De Tijdspiegel. Jaargang 39

[p. 234]

Mengelwerk.

Uit den vreemde, meegedeeld door Mevr. Van Westrheene.

Koekoek.
Naar Emil Junghans.

Het was te Hildesheim, op een guren Decemberdag. Onder eene grauwe lucht keek ik op naar het koepeldak van den dom, dat ik in mijne kinderjaren van goud had genoemd. Half lachende, half geërgerd, keerde ik mij af van het wonder mijner kinderlijke verbeelding, toen ik werd ingehaald en voorbijgeloopen door eene vrouw, die door hare groote stappen, zonderlinge kleeding en levendige gebaren mijne aandacht trok.

Zij droeg een verschoten kleedje van groene zijde en van een fatsoen, dat, wie weet hoe lang geleden, mode was geweest. Eene ouderwetsche, roode sjaal voltooide het zonderlinge kostuum. Het gelaat der vrouw droeg nog sporen van vroegere schoonheid en werd nu ontsierd door een leelijken, met bloemen en strikken overladen stroohoed. Ondanks de grijze lucht, waardoor geen zonnestraal heendrong, hield de vrouw eene parasol boven haar hoofd. Zij groette allen, die zij tegenkwam of die zij voor de ramen zag zitten, zonder dat zij een enkelen groet terugkreeg.

Zoo was zij een eindweegs voor mij uitgeloopen, was toen in eene zijstraat verdwenen en stond eenige minuten later weder voor mij, blijkbaar vluchtende voor een troep groote en kleine jongens, die pas uit school kwamen en zich terstond als een bijenzwerm om haar heen vergaderden. Zij raasden en tierden en juichten en bleven haar vervolgen onder het herhaalde geroep van: ‘Koekoek, koekoek!’

Het tooneel scheen op niemand veel indruk te maken. Wel bleef er nu

[p. 235]

en dan iemand staan, dien zij te hulp riep, doch die enkelen vervolgden een oogenblik later, zonder eene poging te doen, om den jeugdigen overmoed te breidelen, onverschillig hun weg.

Zoo was de vervolgde vrouw bij een kerk gekomen; daar weerde zij de brutaalsten onder de bende met hare dichtgeslagen parasol af en vluchtte de kerk in, waar de jonge deugnieten haar niet durfden volgen.

Hoewel ik mij ergerde aan het wangedrag van jongens, die ongestraft eene weerlooze vrouw mishandelden, had ik mij toch, onbekend met hetgeen aanleiding tot de zaak had kunnen geven, onzijdig gehouden; doch bij mijne vrienden gekomen, verhaalde ik, wat ik had gezien. Toen hoorde ik, wat ik nu overtel.

Mijnheer Kesselmann was gelukkig geweest in al zijne ondernemingen. Hij was van geringe afkomst en vroeg wees geworden. Eerst werd hij loopjongen bij een winkelier; daarna zocht hij zijn bestaan op de markt, waar hij zijne diensten bood aan koopers en verkoopers, en werd later knecht in eene ‘Uitspanning’. Toen hij eenig geld bijeen gespaard had, kocht hij eene kar, dreef handel in schuurzand en kocht oude kleeren en lompen op In het eerst trok hijzelf zijne kar, doch later kon hij een paard aanschaffen. Hij deed goede zaken, trok een prijsje uit eene loterij en werd eigenaar van een koffiehuis. Al bediende hij daar ook slechts klanten uit den minderen stand, hij behoefde daarentegen geene onkosten te maken voor de verfraaiing van zijn lokaal; hij leed geene verliezen, want zijne weinig verterende klanten betaalden geregeld hunne vertering; hij had een goed inkomen.

In één opzicht was hij langen tijd ongelukkig geweest; hij was gehuwd en had tevergeefs naar kinderen verlangd; doch eindelijk werd ook die wensch vervuld, toen hij er sinds lang niet meer op hoopte. Zijne vrouw schonk hem een dochtertje, doch de geboorte van het kind kostte der moeder het leven.

