De Tijdspiegel. Jaargang 38

De nuttige en fraaie handwerken in de school.

De nuttige handwerken in de lagere school. Een woord bij de invoering van dit leervak op de scholen, overeenkomstig de wet van 17 Aug. 1878 (Stbl. n^o. 127) door Mevrouw G. van Eyk - Hardeman. Met vijf houtsneefiguren. Haarlem H.D. Tjeenk Willink.
Nuttig en fraai. Kort begrip der schoonheidsleer, voor dames bewerkt door E.M.A. Otto, onderwijzeres in de vrouwelijke handwerken. Haarlem, W.C. de Graaff.

Toen jaren geleden de emancipatiekoorts oud en jong, mannen en vrouwen had aangegrepen en het wel scheen, alsof nu voortaan alleen van de intellectueele ontwikkeling der vrouw hulp en heil voor de maatschappij te verwachten was, heeft menige ouderwetsche huismoeder wel eens het hoofd geschud en gevraagd - hardop, als zij durfde, en anders in stilte - waar het toch heen moest met orde, netheid en zuinigheid, met de echt huiselijke gezelligheid, als vrouwen en dochters zich verheven gingen rekenen boven het bedenken en doen van die duizenderlei schijnbare kleinigheden, waarmee het huiselijk geluk veel nauwer in verband staat, dan men bij eene oppervlakkige beschouwing wel denken zou. En zonder nu in de verste verte te willen ontkennen, dat het beter, het meer ontwikkelend onderwijs vooral een zegen geworden is voor de vrouwelijke jeugd, zoo valt het toch niet te loochenen, dat de tijd de bezorgde moeders niet geheel en al in het ongelijk heeft gesteld. Er is onder het jonge geslacht eene zekere minachting ontstaan voor vrouwelijke handwerken; niet voor het vervaardigen van tallooze fraaiigheden, die weinig moeite kosten en veel effect maken, maar wel voor uitsluitend nuttige dingen. Naaien, breien, verstellen, enz. worden met eene zeer welsprekende beweging van de aardige neusjes eenvoudig ‘vervelend’ genoemd en zooveel mogelijk op zij gezet. De tijden, toen een schoolmeisje iedere veertien dagen eene in hare tusschenuurtjes onder het lessen leeren gebreide kous aan hare moeder moest kunnen vertoonen, zijn lang voorbij!

't Is daarom zeer gelukkig te noemen, dat de wetgever, zonder iets te kort te doen aan de rechten van het jonge meisje op goed en veelomvattend onderwijs, haar van nu af aan met het gebiedende Du sollst dwingen zal, om ook aan de plichten te denken, die later haar bijzonder deel zullen zijn in huisgezin en maatschappij, al zal de school natuurlijk nooit geheel kunnen goedmaken, wat in dit opzicht door moeder of

[p. 168]

opvoedster wordt verzuimd. De gezegende uitvinders van naai- en breimachines hebben ervoor gezorgd, dat de meer begaafden onder de vrouwelijke jeugd tijd genoeg zullen overhouden, om zich te wijden aan bezigheden, die meer strooken met haar smaak of bijzonderen aanleg; maar de school zal dan éérst gezorgd hebben, dat zij, onafhankelijk van anderen en tot groot gerief van papa's beurs, het noodzakelijkste knip-, naai- en breiwerk zelven kunnen verrichten.

Tot hiertoe hadden wij nog meer bepaald het oog op meisjes uit den beschaafden, gegoeden stand; maar ieder, die belang stelt in de volksklasse, in het gezin van den werkman, weet, hoe oneindig veel meer dáár nog afhangt van de netheid en handigheid, de orde en zuinigheid der huisvrouw. Hoe geheel anders ziet het eruit bij het knappe moedertje, dat zelve van iets ouds iets nieuws weet te maken, dat kleine gaatjes en scheurtjes herstelt, voordat de kleeren ontoonbaar worden en man en kinderen als lompen om het lijf hangen; hoe anders dan bij de slordige, onachtzame vrouw, die nergens raad op weet en als er een nieuw stuk noodig is, het zuurverdiende geld nog ten overvloede naar de naaister moet brengen. Nu het onderwijs in de nuttige handwerken verplichtend is gesteld op de lagere school, bestaat er ten minste kans, dat hare dochters het allernoodzakelijkste zullen leeren, en misschien zal zij ertoe komen, om haar kind een jaar langer naar school te laten gaan, als zij ziet, dat het iets nuttigs tot stand leert brengen, en zij er zoo als vanzelf toe gebracht wordt, om het practisch voordeel van het schoolonderwijs te erkennen.

Dat de wetgever dus juist gezien heeft, toen hij het onderwijs in de vrouwelijke handwerken in bescherming nam, is, dunkt ons, aan geen twijfel onderhevig, en het is nu maar de groote vraag, hoe zijn voorschrift in de school ten uitvoer gebracht zal moeten worden.

Menig onderwijzer - menige onderwijzeres misschien ook - heeft met een zekeren angst den dag zien naderen, waarop het nieuwe leerplan ingevoerd zou moeten worden, niet recht wetend, hoe de belangen van jongens en meisjes te vereenigen zouden zijn en hoe één onderwijzeres bij machte zou wezen, om eene heele klasse van ongeoefende jonge kinderen te gelijk in de allereerste geheimen der kunst in te wijden.

