|
| |
| |
| |
Mengelwerk.
Jacob de veerman.
Walchersche vertelling uit den tijd der Fransche Overheersching.
I.
't Was een zoete zomeravond, droomerig en stil. In de zachtrood getinte oppervlakte van het Sloe trok de boot van Jacob den veerman lange, glinsterende rimpels. Zoowel Jacob als Dirk, zijn knecht, waren in gepeins verzonken, en slechts traag bewogen de anders rappe handen de riemen.
Dirk verbrak het stilzwijgen met de vraag: ‘Wat mot 'et wê mooi ziên op zee, Jaocob?’
‘Eh? O, schrikkelijk kiek, voral as ze mit blauwe boonen gooien,’ en meesmuilend stootte Jacob Dirk aan met zijn houten been - een blijvende herinnering aan het gevecht bij Doggersbank.
‘En waerom bî jie der dan nae toegegaen?’
‘Ikke?’ De oude keek een poos voor zich en vervolgde toen lachend: ‘'t Is lank gelejen; 'k wî 't joe wê vertellen. 'k Was ik in m'n tied zooveel as verliefd gerocht, zie je; mae 't was 'en slechte tied om te trouwen: geld, net zooveel as blommen op 'en winterdag. Toen zee ik bie m'n eigen: “Jaocob,” zee ik, “ouwe joengen, gaed-'en 'andj' 'elpen, om d' Iengelschen op d'r baoitje te geên, daer is vor 'en erm mensch 'en goed daggeldj' an te verdienen.” Zoo'n Iengelsman loopt uut z'n vel, as i maer 'en Zeeuw ruukt - dà vertelden ze, zieje; j' ei wel es g'oore van De Ruter? Suust, ik ok - en as i dan op den loop goeng, dan ao je niks te doen as te pakken, net zooveel as je maer ae wou en...’
‘En lukte-n-'et, Jaocob?’ vroeg Dirk, met tintelende oogen omziende.
‘Wach' je beurt af, joengen; nie zoo 'ard van staepel loopen, dan zit je trek mit je boeg in de slik. Ik zee dan op 'en goeien aevend: “Nacht Jans!” me schreeuwden ielk 'en deuntje op z'n eigen 'outje,
| |
| |
'k beloofde 'k weet niet wâ vor moois voor d'r mee te briengen, en vort goeng ik. Maer de reuk wou nie overslaen nae den Iengelsman, 'oor! de paluffel docht er nie an, om weg te loopen, mae kwam bertaol op ons an - en in ees, sss! - dae komt er 'en koegel an, zoo groot as de kajuutskap, en voor ik uut de wege kos gaen, was m'n been â nae de wallevischjes en m'n riekdom vorgoed op de pekel. Net acht maenden, nae 'k weggegaen was, kwam ik op 'en aevend naer 'uus dansen op m'n ander'alf been - en dien sulferstok was 't eenigste presentje, dâ 'k meebroch' vor Jans. Jae, 't is allemiechtelijk leutig op zee!’
‘En wâ zee ziê?’ vroeg Dirk, toen Jacob zweeg.
‘Ziê? O, Jans? Bel, ze zee eigelijk niks; ze wier zoo 'n bitje witachtig rond 'er neus, en dà 's 'en broerd slecht teiken, Dirk. Z' ao gliek; 'k was weggegaen as 'en driedekker mit opgetogen zeilen, en ik kwam trug as 'en afgetaekelde beurtman. Vier maenden nae dien - dà 's net 'en jaer, nae 'k weggoeng, as 'k goed telle - toen kuirde ze mit 'en dikken paelienkboer uut Nieuwland. Z' ao gliek, 'oor, die zou d'r teenen nie aftrappen, as i is misstapte. Jae dien tel'out! - Mae 't ei toch z'n voordeel ok: je weet nie, 'oeveel kousen, broekspupen en schoeën 't uutgespaerd eit in die dartig jaer, en verveelt 'et me, an den eesten den besten boom groeien der net zooveel nieuwe, as 'k maer ae wil... Mae me drieven 'eelegansch uut de koerse! Allo Dirk, breien en praeten gae best tegliek, zee m'n grootje. Jae joengen, me kunnen der noe mee lachen, 't is lank gelejen, mae toen was 't 'en lillijke striepe deur m'n rekenienk.’
Een poos roeiden zij zwijgend verder. Dirk dacht na over de overeenkomst tusschen zijn toestand en dien van den invalide. Wat aod i ok nie dikkels nae zee gewild, om geld te verdienen, noe daer mit den oorlog zooveel kans op was. Nie om 't geld... jae toch wel, maer alleenig, om der 'en gedoetje voor te koopen en 'en 'uusouwentje op te zetten. Och, wie weet, of Suze 'um wel ees ae wou - en 't 'er vraegen, voor i geld genogt verdiende, om 'eur t' onder'ouwen, dat nooit.
‘Z' 'adden m'n oot net zoo goed weg kunnen blaezen,’ begon Jacob weer; ‘dâ 's nog 'en geluk bie 'en ongeluk, en 't rimmetiek ae 'k 's winters maer alleenig in m'n lienker schoe.’
‘Seed wanneer weunen Katriene en Suze â bie je?’ vroeg Dirk.
