De Tijdspiegel. Jaargang 37

[p. 527]

Uit den vreemde, meegedeeld door Mevr. Van Westrheene.
Het eenige kind naar T. Grotz.

Bij de herinnering aan Lodewijk en Elize, twee menschen, die mij dierbaar waren, denk ik aan een gedicht van Carl Beck, een van de fraaiste, welke ik ken. Meid en Knecht heet het, en het vertelt met een aangrijpende, innige eenvoudigheid, hoe meid en knecht jaren lang, onder harden arbeid, moesten wachten, eer zij konden trouwen en zich een eigen huiselijken haard konden stichten. Hun haar verbleekte, eer het eindelijk vereenigde paar elkander voor God en menschen toebehoorde. Wat er toen in hun harten bloeide, waren ‘bloemen in het ijs’.

Aan dat echtpaar denk ik, nu ik over Lodewijk en Elize spreek.

Zij behoorden tot den middelstand, waarin de strijd om het bestaan méér gevoeld wordt dan in de lagere standen, waarin de wereld geen hooger eischen stelt, dan zij gelegenheid geeft te voldoen.

Zij hadden elkander leeren kennen in de frischheid hunner jeugd; het geluk lachte hun toe, zonnig als een frissche morgen in Mei; het lag in hun bereik; zij behoefden de hand slechts uit te strekken, om het te vangen als een vogel... Doch een vogel heeft vleugels en ontsnapt, wanneer men hem reeds in zijn macht waant.

Dagen, weken en maanden verliepen, en Lodewijk en Elize bleven altijd verloofden. De maanden werden tot jaren en - de levensjaren van den mensch zijn zoo weinige - geen wonder, dat Lodewijk en Elize allengs een drukkender verdriet voelden, wanneer zij hun doel telkens op grooter afstand zagen.

Het jonge paar bezat volharding en geduld; doch dikwijls kwam, nu bij de een, dan bij den ander, de weemoedige vraag op: ‘Dus vandaag niet; maar morgen? Weten wij wel zeker, dat er voor ons een “morgen” is weggelegd?’

Lodewijk behoorde namelijk tot die menschen, welke ieder oogenblik als mogelijk het laatste beschouwen en daarom niet op een toekomst rekenen, die het volgende uur in duigen kan vallen.

De sterke mensch moet dikwijls voor sterker noodlot buigen. Lodewijk werkte en streefde naar vooruitgang; doch het wilde hem niet gelukken, zich

[p. 528]

een vast bestaan te veroveren. Hoe bekwaam hij ook was in zijn beroep, zag hij zich toch door anderen, wien het toeval diende, overvleugeld. Elize wachtte op hem met trouw geduld; zij verloor nooit den moed en was overtuigd, dat de dag eindelijk zou aanbreken, waarop Lodewijk tot haar zou komen en zou zeggen: ‘Wees nu de mijne.’ Zóó lang zou zij moedig en trouw op hem wachten, zeide zij.

Die dag kwam inderdaad; doch hij kwam laat.

Hun jeugd was voorbij. Voorbij waren de dagen, waarin een liefelijke waan het hart bestormt; waarin een nameloos verlangen te gelijk doet juichen en lijden; dagen, die later, wanneer de mensch door de werkelijkheid wordt beproefd, tevergeefs worden teruggeroepen.

Zij werden vereenigd, het niet meer jonge paar. Geen lente bloeide voor hen; doch zij beleefden heldere, vriendelijke zomerdagen, en hun vrienden genoten die met hen.

Wat Lodewijk eindelijk had bemachtigd, was geen schitterend bestaan; zijn voorspoed was niet zóó groot, dat men hem benijden kon. Doch de godin der tevredenheid heerschte in zijn kleine woning. Wel hun, bij wie die tevredenheid woont; want niet wat de mensch bezit, is de maatstaf van zijn rijkdom, maar wat hij voor zich eischt. Lodewijk en Elize werden gelukkige menschen; zóó gelukkig, dat er van hun zonneschijn nog iets afstraalde op hen, die betrekking op hen hadden.

Toch kwam er mettertijd een wolkje aan hun hemel; onmerkbaar in het eerst, later al grooter en zichtbaarder... Er ontbrak een kleine schreeuwer in het huis van het laat vereenigde paar, een levende pop.