Het kind werd het middelpunt van al zijne gedachten; zij werd zijne vreugde en zijn trots en de anders zoo zuinige man ontzag geen geld, als hij er de wenschen van zijn kind door kon bevredigen. Zijn kleine Lotje werd in den grond door hem bedorven en hij liet hare opvoeding voltooien in eene buitenlandsche kostschool voor jonge meisjes uit den hoogeren stand.

Na verloop van een paar jaren keerde Lotje als een volwassen, beeldschoon meisje naar huis terug; wel is waar geheel onbekend met alles, wat er in eene burgerhuishouding vereischt wordt, maar daarentegen met een mondvol Fransche woorden, een hoofd vol romaneske denkbeelden en ziekelijke dweperijen.

Het duurde niet lang, of Lotje begon zich diep ongelukkig te voelen in haars vaders huis. Het verschil van levensopvatting tusschen haar en haar vader gaf aanleiding tot herhaalde twisten, zoodat zij weldra in eene vijandige verhouding tot elkander stonden. Zoo kon Kesselmann zijne dochter nooit bewegen, met hare talenten te pronken, zelfs niet voor de zoogenaamde stamgasten, die sedert jaren vrienden des huizes geworden waren; en haar vader, die zijn licht niet gaarne onder eene korenmaat zette, ergerde zich bij de gedachte, hoeveel geld haar gitaarspel en haar zang hem gekost hadden.

Daarentegen had Kesselmann de gewoonte, inzonderheid wanneer hij - wat onder de verdrietelijkheden met zijne dochter geene zeldzaamheid was - te diep in het glaasje had gekeken, allerlei herinneringen uit zijn vroeger leven

[p. 236]

ten beste te geven en te vertellen, hoe hij zich tot burger en grondbezitter had opgewerkt. Dan vertelde hij allerlei avonturen en grappen, welke hij ondervonden en uitgevoerd had, en eindelijk begon hij dan luid, op den echten toon van voorheen, te roepen: ouw' kleer'! ouw' kleer'! tot groot vermaak der gasten, die dan in een kring om hem heen kwamen zitten.

Deze laatste aardigheid in het bijzonder was een gruwel voor zijne fijn opgevoede dochter, die niet gaarne aan de geringe afkomst haars vaders werd herinnerd.

Bij de publieke vermakelijkheden, welke het jonge meisje placht bij te wonen in den tijd, toen zij nog op school was, had zij, onder al de jongelieden, die zich door haar mooi gezichtje tot haar voelden aangetrokken en haar het hof maakten, vooral genegenheid opgevat voor een jongen student in de rechtsgeleerdheid, en toen de jonge man na volbrachte studiën bij de rechtbank te Hildesheim was aangesteld, kwam hij de kennismaking met het mooie meisje vernieuwen en bracht hij haar vader menig bezoek. Weldra ontstond er eene teedere verhouding tusschen de jongelieden en de vader gaf stilzwijgend zijne toestemming, wijl het hem toch niet geholpen zou hebben, indien hij die geweigerd had.

De jonge griffier was in het geheel niet met de familiebetrekkingen en met het verleden van den heer Kesselmann bekend en, oordeelende naar de kostbare opvoeding, welke de dochter had ontvangen, begreep hij, dat de oude heer een man van vermogen moest zijn. Intusschen verkeerde Lotje bij elk bezoek van den jongen man in doodelijken angst, dat haar vader in zijn bijzijn aan zijne dolle luimen zou botvieren en dat de griffier eene verbintenis met de dochter van iemand, die handel in lompen en oude kleeren had gedreven, minder wenschelijk zou kunnen achten.

Dat moest voorkomen worden! Toen de oude man eenmaal weder ‘ouw' kleer', ouw' kleer'’ begon te roepen, verzocht Lotje hem te zwijgen en zeide, dat zij bereid was, nu en dan een paar liederen voor de gasten te zingen, op voorwaarde dat haar vader van zijne ongepaste aardigheden afzag.