‘Jae, dâ 's al 'en 'eele tied,’ zeide Jacob, knipte met zijn linkeroog achter Dirk's rug en dacht: moe' je 't weer over 'eur ae, m'n joengen? 'k docht ik â, wae bluuf je zoo lank. ‘Ze trokken mî volle meziek binnen: Suze schreeuwde as 'en lucht metroos, die gekiel'aeld wordt. Ze kos toen makkelijk in m'n zuudwesser, kop, beenen en 'eel d'r takkeloazie. 'k Ae toen zoovee' motten ziengen bie d'r wiege, dâ 'k seed 'eel m'n stemme kwiet gerocht bin. Katriene is 'en specie van 'en nichte van me, dâ weet je. 'Eur man goeng dood en er viel
| |
| |
niks t' erven as de kleeren, die i gedrogen 'ad, 't bedde, waerin i gesturven was, en 'en wiege mit 'en schreeuwlillijkert derin. Toen zee ik: “Katriene, verkoop den inventaoris maer op die mande mî meziek nae, en lae j'n anker bie mien neervallen, as je zenieïgheid 'eit.” “Accoord,” zee Katriene, en op 'en goeien zeumerschen mergen, dae trokken me-n-op mit 'et kleine dienk tusschen ons beien - en 'k von ikke, dâ 'k an den besten koop was, en dâ vind ik nog. 't Kleine dienk is groot geworren, Dirk; in mien tied zou ze nie lank meer bie nom Jaocob bluven. Mae tegenwoorig dienken de joengers der aors over,’ en weer knipte hij met zijn linkeroog. ‘Maer 'k geên ik gin premissie, of 't mot 'en vint zien as goud,’ vervolgde hij, toen Dirk bleef zwijgen. ‘Wâ zei jie?’
Dirk wendde zich even om; plotseling betrok zijn gelaat en naar den oever wijzende, dien zij thans tot op korten afstand genaderd waren, riep hij met gedempte stem: ‘Dan ei-je daer degeen, dien je zoekt!’
Driftig keek Jacob in de aangewezen richting. Op den dijk liep zijn nichtje en naast haar Marien Sors, de eenige zoon van een rijken boer uit den omtrek. Jacob barstte in lachen uit. ‘Den dien daer? Dien lekker van de Fransche meseus? Nee mae, dâ kâ je begriepen!’ Bij zichzelven mompelde hij: de joengen is zoo blind op klaerlichten dag as 'en vleeremuus. 'k Zâ nog motten zeien: ‘Allo, pak an, joengen, daer ei-je ze,’ bel verdompeld!
‘Daer zit goud genogt an,’ zeide Dirk na een poos.
‘Wat goud! dâ zit in 'en mensch z'n liêf en nie in z'n zak; zuk goud moe' 'k ae,’ bromde de oude. ‘Begriep je nie, dâ z' 'um vor den gek 'ouwt, dien zak grauw erten?’
Er kwam geen antwoord, en Jacob's goede luim was weg. ‘Dâ gedraoi - gromde hij bij zichzelven - dà mot uut ziên, of ik maek ik 'et zelvers uut; waerom komt i nie uut den 'oek?’ Norsch wierp hij zijn knecht het touw toe, om de boot vast te leggen, en riep: ‘Kiek dan toch uut j'n oogen; je zit net, of je gin tien kan tellen; as j' 'um nie vastleit, drieven me weer trug.’
‘G'n aevend saem!’ riep Marien van den dijk, toen de schippers de trap naar het veerhuis beklommen. Zonder te spreken zette Jacob zich neer op de bank voor het veerhuis, naast Katrien, die zich met eenig verstelwerk bezighield.
‘Mooie-n-aevend, Jaocob!’ begon Marien weer, wat naderbij tredende.
‘Dat ae m'n eigen oogen ok gemerkt,’ bromde Jacob. ‘Nog meer zuk nieuws?’
‘Je bin nie erg vrindelijk. Meschien zie je me-n-â gauw nooit meer. Der is weer lotienge vor 'en nieuwen oorlog, zeien ze, en as 'k der in valle...’
‘Bel, dâ zou kostelijk ziên, joengen, 't beste wâ je doen kan voor j'n lieven amperleur - of 'oe 'eet den veint? - om es voor 'um te vechten.’
| |
| |
‘Dienk jie der ok zoo over, Suze?’ vroeg Marien, het meisje verliefd aankijkende. Snel sloeg zij een blik op Dirk. Jae, i zag 'eur an, smeekend en angstig. In d'r binneste juuchte-n-'er 'en stemme en toch - jae, 't dee d'r zeer - en toch zee z', 'ardop: ‘Nee, Marien, net nie, 'k wou 'k nie graeg, dâ je weggoeng.’
Na een korten groet snelde Dirk heen. Wrevelig schoof Jacob op de bank heen en weer. I begreep niks meer van de joenge gasten. In zien tied, voor z' um mit dat tel'out opsulferden, 'iewen ze d'r eigen nie op mit aol die poerperlees. Toen was 't: ‘Wî je mien? 'k wil ik joe’ - uut. Dâ gedraoi kwam zeker ok â van die fransche vrieïgheid, God beter 't!
‘Zeg er is, Fransche meseu, wilder gaen nae kooi; 'k verbeele me, dâ je noe wel op kos rukken,’ en zachter voegde hij erbij: ‘K' wou, je de wegt nooit meer trug kos vinden.’
‘'t Is nog zoo lekker buten,’ merkte Katrien op, ‘de joenge gasten...’
‘O zóó, doe jie ok â mee? Nee mae 't wor tied, dâ 'k op gae stappen; de wereld wor me te knap, dâ zien 'k wê!’
Suze maakte een eind aan het gesprek door naar Jacob toe te loopen en hem vleiend aanziende te vragen:
‘Wà schort er toch an, noompje? As je nog lank zoo zwart kiekt, dan sprieng ik in 't waeter; jae, 'k doen 't, 'oor! Toe, lach noe es tegen me? Nie!? Gee me dan maer 'en erm, dan gaen wilder nae binnen, stap, stap. Dan kan Marien z'n praetjes an moeder verkoopen. - Is 't noe goed?’ voegde zij er zacht aan Jacob's oor bij.
‘Je bint 'en kwaedoenster 'eel je leven deur,’ zei de oude, glimlachende ondanks zijn gramstorigheid. ‘Allo, één, twee, drieë, dae gaen ze.’ Arm in arm stapten zij naar binnen, vanwaar weldra een vroolijk gelach bewees, dat het laatste overblijfsel van Jacob's gramschap voor 't oogenblik althans was verdreven.