In den eersten tijd spraken zij er veel over, hoe zij het kind (dat er een komen zou, hielden zij voor uitgemaakt zeker) zouden opvoeden. Lodewijk wilde liever een jongen hebben, Elize een meisje. Lodewijk had reeds bepaalde plannen met den jongen, dertig jaren vooruit. Elize dacht aan den tijd, dat haar dochter haar eerste lange kleedje zou dragen... Eerst spraken zij dikwijls over dat onderwerp, later zeldzamer, en na verloop van twee jaren bepaalden zij niet meer, tot welk geslacht hun telg zou moeten behooren. Zij zouden tevreden zijn met een kind, hoe het ook uitviel, al was het veel te klein.

Doch het kind verscheen niet, en eindelijk spraken zij er niet meer over; dat zij er niet over dachten, zou ik niet willen beweren. Zeker is het, dat zij op straat dikwijls bij de kinderen van anderen bleven staan en ernaar keken, zooals men kijkt naar de kostbaarheden, die voor de ramen van rijke winkels te zien zijn. Dan vervolgden zij hun weg en - spraken over onverschillige dingen.

Eindelijk begonnen zij te vergeten, dat ook zij een zoon of een dochter hadden kunnen hebben.

Toen werd er op zekeren dag aan de deur van hun slaapkamer geklopt en er verscheen een klein menschenkind; het droeg geen kleederen en het schreide. Het zeide: ‘Ik ben uw zoon.’

Zij konden het nauwelijks gelooven; doch de identiteit van den jongen was bewezen, en er kon geen twijfel meer bestaan: Lodewijk en Elize hadden een levenden zoon!

Zij behoorden tot die menschen, voor wie het lot zich niet haast. Tien

[p. 529]

jaren hadden zij op hun vereeniging moeten wachten, daarna tien jaren op een kind. Doch al komt een geluk laat, het is toch geluk.

Och, dat ik een schilder ware en mijn penseel in louter blijdschap kon doopen! Dan, maar ook dan alleen, zou ik de zaligheid kunnen weergeven, die over Lodewijk en Elize werd uitgestort. Wat ontdekten zij niet al in de trekken van zijn gezichtje! Het eerste schreien van het kind klonk hun als muziek van Beethoven; het trappelen van zijn voetjes was hun een teeken van mannelijke kracht; ik geloof, dat zij hem geestigheden hoorden zeggen en voorlezingen houden.

De moeder bleef verstandiger dan de vader. Ik zie nòg, hoe hij op een wandeling een pakje uit zijn borstzak haalde en het kuste.

‘Wat hebt gij daar?’ vroeg ik.

‘Raad eens.’

‘De een of andere reliquie?’

Hij maakte het pakje open en liet mij twee belachelijk kleine sokjes zien. ‘Het zijn de eerste, die Alfred gedragen heeft,’ zeide hij. ‘Zie eens, er is maar even plaats in voor mijn duim.’ Dat zeggende, lachte hij zacht en streek in hetzelfde oogenblik met zijn hand over de oogen; er was stof in gekomen, zeide hij.

Dat duurde zoo vier jaren. Alfred bleef het eenige kind; zijn ouders schikten zich naar al zijn kinderluimen en keken hem naar de oogen. Lodewijk werkte harder dan ooit. Hij was reeds oud, zeide hij, en kon al licht sterven, eer Alfred op zichzelf kon staan; hij moest bijtijds voor zijn eenig kind zorgen. Allengs kwam er welstand in huis, te gelijk met het zoontje, en Alfred merkte zeer goed, dat hij een gewichtig lid was van de menschelijke maatschappij, want hij tiranniseerde papa en mama met alle macht; hun opvoeding kostte hem veel hoofdbreken en hij kon zich bijwijlen boos maken, wanneer zijn ouders hem niet eerden, opdat het hun wel mocht gaan op aarde...

Dat waren vier jaren van geluk! Wie getuige ervan mocht zijn, hoe die menschen hun leven genoten, moest erkennen, dat het leven zijn lichtzijden heeft, dat het daarom ook zijn schaduwzijde hebben mag.

Dat geluk was van korten duur.

Alfred werd ziek. Hij leed drie dagen aan diphtheritis, dien doodsengel voor kinderen; den vierden dag stierf hij.

Hoe gemakkelijk wordt dat verhaald, hoe zwaar viel het te dragen!

Wat Lodewijk en Elize leden, begrijpt niemand, die het niet zelf heeft ondervonden.

