De Tijdspiegel. Jaargang 39

[p. 471]

Letterkunde.

Jan Holland. Dat getob met onze jongens. - Deventer, W. Hulscher G. Jzn.

Langen tijd heeft Jan Holland, in zijn onvermoeiden strijd tegen verkeerdheden van ons openbaar onderwijs, voor doove ooren gepredikt. Men wist maar al te goed, dat dit onderwijs weinig minder dan volmaakt was, beter, dan het ergens ter wereld werd aangetroffen, en dat alle andere natiën het ons eigenlijk benijdden. Wie zulk eene heerlijke instelling dorst afkeuren, vergreep zich aan het heilige, aan het plechtanker van volksontwikkeling en volkswelvaart, en mocht zich gelukkig achten, dat hem geen zwaarder, geen meer verdiend lot wedervoer dan veel ergernis, gemengd met een weinig medelijden over de onbillijkheid van zoo'n onredelijk, zoo'n veeleischend, ontevreden schepsel. Zoetjes aan waren de vakmannen wel gaan inzien, dat ons onderwijs een weinig bij den tijd ten achter raakte en uitbreiding en versterking behoefde, en zij waren aan het opstellen van wetsontwerpen gegaan, die de zaak op goede, stevige grondslagen zouden vestigen en door Regeering en Vertegenwoordiging bereidwillig tot wet voor de natie waren verheven.

Is de zaak nu in orde? Beantwoordt het openbaar onderwijs hier te lande aan de eischen der practijk? Indien men den boom naar de vruchten beoordeelen mag, en dit zal dan toch bij een volksbelang bij uitnemendheid het geval wezen, kan men alleen volmondig neen antwoorden. Talrijker en talrijker wordt de menigte van deskundigen, die op de organieke gebreken van onze onderwijsinstellingen wijzen en op wijziging van verkeerde wetten aandringen; niet slechts in de Staten-Generaal, maar door de Regeering zelve is de gegrondheid van hunne eischen erkend en het initiatief tot wijziging genomen. Vooral nu de herziening van de met zooveel weeën gebaarde onderwijsverordeningen in de ministerieele bureaux wordt voorbereid, is hetgeen de deskundigen te klagen en aan te merken hebben, onze aandacht waard; geen deskundige heeft meer recht op aandacht dan Jan Holland.

Dat getob met onze jongens behandelt niet de moeilijkheden, om voor jongelui een passend beroep of handwerk of eene geschikte bezigheid te vinden, moeilijkheden, die aan zoovele vaders een onuitputtelijk onderwerp van gesprek voor het sociëteitsbitteruurtje opleveren; het heeft de verkeerde inrichting vooral van het gymnasiaal onderwijs tot onderwerp, waarvan menig huisvader de slechte vruchten kent, al mist hij Jan Holland's bevoegdheid, om de oorzaak op te sporen. De zin voor de studie wordt, naar zijne meening, bij de jongelui uitgedoofd, hunne belangstelling verdreven door de veelheid van vakken, die gelijktijdig onderwezen worden. Wie zich op een vak toelegt, moet er zich aan kunnen wijden, moet er zich ‘in’ werken en niet telkens ‘uit’ moeten geraken, omdat een ander vak hem roept; in het laatste geval is de belangstelling, die tot eigen studie drijft en het begin is van alle hoogere ontwikkeling, spoedig verspeeld. Waarom, vraagt Jan Holland, het voorbereidend hooger onderwijs niet begonnen met een paar vakken, die afgehandeld worden, om door nieuwe te worden opgevolgd, telkens maar twee of hoogstens drie vakken tegelijk, opdat de leerling zijne aandacht geheel aan die twee of drie wijden kan. Wel zal hiervan het gevolg zijn, dat

[p. 472]

enkele vakken vergeten worden, maar wat nood is dit? Wat eenmaal degelijk onderwezen is, wordt later, wanneer het te pas mocht komen, spoedig weer aangeleerd, en van zoo menig vak van onderwijs kan 't geen kwaad, dat het later vergeten wordt, nadat het aanleeren daarvan den leerling vroeger toch nut heeft gedaan. Maar het gelijktijdig onderwijzen en aanhouden van alle vakken heeft bovendien nog dit bezwaar, dat bij het immer voortwoekerend examenstelsel aan de bijvakken, zelfs al zijn ze volstrekt geen hulpwetenschappen voor het speciaal vak, waarvoor het examen dient, te veel gehecht wordt. Klinkt het niet onzinnig, in een officieel examenverslag te lezen, dat candidaten voor het examen van apothekersbedienden afgewezen zijn wegens gebrekkige ken is van de.... vaderlandsche geschiedenis!

Hij doet opmerken, dat veelheid van onderwijsvakken niet, gelijk het heet, voldoet aan den eisch van afwisseling, om den geest frisch en veerkrachtig te houden. Die afwisseling wordt alleen verkregen, wanneer men het denkvermogen voor een oogenblik met rust laat, om de verbeeldingskracht, het aesthetisch gevoel of inspanning der spieren op den voorgrond te laten treden. Het afwisselend beoefenen van verschillende studievakken is geen afwisseling, maar bloote verwisseling; het ontspant den boog, die niet altijd gespannen kan blijven, geen oogenblik en dooft aldus den lust tot studie uit. Om dezelfde reden pleit hij voor het inkrimpen van het noodlottig huiswerk en eischt over het algemeen van het voorbereidend hooger onderwijs het volgende:

‘Eerstens, inkrimping van het aantal der leervakken, ook van den omvang van sommige, combinatie van andere....

Ten tweede: zooveel mogelijk, niet gelijktijdige maar achtereenvolgende beoefening van die vakken.

Ten derde: huiswerk voor slechts één, hoogstens twee wetenschappen, telkens tot zoolang het blijkt, dat in die één of twee voldoende vorderingen zijn gemaakt.’

De herziening van de wet op het hooger onderwijs is nog wel niet aangekondigd, maar de klachten worden veelvuldig en men zal ook hier, evenals bij het middelbaar onderwijs, eene grondige herziening niet lang kunnen tegenhouden. De denkbeelden van Jan Holland zijn, dunkt ons, zoo gezond en gegrond, - ze komen trouwens van een bij uitstek bevoegd beoordeelaar - dat zij de overweging van ieder, die in de zaak belang stelt en bij de herziening betrokken is, ten volle verdienen. Om den ernst van het onderwerp is het te prijzen, dat in dit kleine boekske des schrijvers toon veel minder scherp en satiriek is dan gewoonlijk; zelfs het zoo even aangehaalde ongeloofelijke feit van het apothekersbediendenexamen wordt door hem als terloops vermeld, zonder dat hij er de fiolen zijner satire over leeggiet. Maakt dit de lezing al wat minder piquant, het verhoogt stellig de propageerende waarde van 's schrijvers denkbeelden, want zij, die de wetten maken en voorbereiden, zijn een deftig en ernstig volkje, dat niet gediend is met spot en luchtigheid, maar alleen naar ernstige taal luistert. Indien de kalmte van Jan Holland's laatste lettervrucht aan zijne denkbeelden een gunstig onthaal in die deftige officieele kringen bezorgt, dan brengen wij gaarne het genot voor ditmaal ten offer, dat zijne scherpe pen ons gewoonlijk geeft.

R.