En toen Suze eenigen tijd later te bed lag, moest zij bij zichzelve lachen om dien Dirk. Wat 'en gezicht trok i... z'ao toch compassie mit 'um g'ad ok, maer ze zou 'um net zoolank tempteeren mit dien onnoozelen Marien, tot i uut den 'oek kwam.
Lachend viel zij in slaap, om weldra te droomen, hoe zij bruiloft hield met Dirk. Marien stond op een afstand en dreigde met zijn vuist, tot oom Jacob hem zóó onzacht met zijn houten been op de toonen trapte, dat hij huilend wegliep.
| |
II.
Een paar weken waren voorbijgegaan. Op een namiddag zat Jacob weer op de bank voor zijn huisje en Suze stond in het deurgat te breien. De loting, waarvan Marien sprak en waaraan zoowel hij als Dirk zich moesten onderwerpen, had dien ochtend plaatsgegrepen.
| |
| |
Reeds vroeg waren zij naar Middelburg vertrokken, en vol onrust wachtte men aan het veerhuis den uitslag af. Suze was uiterlijk even kalm als gewoonlijk, mae daer van binnen - kiek, daer was 't biewielen net, asof ze mit 'en 'aomer slogen. Jacob wendde minder moeite aan, om zijn vrees te verbergen. Telkens was 't: ‘Toe Suze, jie bint viver ter been as ikke; kiekt es effetjes om 't 'oekje, of je Dirk nog nie an zie kommen,’ en blijde van aan haar eigen verlangen te kunnen voldoen, rolde zij dan haar breikous op en liet geruimen tijd haar oogen gaan langs den weg. Even dikwijls kwam zij echter teleurgesteld terug, hervatte tegen den deurpost geleund haar werk en liet meer steken vallen dan anders in een gansch jaar.
‘Die weergaoische Keezen,’ bromde Jacob. ‘Dat ae me der noe van, om de Fransozen in 't oolijken. Eest 'aelen ze je geld wegt, tot 'et waeter langst je kaeken loopt en dan kommen z' om je zeuns, je mannen, je vaoders - â gauw zûn z' om mien kommen ok!’
‘Om joe, nom Jaocob? Wâ wouwen ze mî joe doen? In d' eersten den besten slikwegt bleef je vastzitten. Je bint toch 'en aorige nom Jaocob!’
‘M'n 'anden, meisen, m'n 'anden!’ riep de invalide verontwaardigd uit, zijn vuisten ballende. ‘Die bin nog goed genog, 'oor; laen ze me maer in 'en schute zetten of op 't dek van 'en schip, dâ 'k nie vee' loopen mot, dan wî 'k zien, dâ 'k voor een van je tegenwoorige joengers uut den wegt gae. Laen ze maer op kommen, as ze 't 'art ae!’ en Jacob stond op in krijgshaftige houding. ‘'k Ae kruut geroken, meisen, voor m' om joe dochten. Mae toen vochten me voor ons eigen, weet je, en voor den prins, dien ze vort gejogen ae, de duvel 'aele ze!’
‘Noe noe, noompje, bedaer mae; je kiekt net, of je mî mien wil vechten en je weet wê, as 'k zóó mî m'n priem komme, zóó - dan lei j'al omvarre.’ Met haar breinaald deed zij een uitval op Jacob, die lachend weer ging zitten.
‘Allo, meisen, kiek nog es om 't 'oekje, dâ 's 'en boel beter as aol die flauwsen.’
Haastig voldeed zij aan zijn verzoek en terstond kwam zij met hoogroode kleur terug. ‘Daer komt i!’ zei zij en ging zoover in huis, dat Dirk haar niet zou bemerken, als hij den dijk opkwam. Van binnen sloog de-n-'aomer weer van geweld, maer i 'oefde nie te zien, 'oe ze voor den uutslag vreesde. In den laesten tied was i zoo raor gewist, i keek 'er net an, of z' 'um 'k weet nie wat gedaen 'ad - ziê kos 'um toch nie om z'n nek vliegen, zoo 'n joenge!
‘'Oe is 't?’ klonk het buiten.
‘Vrie.’
Goddank! juichte het in Suze's binnenste, en stil nam zij haar plaats op den drempel weer in.
‘'Oeraoi!’ schreeuwde Jacob, zich achterover tegen den muur werpende met zijn beenen recht vooruit. ‘Je bint vee' te goed, om je vor
| |
| |
dien soepjas dood te laeten schieten. 'Oor je 't, Suze, i is vrie! Allo, trek noe nie langer van die doodgraeversgezichten tegen mekaore, of 'k wor tureluurs.’
Suze breide ijverig door; Dirk zag haar een oogenblik van ter zijde aan, keek toen voor zich op den grond en zeide eindelijk:
‘Och, mien ao 't zoo 'eel veel nie kunnen schillen; 'k ae der dikkels an gedocht, om seldaot of metroos te worren.’
Suze wendde het gelaat af. Nie schillen, of i van 'eur weggoeng! Dae, de traenen kwammen ervan in d'r oogen.
Jacob gaapte zijn knecht vol verbazing aan. Nie schillen; z'n 'and maer uut te steken en 't mooiste meisen uut den omtrek zeit asjeblieft! I zelvers zou der z'n spaerduitjes angeên; vor wie aod i z' aors overgegaerd as voor ziên kind! Den blinden vienk - moch' i dan nog dudelijker zeien: je kan ze kriegen? Nie schillen... ‘Weet je, wat je doet, joengen? Gae werom; zonder lotterieboel zal der ok wel ievers 'en koegel voor je te vinden ziên!’