Met de kleine kist, waarin een gebroken bloemknop lag, zonk alle levensmoed dier beiden in de groeve. Er waren drie menschen gestorven. Twee van hen liepen nog boven den grond, doch vreugdeloos, zonder doel, zonder denkkracht bijna, en daarom dood. Want dood is hij, die niet vraagt: Waartoe leef ik?

In het eerst hadden Lodewijk en Elize nog één gedachte: voor elkander hun onuitsprekelijk lijden te verbergen. Dat gelukte hun slecht; doch zelfs de diepste smart kon hen niet zelfzuchtig maken.

Hun vrienden zochten hen op te vroolijken, en intusschen leden zij te zwaarder, wijl zij nooit over hun lijden spraken. Zij hadden, naar het scheen, hun ongeneeslijk lijden in hun borst begraven. Zij gingen zelfs niet in den rouw.... ‘Die ongevoelige ouders!’ zeiden velen.

[p. 530]

Twee maanden waren verloopen sedert den dood van het kind, twee lange maanden. Nooit werd er over Alfred gesproken. Doch mijn hart werd dicht genepen, als ik bij Lodewijk en Elize was; ik kon bijna niet gelooven, dat het frissche, welvarende kind dood onder den grond lag; het was mij dikwijls, alsof hij ieder oogenblik binnen zou komen springen, op mijn schoot zou klimmen en mij zou vragen: ‘Oom Ferdinand, wat hebt gij vandaag voor mij meegebracht?’ Want dat ik iets medegebracht had, sprak vanzelf, meende hij.

Doch het kind kwam nooit weder binnen.

Ik vermeed zorgvuldig, de herinnering aan hun zoontje bij de verlaten ouders op te wekken.

Anderen dachten hun een dienst te bewijzen, door met hen te praten over zijn schoonheid, zijn bevallige dartelheid en de hoop, welke zij op hem plachten te bouwen. Wanneer er in mijn tegenwoordigheid in dien geest werd gesproken, begon ik allengs iets zeer zonderlings op te merken. Lodewijk en Elize luisterden namelijk eenige oogenblikken, alsof zij niet begrepen, waarover de menschen spraken; daarna schenen zij eensklaps uit een droom te ontwaken; dan schrikten zij en keken ontzet om zich heen. In het eerst dacht ik, dat ik het mij verbeeldde. Doch neen; hoe langer hoe meer kwam ik tot de overtuiging, dat Lodewijk en Elize in de oogenblikken, waarin zij kalm en bedaard waren, den dood van het kind vergeten hadden; dat het tijdelijk in hun verbeelding leefde; dat zij een wereld van phantasie om zich heen schiepen.

Zoo gebeurde het meermalen, dat er iets gezegd werd, wat hen aan Alfred had moeten herinneren, waarbij zij zoo koel bleven, alsof zij nooit een verlies geleden hadden.

Werd er dan wel eens opzettelijk over den dood van Alfred gesproken, dan kwam er plotseling een uitdrukking van ontzetting op hun gelaat; dan keken zij verbijsterd, doch ongeloovig om zich heen, alsof zij wilden zeggen: ‘Het kan niet waar zijn. Ons kind gestorven? - Onmogelijk.’

De dood blijft den levenden het eeuwig onbegrijpelijke.

Het Kerstfeest naderde. Sedert den dood van het kind waren er eenige maanden verloopen. Ik vreesde, dat de tijd van het kinderfeest bij uitnemendheid Lodewijk en Elize zeer hard zou vallen. Kinderloos zijn is geen ramp; doch kinderloos worden!...

Zoo ooit, dan moesten Lodewijk en Elize met Kerstmis voelen, dat zij kinderloos geworden waren.

De Kerstboom schittert zoo vroolijk, als zijn glans in blijde kinderoogen wordt weerkaatst.

En hier waren twee kinderoogen voor altijd gesloten!

Waartoe een denneboom voor die ouders, die hun eenig kind verloren hadden?

Voor Kerstmis nam ik mij telkens voor Lodewijk en Elize te gaan bezoeken; doch de moed ontbrak mij. Wat zou ik tot mijn vrienden zeggen, voor wie de dag, die aan zoovelen de reinste vreugde schenkt, een dubbele herinnering was aan het verlies, dat aan hun leven knaagde?

Eindelijk nam ik een besluit en sloeg den weg naar hun woning in; doch juist, toen ik voor hun huis stond, kwamen zij met hun beiden het hek van den tuin uit.