De jonge griffier keurde dat zingen voor de habitué's van het koffiehuis in het geheel niet goed en wilde er zich tegen verzetten. Doch Lotje wist hem tevreden te stellen en noemde haar zingen eene kinderlijke toegevendheid voor de luimen van een oud man. Haar vader had de voorwaarde, waarop zij wilde zingen, gaarne aangenomen, te bereidwilliger, wijl zijne dochter hem, zonder het te vermoeden, een wapen in de hand had gegeven, waarmede hij zich voornam, haar ook in andere opzichten te dwingen, zijn wil te doen,

De uitkomst bewees, dat de oude heer Kesselmann goed gerekend had. De enkele bedreiging: ‘Pas op, of ik roep “ouw' kleer'”’, was voldoende, om zijne verwende dochter gehoorzaamheid te leeren.

Zoo zong Lotje alle avonden en haar vader verlangde telkens nieuwe liederen te hooren.

Een van die liederen viel bijzonder in zijn smaak; het was dat, waarvan ieder couplet eindigde met het refrein: ‘Koekoek! Koekoek!’ waarbij de toon van den koekoek volkomen werd nagebootst. Avond op avond en somtijds twee-, driemalen achtereen moest Lotje dat lied laten hooren. Zoodra zij weigerde of ook maar draalde met beginnen, vermaande hij:

‘Zing dan, Lotje, of ik roep “ouw' kleer'.”’

Weldra bleek het, dat er, vóór het koffiehuis, onder de ramen, die des

[p. 237]

zomers wijd openstonden, nog een ander publiek naar de liederen luisterde dan dat, hetwelk in de gelagkamer bijeen was, namelijk eene geheele bende straatjongens, die bij de deur hadden post gevat. Het auditorium op straat vond nochtans weinig behagen in de gedurige herhaling van het lied van den Koekoek en scheen meer op afwisseling gesteld te zijn. Zoodra Lotje aan het refrein: ‘Koekoek, Koekoek’, gekomen was, viel het geheele koor jongens in. Tevergeefs gebood Kesselmann stilte en liet de ramen sluiten, om rust in zijn huis te hebben. Ook die maatregel hielp niet: de jongens bleven voor de ramen staan en herhaalden hunne baldadigheden, totdat Kesselmann hen, met een stok gewapend, verdreef. Doch welhaast had de oude heer reden, om zijne handtastelijke verwering tegen den overlast te betreuren. Hoe dikwijls de jongens ook verdreven werden, zij kwamen telkens in grooter getal terug en het geschreeuw: ‘Koekoek, Koekoek’, werd zoo hinderlijk, dat Lotje eindelijk, in het geheel niet meer zingen kon.

Den volgenden avond ging het precies hetzelfde en toen Lotje in de eerste dagen daarna zich op straat vertoonde kreeg zij aanstonds een troep jongens achter zich, die haar onder het aanhoudende roepen: ‘Koekoek, Koekoek’, overal naliepen.

Het gaat met dergelijke dolzinnigheden als met besmettelijke ziekten, die dikwijls in een ongeloofelijk korten tijd de geheele jeugdige bevolking eener stad aantasten, doch ook al even spoedig weder verdwijnen, indien zij goed bestreden worden.

Korten tijd, nadat die onaangenaamheden begonnen waren, zou er door eenige jongelieden eene buitenpartij gegeven worden en Lotje's vereerder, de jonge griffier, kwam op den bepaalden namiddag, om haar af te halen, wijl zij mede van de partij zou zijn.