‘Kan 't joe vee schillen, of 'k bluve of dâ 'k weggaen, Suze?’ Joengen, wâ was ze mooi, as ze daer zoo stoeng mit dâ bleusje op 'er lief bakkesje, 'en vrouwe vor 'en konienk, nie vor 'en ermen schippersknecht.
Suze boog zich dieper over haar werk. Jae vrindje, lap om leer, noe is 't mien beurte - en zonder op te zien, antwoordde zij zacht:
‘Och, me bin an joe gewoont: nom Jaocob ei vee' gemak van joe, en... n... ne... 'en nieuwe knecht is nie aoltied 'en betere. En Marien, is die ok vrie?’ - die was raek! Dirk slaakte nauw hoorbaar een zucht en liet zijn oogen langs de huppelende golfjes weiden. ‘Vraegt 'et 'um zelvers; daer komt i.’
‘Die on'brak er nog net an, om 't spil te volmaeken,’ gromde Jacob, van zijn plaats oprijzende. ‘Die kan 'k vandaeg nie onder m'n vierliene velen, wan 'k zou 'um â gauw de volle laeg geên. En 'k zegge julder, laet i je mae nie te dicht op ziê kommen, dien Franschen gladdekker!’ en bij zichzelven pruttelende stapte hij naar binnen.
‘Is 't mis?’ vroeg Suze. ‘Je kiek zoo streep langs je neus?’
‘Ei Dirk 't nie gezeid? Der in, 'k ae nommer 10. 'Eere God, Suze, wâ moe 'k begunnen! Ikke en vaoder ae van ochtienk aol de zieleverkoopers achter an gezeten; m' ae tot vuuftien 'onderd zeeuwen gebojen, mae der wilt gin mensch op. Vaoder en moeder bin raedeloos. Och, Suze, 'k docht ik, dâ 'k zoo nae was an m'n geluk en noe...’ Marien barstte in tranen uit.
‘Bel, bel, je doe me verschrikken, dâ 's ieselijk aekelik!’
Dirk keek strak voor zich naar 't spel der golven. Ze gaen aollemael op en neer, op en neer, en de zunne geeft er 'en gouwen striep over, net as mî Sintereklaois de gasten op de spikkelaosie. Kiek, ze blienken 'en stuitje en dan gaen ze kepot en 'en aor blienkt in z'n plekke. Net m'n eigen ziel, daer viel ok 'en gouwen lichtstriep op -
| |
| |
bel, bel, wat liekt dat lank gelejen en 't is toch zoo kort... dae, 't is net, of ter 'en vlies voorkomt... bel jee, de waeterlanders in m'n oogen! Bî je gek, Dirk, julen as dien flauwerik daeginter! - Tegen mien ei ze nie gezeid: ‘'K zou 't ieselijk aekelik vinden’; ‘'en nieuwe knecht is nie aoltied 'en betere’, suust, nie aoltied, mae der is net zoo vee' kans van wel... toe, gae maer weg, Dirk; 'k vind ik 'et niks aekelik; vech' maer, en wel bekommetje... Vuuftien 'onderd Zeeuwen! Je kan toch nie aolles kriegen mî geld; voor 'en paer weken docht ik van wel, voor mien temist... 't is noe mae goed, dâ 'k 'et nie ae, wat zou 'k der mee doen... gae mae vort, Dirk; de nieuwe knecht is net zoo goed as de-n-ouwe. Kiek, ze gaen aollemael op en neer, boens tegen mekaor an; ze vechten ok die baeren; jae, slaen julder je koppen mae te berste, dâ doe me goed... As j' oud wordt, Jaocob, en te katievig om te werken, dan zâ je 't goed aen mî zoo'n rieke neve. Mae 't genaedebrood zâ je zuur smaeken, ouwe man, van 'en vint, dien je nie luchten of zien kan. As ikke... nee, dâ 's uut... maer in m'n verbeeldienge zag ik j' aoltied bie ons zitten in 't 'oekje van den 'aerd, mit 'en kleinen Jaocob op je knie... och jee, wâ was dat aorig! Jie zou 't wèl aekelik vinnen, as 'k weggoeng; as 't an joe lee... en 't was toch vroeger net, of ze van mien ok 'ieuw. Och God, waerom kos ik ze toen nie vraegen; waerom moch' ik net zoo erm ziên...
‘'t Was vor joe 'en boel minder gewist, Dirk,’ zeide Marien op klagenden toon. ‘Jie 'eit gin moeder en gin vaoder, niks as j'n eigen.’
‘En 't kan 'um niks schillen, om van ons weg te gaen,’ voegde Suze er verwijtend bij.
Dirk hief driftig het hoofd op, doch al sprekende was zij naar binnen gegaan. Noe ae 'k aolles weer goed gemaekt - dacht ze, en haar hartje klopte weer opgeruimd - dae strakjes was ik toch t' 'ard tegen 'um, maer an m'n toon zal i noe wê begriepen, wâ 'k meende. De joengers bin toch vee' jaloerser as wilder. Net of ik nie angegaen zou ziên daer even, as 'k op Marien verliefd was! 'Oe dien Dirk daer toch 't eest opgekommen is? 't Is net of ik docht, dat i op moeder verliefd was, wan daer is i vee' vrindelijker tegen as tegen mien. 'En leutige mosch ok, dien Marien, te julen as 'en schooljoengen, ajakkes!
‘'t Kan me nie schillen, om van joe weg te gaen?’ riep Dirk, toen Suze weg was, ‘zei liever, dâ jie me vortjaegt!’ en Marien schrikte van het bleeke gezicht vóór zich en den donkeren blik, dien hij een oogenblik op zich voelde rusten.
| |
III.
Den volgenden ochtend verscheen Dirk niet als naar gewoonte aan het
| |
| |
veerhuis. Men verdiepte zich daar in gissingen en maakte zich meer en meer ongerust, naarmate de dag vorderde. Telkens ging Suze tersluiks door de achterdeur kijken, of zij Dirk den weg niet af zag komen en vast nam zij zich voor, hem nooit meer te plagen.