[p. 531]

Ik wilde hen aanspreken, doch bleef aarzelend staan.

Zij liepen hard; ik volgde hen en zag op een afstand, dat zij voor verscheiden winkelramen bleven staan, ook voor een speelgoedwinkel. Eindelijk traden zij daar binnen en kwamen er weder uit, beladen met pakjes. Zij wenkten een besteller en gaven hem de pakjes te dragen. Vervolgens richtten zij hun schreden naar de plaats, waar de groote Kerstmismarkt gehouden werd. Daar waren allerlei heerlijkheden te krijgen. Van den denneboom af tot aan de vergulde noten alles, wat een kinderhart slechts wenschen kon. Wie zou al die heerlijkheden optellen! Peperkoeken was al het minste wat er te koop lag; maar er lagen poppen, die ‘papa’ en ‘mama’ konden zeggen; honden, die den kop bewogen; bisschoppen in vol kostuum. Kortom, dingen, die den Keizer van China zouden bekoren. En de zucht tot geven van geschenken hing in de lucht. Men kwam niemand tegen, die niet met een gewichtig gezicht liep en het een of andere pakje verborg, of aan een kennis liet zien, alsof hij wilde vragen: ‘Raad eens, wat ik hier heb?’

Beklagenswaardig zij, die dien dag niets ontvingen; beklagenswaardiger nog zij, die niemand hadden, aan wien te geven!

Mijn vrienden hielden op de markt stil. Ik bleef hen op een afstand gadeslaan. Zij kochten een denneboom en zonden hem naar huis. Daarna lieten zij verscheiden zakjes vullen met al de blinkende heerlijkheden, die noodzakelijk aan een Kerstboom worden vereischt.

Ik vertrouwde mijn oogen niet. Toen zij weder dicht bij huis waren, haalde ik hen in.

‘Waar zijt gij heen geweest?’ vroeg ik aan Lodewijk.

‘Wij moesten voor den Kerstboom zorgen,’ antwoordde Elize terstond.

‘Voor wien zal die boom dan zijn?’

‘Voor Alfred. Wat zal hij blijde wezen!’

‘Voor Alfred?’ herhaalde ik verbaasd.

‘Zeker; voor wien anders?’ zeide Lodewijk.

Ik zweeg en zag het alweder bevestigd, dat Lodewijk en Elize er telkens aan herinnerd moesten worden, dat hun eenig kind gestorven was. Zij noodigden mij uit, het tweede ontbijt met hen te gebruiken, en ik nam de uitnoodiging aan, eigenlijk, om te weten, wat zij met het gekochte speelgoed zouden beginnen.

Toen wij de kamer binnentraden, kwam de geur van den denneboom ons te gemoet, en er lagen een menigte aardigheden omheen, waarmede hij zou versierd worden.

Lodewijk en Elize begonnen al aanstonds opgewonden te praten over de wijze, waarop zij den Kerstboom zouden versieren, en hoe zij alles in het geheim moesten doen, opdat Alfred er niets van merken zou.

Het bleek mij weder duidelijk, dat zij met open oogen droomden.

Och, hoe verheugden zij zich, hoeveel beloofden zij zich reeds bij voorbaat van Alfred's blijdschap!

Ik had den moed niet, om iets te zeggen.

Onder het maken van hun toebereidselen gingen zij naar de aangrenzende slaapkamer, en nauwelijks was ik alleen in de huiskamer achtergebleven, of ik hoorde een gil van Elize.

Onmiddellijk snelde ik hen achterna.

[p. 532]

Daar stond zij, doodsbleek, met het hoofd tegen het ledige bedje van haar kind geleund. Lodewijk was op een stoel nedergezonken. Hij haalde diep en zwaar adem.

Zij waren voor het ledige bedje uit hun droom ontwaakt.

Moest ik hun een woord van troost toevoegen? Ik wist het niet.

Het waren bange, lange minuten, welke ik daar doorbracht. Er werd geen ander geluid gehoord dan het tikken van de klok, die eentonig het vergankelijke van het leven verkondigde.

Eindelijk kon Elize spreken.

‘Wij willen het speelgoed op zijn grafje leggen,’ zeide zij met een smartelijken glimlach; ‘de pepernoten ook, waarvan hij zooveel hield.’

Dat heeft de arme moeder gedaan.