De Tijdspiegel. Jaargang 37

[p. 177]

Geheime geneesmiddelen.

De hedendaagsche kwakzalver. Een waarschuwing voor allen, die hun gezondheid en hun beurs op prijs stellen, door dr. Vitus Bruinsma en dr. G.W. Bruinsma, schrijvers van ‘De kwakzalverij met geneesmiddelen’. Leeuwarden. H. van Belkum Kz.

De heeren Drs. Bruinsma hebben zich reeds vroeger verdienstelijk gemaakt door het uitgeven van een geschrift, waarin men eene nauwkeurige opgave vindt van schier al de geneesmiddelen, welke in de wandeling voorkomen onder den naam van geheime middelen; zooveel mogelijk wordt van al die middelen opgegeven de samenstelling en in verband daarmee de prijs.

Zulk een werk is leerzaam en nuttig, want er wordt door die geneesmiddelen veel kwaad gesticht, voornamelijk omdat het publiek, dat bij voorkeur die dingen gebruikt, de oorzaak van de ziekte niet kent en daarom zich ook niet bekommert. Vandaar, dat dikwijls middelen worden aangewend, die in deze gevallen kwaad, in gene goed doen. Dit is b.v. het geval bij maagongesteldheden, die, al naar de oorzaak, eene verschillende behandeling vereischen, terwijl de leek meent, dat het middel, dat zijn buurman heeft geholpen, ook voor hem goed moet zijn. Eene nadrukkelijke waarschuwing is dus volstrekt niet overbodig, te meer, daar de verkoopers gewoonlijk hunne waar aanprijzen als goed voor ongeveer alle ziekten.

Nog erger is het gesteld met hen, die hunne toevlucht nemen tot schijnbare of wezenlijke dokters, die per brief consulten geven, b.v. bij geheime ziekten. De genezing is dikwerf voor 't minst twijfelachtig, terwijl de patiënt wordt afgezet. Feiten van dien aard worden in menigte in bovengenoemd boekje meegedeeld, en men mag den heeren Bruinsma inderdaad dankbaar zijn, dat zij deze zaken ter algemeene bekendheid brengen. Een ieder wachte zich voor schade.

Juist, omdat wij met het werk van de heeren Bruinsma zijn ingenomen, bejammeren wij het, dat zij hier en daar aan overdrijving zich schuldig gemaakt hebben. Het bonte titelblad met den rooden, schreeuwenden kwakzalver deed reeds iets van dien aard vermoeden.

Heeft de leek eenige kennis van zijne ongesteldheid, dan zal hij dikwerf een dier zoogenaamde geheime geneesmiddelen met succes kunnen gebruiken; immers, het geheim van de samenstelling van vele pillen is zoo diep niet.

Ja maar, zullen de heeren Bruinsma opmerken, ge betaalt voor die middelen veel te veel en ge kunt hetzelfde goedkooper krijgen met een recept van een dokter.

Deze rekening gaat echter niet op; de dokter schrijft het recept niet voor niet; hij maakt ook bij eene lichte ongesteldheid ettelijke visites,

[p. 178]

die met Nieuwjaar moeten worden betaald en duchtig oploopen. De ervaring, welke vele - ik zeg niet alle - leeken in dit opzicht hebben opgedaan, strekte juist, om met de handelspillen in zekere gevallen de proef te nemen.

Onder de zoogenaamde geheime geneesmiddelen bestaan er velen van Fransch fabrikaat, die door bevoegden worden aangeprezen - niet als algemeene geneesmiddelen, want die bestaan niet - maar voor bepaalde gevallen, en die de verdienste hebben van door den vorm, waarin zij worden aangeboden, eene ware weldaad te zijn voor hen, die in de noodzakelijkheid zijn te ‘slikken’. De heeren Bruinsma scheren echter alles over één kam, zien overal bedrog en afzetterij. Vooral bij het groote publiek schaadt die overdrijving; uit onkunde zal menige leek nu de conclusie maken: de heeren overdrijven in het een, waarschijnlijk doen zij dit ook in het ander; 't is broodnijd.

Een voorbeeld van overdrijving: de levenswekker of het Baunscheidtismus wordt door sommigen aangewend als middel tegen rheumatisme. Genezing brengt het zeker zelden of nooit, maar het geeft afleiding in vele gevallen door den prikkel op de huid. Dat de levenswekker echter ‘dikwijls gevaarlijke ontstekingen veroorzaakt zoodat het geneesmiddel erger werd dan de kwaal’, is zeker geschreven, om de kinderen bang te maken. In zeer enkele gevallen mag dat het geval zijn, maar 't zullen wel hoogst zeldzame uitzonderingen zijn, en de overdrijving van de heeren Bruinsma is hier van dien aard, dat zij aan den indruk van hun voortreffelijk boekje schaadt.

Wat zijn de voornaamste redenen van het veelvuldig gebruik van geheime geneesmiddelen?

1^o. Het kostbare van de officieele geneeskundige behandeling.

2^o. De weinige resultaten in vele gevallen van de officieele geneeskunst.

De mannen van het vak zullen dit niet tegenspreken. ‘Onze kunst’, hoorden wij eens een oud medicus zeggen, die, en terecht, eene groote reputatie had, ‘onze kunst is geen wiskunst, maar giskunst.’ De moderne wetenschap moge nauwkeuriger, exacter te werk gaan, het beter onderzoek strekt in vele gevallen, helaas, slechts, om de moeilijkheid, de onmogelijkheid van de genezing te constateeren. Geen ontwikkeld man zal den doctoren daarvan een verwijt maken, maar de groote meerderheid van het publiek is nu eenmaal niet ontwikkeld, heeft van de samenstelling van het menschelijk lichaam niet het flauwste begrip en gaat uit van de meening, dat de dokters er zijn, om de menschen te genezen, ook omdat zij in den regel er zich voor uitgeven, dat zij dit kunnen. Uit onkunde is het groote publiek bijgeloovig, bijgeloovig ten opzichte van de kracht, welke het toeschrijft aan de officieele geneeskundige behandeling, bijgeloovig ten opzichte van het gebruik van geheime en niet geheime geneesmiddelen.