Toen ze gister 'oopte, dat i 'eur achternae zou kommen en i bleef maer aol deur weg, ei z' es effetjes tusschen de gerdientjes gekeken en gezien, dat i druk mî Marien stoeng te riddeneeren en dâ z' eindelienge saemen weg goengen. Dirk keek zoo zwart en Marien lachte zoo vaolsch - och 'Eere, as ter mae niks tusschen ulder voorgevallen is. Z' 'eit daervan thuus niks durven zeien; nom Jaocob was alevel zoo raor tegen 'er. As Dirk noe voor d'r stoeng, zou z' 'um zeien, dâ Marien 'eur niks kos schillen, dâ z' 'um liever nie zag as aol, dae. Eh, stoeng i der maer! Mae der is niks te zien op den wegt, niks as de joengen van baes Lourens, die op de graezende koeien past.
't Werd avond, en nog was Dirk niet terug. Jacob had 's ochtends de hulp van zijn naasten buurman, Roojen Kees, ingeroepen voor de bediening van 't veer. Het viertal zat thans in het kleine kamertje bijeen, en weinig werd er gesproken. Rooje Kees was een trouw bezoeker van het veerhuis. Eens in de week bracht hij er vast een avond door, dronk een borrel en ging weer heen, zonder veel anders dan eenige weerkundige opmerkingen ten beste gegeven te hebben. Een vijftiental jaren geleden was dat anders geweest. Toen kwam hij elken avond, staarde Katrien onafgewend aan, lachte luidkeels bij het minste, dat zij zeide, stootte Jacob dan met den elleboog aan en fluisterde: ‘'En merkwaerig frommes!’ Jacob had in deze verschijnselen het begin eener liefdesgeschiedenis meenen te zien, en toen Rooje Kees op een avond luidruchtiger geweest was dan anders, hardop zijn bewondering had te kennen gegeven en eens zelfs tegen Katrien geknipoogd had, rekende hij het tot zijn plicht, aan die buitensporigheden een eind te maken. Toen Kees vertrok, volgde hij hem op den voet, tikte hem op den schouder en vroeg: ‘Zie je daer die pael boven waeter steken?’ ‘Jaeme,’ had Kees geantwoord. ‘Noe, die zou 'k al zoo lief in de fermielje ae as joe. Vortaen gin gegiechel en gelaori meer, of je gaet de deur uut.’ Dat had Kees voorgoed bekoeld; zijn bezoeken beperkte hij tot één avond in de week, en het eenige bewijs zijner vroegere genegenheid bestond hierin, dat hij steeds op den jaardag van Katrien, in November, vóórdat hij ging zitten, stilzwijgend een versche ham voor de jarige op de tafel legde. ‘Bel, dat ao je nie motten doen!’ zei ze dan geregeld, en even geregeld zeide Rooje Kees: ‘Me kunnen 't verken toch nie ten goeien op.’
Heden meende hij blijk van deelneming te moeten geven door telkens zwaar te zuchten, en reeds driemaal had hij zijn blikken snuifdoos rond laten gaan met een bemoedigend: ‘Toe, 't verlucht!’
‘En Marien bluuf d-ok â weg,’ zeide Katrien eindelijk. ‘I was aors in de laeste daegen mî gin stok van de deure te slaen. Dien
| |
| |
aekelikken oorlog ok! Jae Suze, kwam die der nie zoo lillijk tusschen, dan zou j'â gauw meer daelders aen as noe duiten, as je 't mien vraegt.’
‘En as je 't mien vraegt,’ sprak Jacob, ‘as dien Marien nog lank in m'n vaerwaeter laveert, dan gaet i net as 'en zeker iemand, 'ier nie ver van daen.’
‘Wî j' 'em ok nie in de fermielje ae, Jaocob?’ fluisterde Kees.
‘Nog liever joe!’
‘Dâ doe me deugd!’ schreeuwde Kees, lachte luidkeels, klopte met zijn snuifdoos op zijn knie, hield zich toen eensklaps in en vroeg zacht: ‘Zou Katrien toch nie beter vor me ziên?’ Jacob wilde een driftig antwoord geven; Kees, die zulks aan zijn gelaat, waarop het schijnsel van het haardvuur viel, gewaar werd, stak hem haastig de geopende snuifdoos toe en riep: ‘Toe Jaocob! As jie 't nie goedvindt dan is 't uut!’ - toen de deur openging en de lang verwachte binnentrad. Een kreet van verrassing begroette hem. Katrien stak gauw de lamp aan, maar Jacob, wiens onrust voor gramschap plaats maakte, nu hij zijn knecht in levenden lijve voor zich zag staan, zeide:
‘Bel zeker, de joenk'eid kuiren eh, en d'ouwerdom werken? Nee mae, 't wordt 'eele gansch de verkeerde wereld!’
Dirk prevelde een groet en ging aan de tafel over Suze zitten met de hand onder 't hoofd en het gelaat half naar haar, half naar Jacob gewend.
‘Je was gister zoo aekelik over 't weggaen van Marien,’ begon hij, maar de woorden bleven hem in de keel stokken.
‘Och,’ zeide Suze, maar eensklaps barstte zij in tranen uit. Een schok voer Dirk door de leden; een pijnlijke trek trilde een oogenblik om zijn mond, mae Goddank, i slokte z'n verdriet op: 'en man was i, en 'en man zou i z'n eigen toonen.
‘Droog j'n oogen maer af, Suze. Gister zee je, dâ 'k 'en goeie knecht gewist was; 'k zou graeg ae dâ je zee, i was 'en goeie vrind ok. Wis mae tevree, Marien bluuf-d-'ier.’