Zoo dus ooit van een boekje met volle recht gezegd kan worden, dat het ‘in eene dringende behoefte voorziet’, is het zeker van het bovengenoemde werkje van Mevrouw G. van Eyk - Hardeman, dat in heldere en duidelijke taal, zonder veel omhaal van woorden, den weg wijst in dezen doolhof van bezwaren en het streng classicaal onderwijs het eenige redmiddel noemt. Dat er aan deze methode voor de nog ongeoefende onderwijzeressen, in den eersten tijd vooral, tal van moeilijkheden verbonden zullen zijn, spreekt wel vanzelf; maar dat zij te overwinnen zijn, is ook reeds bewezen. Op blz. 29 deelt Mevrouw Van Eyk het leerplan mede van de kostelooze school B. te Haarlem

[p. 169]

(Hoofdonderwijzer de heer Graaff), dat in het gebruik is gebleken proefhoudend te zijn en waarvan haar de beste resultaten werden getoond. Voor scholen van meer uitgebreid lager onderwijs wordt op blz. 32 het leerplan voor het onderwijs in de nuttige handwerken aan de Rijksnormaallessen in Noord-Holland aanbevolen, waaraan eene instructie voor de onderwijzeressen toegevoegd is. Daarenboven verwijst Mevrouw Van Eyk naar het boekje van Mejuffrouw C. Waleson, waarvan dezer dagen het eerste gedeelte bij den boekhandelaar Kluitman te Alkmaar verschenen is, en waarin men een volledig leerplan voor het handwerkenonderwijs in de lagere school vinden kan. Dat het werkje van Mevrouw Van Eyk bovendien nog heel wat nuttige, ja, onontbeerlijke wenken en inlichtingen bevat, blijkt reeds genoegzaam uit de inhoudsopgave, die wij hierachter laten volgen. Op het inleidend woord volgt I Beteekenis van het onderwijs in de nuttige handwerken voor de school en in het leven. II De regeling van het handwerkenonderwijs in de school. 1. Klassikaal of hoofdelijk? 2. Leerplan. 3. Leermiddelen. 4. Grondstoffen. 5. Binnen of buiten de schooluren? 6. Hulppersoneel. Wij raden dan ook alle belanghebbenden ten zeerste aan, om het boekje niet enkel te lezen, maar te bestudeeren, in de vaste overtuiging, dat niemand het onvoldaan uit de hand zal leggen, al is de wijze, waarop iedere leermeesteres hare individueele opvatting weet toe te passen en naar gelang van omstandigheden ten uitvoer te brengen, zeker ook in dit geval de allereerste en voornaamste voorwaarde tot het verkrijgen van een goed resultaat.

Het boekje, door Mejuffrouw Otto aan de bespreking der fraaie handwerken gewijd, verdient in een ander opzicht niet minder onze belangstelling. Al zullen de nuttige handwerken, uit den aard der zaak, altijd bovenaan staan in de schatting van het algemeen, omdat hunne practische toepassing meer in het oog springt en zij onontbeerlijker zijn in het dagelijksch leven, toch zal de meest strenge beoordeelaar na het lezen van bovengenoemd werkje moeten toegeven, dat fraaie handwerken nog iets anders en iets meer kunnen zijn dan ‘oogen bederven, tijd verspillen en vierkante ruitjes vullen’, zooals men dikwijls hoort beweren.

‘Niet de laatste smaak, maar de goede smaak, het uitvloeisel van het nauwkeurig toepassen van de regelen der schoonheidsleer, moet het doel zijn, waarnaar wij met onze beste krachten streven’; die woorden van Mejuffrouw Otto zeggen genoeg, uit welk oogpunt zij het werk der kunstvaardige vrouwenhand wil beschouwd hebben, zoowel waar het de fraaie handwerken in den engeren zin betreft, als op het ruimer gebied van de huiselijke inrichting, het kiezen van meubels, sieraden en toilet. En wie zal, om zich heen ziende, niet moeten getuigen, dat er voor de Hollandsche vrouw op dat punt nog heel wat te leeren valt? De meesten hebben geen flauw denkbeeld van lijnen en kleuren, van evenwicht en symetrie, van de allereerste

[p. 170]

beginselen van kunst en goeden smaak; een oordeel, hetwelk, helaas! door de critiek bevestigd werd bij gelegenheid van de tentoonstellingen, in de laatste jaren gehouden. De meesten zeggen wij, want er waren gelukkig op diezelfde tentoonstellingen ook dingen te zien, die in elk opzicht aan de regelen en wetten der schoonheid beantwoordden, getuige de vitrines der zustervereenigingen ‘Arbeid adelt’ en ‘Tesselschade’ op de tentoonstelling te Arnhem in 1879.

Het is echter ontegenzeggelijk waar, dat het in den regel - om het nu zoo maar eens plat uit te drukken - meer geluk dan wijsheid is, als een handwerk goed uitvalt en overeenkomt met het ideaal, dat der werkster zelve voor oogen stond, maar dat zij vaak niet anders dan en zigzag wist te naderen; en dat is weer het gevolg van de gebrekkige wijze, waarop het onderwijs in de fraaie handwerken tot nu toe gegeven werd. Wel tracht men tegenwoordig op de Middelbare scholen aan de meisjes eenig denkbeeld te geven van de onomstootelijke wetten der aesthetiek, maar de toepassing op het meest voor de hand liggende - haar eigen werk - blijft achterwege, en daarenboven is lang niet iedereen in de gelegenheid, om die lessen bij te wonen.

Voor haar, die voelen, dat er heel veel gebrekkigs is in de voortbrengselen van haar onverdroten ijver, en zich nog iets anders ten doel stellen dan het vlug afmaken van bonte kleedjes en kussentjes, van allerlei onmogelijke en onpractische dingen, die hare bestemming, om een sieraad te zijn, ten eenen male missen; voor haar meenen wij, zal het werkje van Mejuffrouw Otto eene welkome gave zijn. Het bevat een aantal wenken en raadgevingen, die ook meer ervarenen zich nog gaarne ten nutte zullen willen maken, en geeft middelen aan de hand tot eigen practische oefening.

December 1880.

J.