De beste weg tot bestrijding van het bijgeloof is het bevorde-

[p. 179]

ren van kennis, en daaraan wordt te weinig gedaan, ook door de medici zelf.

Laat ons de zaak bij haar waren naam noemen. Behoudens enkele uitzonderingen op den regel beschouwen de dokters hun vak als een afgesloten gebied, waarop geen leek toegang mag worden verleend; nergens is de afscheiding tusschen leek en ingewijde zoo gestreng; zelfs bij de theologen niet, die altijd den naam hebben gehad van hunne wetenschap voor eene bijzondere wijding uit te geven. Nu zijn daarvoor zonder twijfel vele en daaronder gewichtige redenen op te geven; men wordt licht verkeerd verstaan, en bij het gebrek aan elk begrip van physiologie bij den leek kunnen wij ons voorstellen, dat de lust spoedig vergaat, om den patiënten duidelijk te maken, waarin hunne ongesteldheid bestaat, daargelaten dat het dikwijls het meest geschikte oogenblik niet is, om iemand eene ingewikkelde zaak op te helderen, wanneer hij ziek is.

Maar aan den anderen kant mag met nadruk gevraagd worden, of de tegenwoordige wijze van medicineeren niet veel erger nadeel heeft. De medicus treedt op als een geheimzinnig man, die het vermogen heeft, ongeveer alle ziekten te genezen. Vandaar het onbegrensd vertrouwen van den patiënt, zoo zelfs dat, wanneer de eene dokter hem niet geneest, hij naar een ander gaat, of zijne toevlucht neemt tot geheime geneesmiddelen of, zoo men wil, tot kwakzalvers. Bezat de patiënt nu eenige gezonde kennis van het menschelijk lichaam, dan zou hij weten, dat vele ongesteldheden door rust en onthouding vanzelf genezen; dat er enkelen zijn, waarbij sommige geneesmiddelen een gunstigen invloed uitoefenen, terwijl er anderen zijn, die niet te genezen zijn en die men door een gepasten leefregel zoo dragelijk mogelijk kan maken. De medicus kan zijn werkkring opvatten als een ambacht, waarmee hij den kost verdient, terwijl hij over de wijze waarop zoo min mogelijk moet nadenken; maar hij kan ook zich ten doel stellen, kennis te verspreiden over de voorwaarden, waaraan de gezondheid is verbonden, kennis ook van het onvermijdelijke, waarin de mensch zich moet schikken, daar er inderdaad geen kruiden voor gewassen zijn. In het laatste geval is het leven dikwerf zeker niet aangenaam; het is een hameren op de domheid, op de vooroordeelen van de menschen, waarvan men moede wordt.

Maar zoo werkend worstelt en wint men; vooral bij de gemakkelijkheid, waarmee tegenwoordig de eerste kennis van het leven van den mensch wordt meegedeeld, is het volstrekt zoo onmogelijk niet, dat ook op dit gebied de verlichting doordringt en daarmee aan tal van zotheden in de geneeskundige praktijk een einde wordt gemaakt, waarover een wetenschappelijk man niet anders dan lachen kan - of treuren, wanneer hij bedenkt, dat hij als dokter zelf als figurant optreedt, soms de comedie mee helpt spelen.

Wij zouden nog eene andere reden kunnen aanvoeren, waarom de

[p. 180]

zoogenaamde geheime geneesmiddelen, die fabriekmatig worden gemaakt en gewetenloos aanbevolen voor alle ongesteldheden, zooveel opgang maken. Er bestaan inderdaad enkele zoogenaamde geheime middelen, hier het eigendom van eene familie, daar van een klooster, waarvan men in de praktijk goede vruchten ziet. Die middelen worden dikwerf verstrekt zonder winstbejag, zelfs met opoffering. Het is in den regel zeer moeilijk uit te maken, welke de wezenlijke waarde is van deze middelen, daar de heeren medici zichzelf te hoog schatten, om er proeven mee te nemen. Post hoc is niet altijd propter hoc, en zoolang de zenuwen zulk eene gewichtige rol spelen, zal het altijd moeilijk uit te maken zijn, welken invloed het middel zelf heeft uitgeoefend. Toch blijven er gevallen over, merkwaardig genoeg, om een onpartijdig, onbevooroordeeld onderzoek te wenschen.

De heeren Bruinsma brengen in hun boekje ook eene grief te berde tegen Dr. S., van wien wij geruimen tijd geleden eene boekbeoordeeling opnamen, waarin over de dokters in het algemeen een oordeel werd geveld, ongeveer hierop neerkomend, dat het al geene koks zijn, die lange messen dragen. Geheel instemmen deden wij met dat artikel niet, maar het was onderteekend door een man, die toen vrij algemeen een goeden naam had. De bijzonderheden, die door de heeren Bruinsma in hun boekje over ‘Dr. S.’ worden medegedeeld, waren ons geheel onbekend, en wij willen er gaarne bijvoegen, dat, wanneer die ons bekend geweest waren, wij zijn artikel zouden geweigerd hebben; wij waren met de overgroote meerderheid van meening, dat ‘Dr. S.’ was medicinae doctor, en daarom lieten wij hem vrij in zijn oordeel. Errare humanum est.

K.