‘I kom toch nie in de fermielje,’ grinnikte Kees en ziende, dat Suze hare tranen met den rug harer hand trachtte af te wisschen, stak hij haar goedig zijn bontkatoenen zakdoek toe, erbij voegende: ‘Dae, meisen, maek gin rooj'oogen. De sop is de kool nie waerd.’
‘Kom,’ sprak Jacob ongeduldig, ‘je praet vee' te veel, nae dat je verstand 'eit; drienk je glasje uut en gae naer 'uus.’
Kees deed, zooals hem gelast werd, legde vier duiten op tafel en vertrok zonder iets te zeggen. Maar buiten gekomen, wreef hij zich vergenoegd de handen en mompelde: ‘'k Bin toch weer wiesder geworren. En pael eeder as ikke, ikke eeder as Marien; gooit er je musse mae naer, m'n joengen! En brom jie maer toe, ouwen diender; je meent er toch niks van; ikke en jie kun nie zonder mekaore,’
| |
| |
en met een zeker gevoel van eigenwaarde liep hij den dijk landwaarts af.
‘Ziezoo,’ hernam Jacob, toen de deur achter Kees toegevallen was. ‘Ziezoo, noe moe 'k is 'en eitje mî julder beitjes pellen, want dâ gezaonik begun me-n-allemiechtelijk te vervelen.’
Maar voordat het daartoe kwam, bracht Dirk een leeren brieventasch te voorschijn, haalde daaruit eenige papieren en vroeg: ‘Wî je dâ geld vor mien bewaeren, Jaocob? As 'k over vuuf jaer nie trug bin, dan is 't aolles vor joe.’
‘Me... me... mae wâ beteikent dat aollemael?’ vroeg de invalide, verschrikt naar de tafel strompelende.
‘'k Ae m'n eigen verkocht; 'k trek uut vor Marien.’
‘Verkocht!’ Onthutst trad Jacob achteruit en viel op zijn stoel neer.
‘Je bint 'en goeie joengen,’ zeide Katrien, een traan wegpinkende. ‘Toe Suze, bedankt 'um, gauw!’ Maar deze was doodsbleek geworden. Zij wankelde naar Dirk toe en hem smeekend aanziende:
‘Dirk, om Go'swil, as je wat om mien geet, toe, brieng dan dâ geld trug.’
Hij zag haar een oogenblik weifelend aan, maar wendde toen zijn gelaat af.
‘Waerom Suze! Gaen ik nie, dan zou Marien motten uuttrekken. 't Is vor mien ommers niks, 'k 'eb ik gin moeder en gin vaoder; 'k 'eb ik niks - en i 'eit aolles. Maer anzien, dat jie naer 'um zou zitten verlangen... afien, dâ besan noe nie... 'k mos' weg!’
‘Maer Marien gae me niks an! Och toe bluuf, Dirk - as j'is doodgeschoten wier - deur mien schuld...’
‘Mergen zâ je der 'eel aors over dienken. Dâ zei je noe zoo maer uut goeiigheid. - 'k Wou, dâ je wat minder goed tegen me gewist was. Daedeur kwammen der van die gekke diengen in m'n oot... mae dâ 's uut.’
‘Mae begriep je me dan nie?’ riep zij uit; snikkend knielde zij naast hem en legde haar hoofd op zijne knieën. ‘Van joe 'ouw ik, joe vrouwe wî'k worren!’
‘'Eere God, Suze! m'n vrouwe? Och toe, 'ouw me noe nie vor den gek,’ maar toen zij haar gelaat naar het zijne ophief, las hij daarop de bevestiging harer woorden. In zalige verrukking klemde hij haar in zijne armen - en een oogenblik dacht niemand aan de Jobstijding.
Vergenoegd wreef Jacob zich de handen en zeide tot Katrien: ‘Dien draoi bevaol me, ouwe zeemerremin!’
‘Mae mien bevaolt i niks: waerom moe' ze den joengen tegen'ouwen, om dat geld te verdienen? 'k Begriep der niks van; eest aelt ze Marien an...’
‘'k Gloo 't best, dâ je 't nie begriept; ikke wel, 'oor! 'k' Eb ikke gevrejen uut pure verliefdigheid, zie je; 'k eb ik verstand van die dien- | |
| |
gen - mae jie... dien petiterigen Joost van joe... maek me noe nie wies, dâ je daer zenieïgheid in g'aod eit; dae glo'k niks van!’
‘Gae je noe noch weg?’ vroeg Suze zacht, Dirk glimlachend aanziende.
Zijn gezicht betrok. ‘'t Mot Suze; 't is te laet, om trug te trekken.’ Maar opgewekt vervolgde hij: ‘Luuster is, mien lief bekje; 'k zâ j' aolles is vertellen. Toen je dâ gister zee... noe je weet wê, kiekt er noe mae niet triestig om; toen ao 'k 'en oogenblik, dâ 'k Marien 'en ongeluk ao kunnen doen. Mae dâ zakte, wan 'k docht: ik krieg ze der toch nie deur en 'k maek 'eur nog ongelukkig derbie. Bluven kos ik 'ier nie langer - en in ees zee ik tegen Marien: “Gee mien dâ geld, daer je van sprak, dan trek ik voor j' op.” 't Was nie om dâ geld, zie-je, wâ zou 'k der mee doen - mae 't was 'en specie van vraok: ik docht zoo, vor niks krieg je ze nie. En laeter zee ik bie m'n eigen: 'k zâ 't an Jaocob geên; der zal 'en tied kommen, dat i oud wordt en katievig en van mien zal i eeder wat annimmen as van Marien, en omdat i gin nee zou zeien, gaf ik 'et 'um te bewaeren; maer 'k was der nooit omgekommen. Mae noe, kiek es op, Suze lief - nee toe, juul noe nie - as 'k trug kom, ae me-n-'enaorig duitje, om mee te begunnen; je moeder en je noom kommen bie ons inweunen... Nee toe, kiek noe is?’
