauwkeurig kan worden gekend, dan is er geene groote inspanning van geest noodig, om zich een vrij juist denkbeeld te vormen van het ook voor ‘het volk’ of ‘de kaerels’ zeer belangwekkend feit der intrede en ontvangst hier ter stede van Monsieur le Marquis de Bonac, ambassadeur extraordinaire de la cour de France auprès des Hauts et Puissants Seigneurs, les États-Généraux des Provinces-Unies des Pays-Bas.

Mr. j. soutendam.