Nauwelijks hadden zij eenige huizen ver geloopen, of zij waren door een troep Koekoek-schreeuwers omringd. Toen de jonge man merkte, dat de baldadigheid op zijne gezellin gemunt was, bleef hij staan en sprak de knapen vriendelijk en ernstig toe. Zijne woorden maakten blijkbaar indruk en zouden ongetwijfeld aan het doel beantwoord hebben, indien Lotje zich niet in hetzelfde oogenblik door ergernis en drift had laten medesleepen en aan een van de jongens, die haar onvoorzichtig wat al te dicht nabij was gekomen, een geduchten slag in het gezicht gegeven had. De knaap sprong verschrikt achteruit en hief in het volgende oogenblik, half uit wraak, half aangespoord door het schaterende lachen zijner makkers, uit volle keel zijn: ‘Koekoek, Koekoek’, aan, waarin de anderen, zooals zich begrijpen laat, mede instemden.

Intusschen hadden zich ook volwassen personen in den oploop gemengd; ook de vader van den jongen, die de oorvijg had gekregen, vol drift over ‘de mishandeling van zijn arm kind, wegens een onschuldig woord’, verscheen scheldend en vloekend op het tooneel en het gelukte den griffier slechts met groote moeite, Lotje aan het dreigende straatrumoer te onttrekken, door met haar bij eene bevriende familie de wijk te nemen. Toen hij daar met haar had gewacht, totdat de menigte uiteengegaan was, nam hij, zonder aan de buitenpartij deel te nemen, zeer koel afscheid van haar.

Den volgenden dag ontving Kesselmann een brief van den griffier, waarin deze schreef, dat hij zich gedwongen zag, voortaan zijne bezoeken te staken.

Een tijdlang durfde Lotje zich niet buitenshuis wagen, doch na verloop

[p. 238]

van weken, toen zij, in de hoop, dat de jongens hun spel vergeten zouden hebben, weder eens uitging, werd zij terstond door het akelige Koekoek achtervolgd.

Allengs werd het arme Lotje door iedereen vermeden; hare kennissen, hare vrienden zelfs, trokken zich, de een voor, de ander na, terug, wijl ieder bang was, in haar gezelschap in botsing te komen met de straatjeugd en aan de spotternij van groot en klein blootgesteld te worden.

Ouders en onderwijzers, tot de politie toe, werden te hulp geroepen; niets hielp; het geroep van Koekoek was niet meer tot zwijgen te brengen of te onderdrukken. Toen Kesselmann, die meer en meer met zijne dochter in onmin leefde, wijl zij hem verweet, dat hij de oorzaak van al haar lijden was, weigerde om zulke ‘kinderachtigheden’, zooals hij het noemde, zijne zaak te verkoopen en zich elders te vestigen, verliet Lotje de stad en ging bij hare voormalige Institutrice inwonen.

De jeugdige bevolking van Hildesheim scheen nochtans een goed geheugen te hebben, want toen Lotje, na verloop van meer dan een jaar, door eene ernstige ziekte haar vaders teruggeroepen werd en voor het eerst de straten van Hildesheim betrad, begon het oude schandaal opnieuw en de spotnaam Koekoek, Koekoek klonk overal, waar zij zich vertoonde.

Zoo bleef het. De oude man stierf, en toen zijne nalatenschap geregeld was, bleek het, dat er juist genoeg voor zijne dochter overschoot, om armoedig te kunnen leven, zonder de weldadigheid van anderen te behoeven in te roepen. Zij was ongeschikt voor eenige kostwinning en is eene oude vrijster geworden, die, ten gevolge van eene opvoeding boven haar stand, in belachelijke verhoudingen kwam en door haar eenzaam leven hoe langer hoe zonderlinger werd, zoodat zij altijd een voorwerp van spotternij is gebleven.

De knapen uit den tijd van Lotje's jeugd zijn sedert lang mannen geworden, doch hunne kinderen en kleinkinderen hebben den spotnaam der oude vrijster als een erfstuk overgenomen, en de tegenwoordige bevolking van Hildesheim kent haar nog slechts onder den naam van Koekoek.

Zoo luidde het verhaal van mijn vriend.

Het koninkrijk Hannover is intusschen eene Pruisische provincie en het schelden voor Koekoek eene overtreding van eene politieverordening geworden. De arme, vervolgde vrouw is sedert lang dood.