Een forsche hand werd hem op den schouder gelegd en opziende, stond Jacob naast hem. Een traan liep langs de wang van den oudmatroos; de mondhoeken trilden zenuwachtig onder zijn poging, om vroolijk te lachen, en met afgebroken stem zeide hij:
‘'Oor es, kameraed, lae jie den ouwe mae zelvers voor z'n broodkast zurgen. J' ei noe 'en eigen schip; loop noe nie trek van boord, wan dan gaet 'en aor der nog mee onder zeil; 'ier ei je 't bewies,’ en hij stampte met zijn houten been. ‘Brieng dâ pampier mae vort, gauw!’
‘Der is niks meer an te doen; 'k ae geteikend,’ sprak Dirk met neergeslagen blikken.
Jacob stond een oogenblik sprakeloos. Toen boog hij het hoofd, vatte Katrien bij de hand en voerde haar zwijgend de kamer uit. ‘Lae de stumperds 'et mit ulder beien uutmaeken,’ zei hij met aandoening. ‘Je zâ je zinnigheid kriegen, Katriene; de joengen zâ 't geld motten verdienen.’
En bedrukt zette Jacob zich buiten op de bank. Het maanlicht flikkerde op de golfjes, die murmelend hun rusteloos spel speelden, en in het land zongen de kikvorschen hun eentonig gezang. En terwijl de oude daar voor zich staarde in den helderen nacht, daar ontrolde zich voor zijn blik een gansch verleden, waarin zijn pleegkind de lichtende ster was. Kiek, daer in 't 'oekje van 't kleine kaemertje staet de wiege en daerin leit 'en klein dienk mit oogjes, zoo blauw as de vergeet-me-nietjes onder an den diek. En i zit er naest - twintig jaer joenger as noe - en i ziengt 'en deuntje voor 'eur. - 'Eere jae,
| |
| |
waer 'en mensch â nie toe komt! - en 'en oogenblik verbeeldt i z'n eigen, dat 'et ziên kind is, 't kind van Jans - mae, dan vaol z'n oog op z'n been en nee, 't is nie ziên kind, mae der van 'ouwen - i kos nie meer van z'n eigen vleisch en bloed g'ouwen ae, en i kust 'et snuutje, tot 'et moord en brand schreeuwt en Katriene uut de keuken kom loopen, om te kieken, wat er an 't 'andj' is. Dan zit i weer plech'staotig te ziengen en te trokken an 't wiegetouwtje, asof ter niks gebeurd is, en as Katriene zeit: ‘Toch 'en lastig joenk!’ dan zeit i: ‘Niks van an; 't is 't zuur, eh, m'n kleine schermienkel?’
En noe kan 't loopen en zeit: ‘Bao, bao,’ tegen 'um. I is zoo groo's op 'er, dat i wel an ielkendeen, die overgezet moe' worren, zou willen vraegen: ‘Kom-d-es effetjes kieken binnen, nae m'n vergeet-me-nietje?’ As ze dan soms vraegen: ‘Dâ 's zeker joe kind?’ dan komt er wel is nattigheid in z'n oogen, as i trug zeit: ‘'K wou 't waer was!’ En de stomp van z'n been steekt net, asof 't pas afgesnejen is. Mae dâ verannert trek, as 't kleine dienk naer 'um toe kom scharrelen, mit aollebei d'r 'andjes z'n 'outen been beetpakt en roept: ‘'Oopen!’ Dan staet i vorzichtig op, schuuft zach'jes ziedelienks uut, net as 'en krabbe; 't kleine dienk stapt mee mit 'er 'andjes rond den stok, en 'eit 'en pelzier! - bienae net zooveel as i. - Och 'Eere, waer 'en mensch â nie toe kommen kan!
En 'en paer jaer verder gae ze noe en dan mee in de boot. Ielkendeen 'eit aorigheid in 't kleine babbelaertje en briengt wâ voo' d'r mee, as i voor de tweede reis over mot. En as ze dan mî z'n tweetjes trug roeien, kom ze tusschen z'n beenen staen; mit ielken 'and pak z' 'en riem beet, en dan zeit i: ‘Douwen, meisen, je moe' nom Jaocob 'elpen!’ i gebaert, asof i niks gin kracht doet en ziê alleenig de boot vortroeit; in z'n eigen 'eit i leut in 't ernstige gezichje voor 'um, tot i in ees de riemen loslaet, 'er in z'n ermen nimt en 'er kust, dat 'et klapt. Mae 't nist wor kwaed 'oor en zeit: ‘Lae me los, noom, ik moe' j' 'elpen!’ Saemen roeien ze nae den kant; weer dienkt zie, dâ z' aol 't werk alleenig doet, en an moeder vertel ze - 't grappige joenk! - ‘Dâ ze nie zou weten, 'oe nom Jaocob 't zonder 'eur zou stellen.’ En gliek 'ei ze. Oe zou i 't zonder ziên zunnestraeltje, zonder ziên vergeet-me-nietje motten stellen?
Dan komt er 'en duustere tied. 't Kind lei ziek, erg ziek. De meester weunt ver wegt, en butendien, ziên dotje overlaeten an zoo'n veint, die niks as stevige paluffels onder z'n knuusten kriegt, daer kom niks van in. Op 'en goeien nacht, as 't kind erger is, loopt i nae stad, twee uur ver; God weet, wat 'en moeite 'et 'um gekost eit en toch, i loopt langst den wegt as 'en postpaerd en de wind in de boomen roept maer: ‘A'rder, Jaocob, of 't is te laet!’ 't Zweet loopt 'um mit straelen langst z'n wezen, as i in Middelburg voor de Slikpoort staet en mî moeite binnen gelaeten wordt.
Maer aol, wat i voor 'eur gedaen 'eit, 't is niks bie 't gin ziê vor
| |
| |
'um gewist is, de zunne van z'n leven. En noe zûn ze der 'en doenkere wolke voorschuven, net noe ze schooner zou schienen as ooit - en ziên schuld zâ 't ziên. - Verschrikt voer de oude met de hand langs het voorhoofd. Ziên schuld! I, die aolles vor 'eur zou doen, om 'er gelukkig te zien? Jae, i ao wiesder motten ziên; i wis, 'oe speelsch ze was en 'oe ze plaegen kos uut gekkigheid; i ao nae Dirk toe motten gaen en ronduut zeien: ‘Vraeg ze; z' ei me zelvers gezeid dâ ze j' ae wilt.’ Och jee, wâ was i blieë toen ze daer saemen op die eigenste banke zatten op 'en aevend, en ze lee d'r kopje op z'n schouwer en ze vroeg 'um, mit 'er lief oogjes naer 'um op geslaegen: ‘Zou je 't 'eel aekelik vinnen, as 'k is trouwde, noompje?’ Toen was ter 'en oogenblik gewist, of i 't wèl aekelik zou vinnen, mae dâ duurde nie lank en toen ze zee: ‘Dirk en ikke zouen 't wê goed kunnen vinden, dienk ik,’ aod i mî traenen in z'n oogen gezeid: ‘As 'k dat nog es beleven kos!’ Ze kos zoo vertrouwelijk mit 'um ziên as z' alleenig waeren; ze vertelde-n-'um aolles, meer as an d'r moeder - en ziên schuld was 't, as ze noe ongelukkig wier. ‘Je bint 'en lieve joengen, Jaocob,’ - mompelde hij met een schorren lach. ‘Je moe' mae vee' zeien tegen 'eur: 'k 'ouwe van je, dan ei je kans, dâ ze trug zeit, je liegt... mae 'k 'eb ik toch nie aolles op m'n kerfstok,’ riep hij eensklaps, van zijn plaats opstuivende en de vuisten krampachtig ballende. ‘Jie, duvel van 'en veint mit aol je moordenaers volk, jie 'eit mien kind 'er geluk gestolen, vervloekte dief... Mien erm schaep!’ en snikkend viel de sterke man met zijn hoofd in beide handen op de bank neer.
De dag van Dirk's vertrek was aangebroken. Jacob vertoonde zich zoo min mogelijk in zijn woning, maar in zijn boot gezeten sloeg hij alles neerslachtig gade, wat daar voorviel. Rooje Kees hield hem trouw gezelschap, was druk in de weer met zijn snuifdoos en gaf allerlei troostredenen aan de hand, als: ‘Nie ielk schot is 'en endveugel, Jaocob!’ ‘Ze zûn dae gunter ok wê boomen ae, om achter te krupen, as ter 'en koegel an komt.’
En onderwijl namen Dirk en Suze afscheid van elkander. Beiden deden hun best, om zich goed te houden, en Dirk wees haar op 't geluk, dat hun wachtte, als hij ongedeerd terug kwam. ‘En dâ zâ 'k zeker, Suze, dâ voel ik 'ier. Ei je nie 'en klein diengesje voor me, om bie me te draegen, as 'k verre wegt bin? As 'k 'et dan bekieke voor 'k gaen slaepen, zâ 'k 'et veer'uus zien, en den diek en 't Sloe, en joe zien 'k zitten op de banke, en 'k zâ j' 'ooren ziengen, net as zoo minnig keertje, as 'k van d' overkant kwam en 'k docht: 'K wou, 't mien liestertje was!’
Suze bedacht zich een oogenblik; een glimlach verhelderde plotseling haar treurig gezichtje. ‘Suust, dâ zâ 't ziên!’ riep zij en snelde naar boven. In een oogwenk was zij terug met een kartonnen doosje in
| |
| |
de hand, en haar hoofd tegen Dirk's schouder aanvlijende, schudde zij daaruit een in watten gewikkeld gouden ringetje. Voorzichtig wreef zij het kleinood met haar boezelaar, liet het met een mengeling van weemoed en ingenomenheid in de zon schitteren en vroeg: ‘Is 't nie mooi? Ik kreeg 'et van nom Jaocob, toen 'k angenommen wier; 't is 't eenigste riengetje, dâ 'k ae. Dae, briengt 'et mae gauw werom,’ en haar gevoel niet langer meester, verborg zij haar gezicht snikkend aan Dirk's borst, terwijl zij hem het ringetje in de hand stopte.
‘En dienk je, dâ 'k 'et mooiste, wâ j' 'eit, mee...’
‘Sst Dirk,’ hernam zij, haar tranen afvegende. ‘Je zâ 't wê doen. En as je dae ginter in vremde landen bint en... enne je ziet daer mooie meisen, kiek dan maer is nae dat riengetje en dienk: zooas Suze zouen ze toch nie vâ me-n-'ouwen.’
Een half uur later was Dirk op weg. Toen hij op eenigen afstand van het veerhuis nog voor 't laatst eens omkeek, zag hij twee mannen op zich afkomen. De voorste was Jacob, die met ongewone snelheid kwam aanloopen en met een rooden zakdoek wuifde. Hijgend vatte hij Dirk's hand en zijn vuist dreigend schuddende, zei hij, terwijl tranen langs zijn wangen liepen: ‘As je 't in j'n 'essens kriegt, om mî kepotte pooten werom te kommen...’ toen wendde hij zich plotseling om en liep even snel weg, als hij gekomen was. Kees, de tweede man, riep: ‘Kruup maer achter 'en boom, as ze schieten. Marien kom toch nie in de fermielje.’ Daarop volgde hij zijn vriend, zeer voldaan over zichzelven.
(Vervolg hierna.)
|
|
Auteursrechtvrij