De Tijdspiegel. Jaargang 36

Goede bekenden.

Uit het verledene. Novellen door Catharina F. van Rees. Deventer, A.J. van den Sigtenhorst.
Uit het volk. Amsterdamsche novellen en schetsen door Justus van Maurik Jr. Amsterdam, Scheltema en Holkema.
De jeugd van Göthe, vrij naar het Hoogduitsch van Johannes Scherr, door J.W. van der Leeuw. 's Gravenhage, Henri J. Stemberg.

Het zijn grootendeels oude bekenden, die het couranten lezend en lezingen bijwonend publiek in deze drie, net uitgegeven, boeken terugvindt. Mejuffrouw Van Rees verzamelde eenige in dagbladfeuilletons verspreide novellen en schetsen, de Heer Van Maurik de stukken, die hij in den afgeloopen winter op verschillende plaatsen des lands met veel bijval voorgedragen heeft; het derde werkje is een herdruk der Nederlandsche bewerking van Scherr's zeer verdienstelijke beschrijving van Göthe's jeugd en jongelingsjaren, die in dit najaar, in het feuilleton van Het Vaderland, vele lezers en bij dezen veel waardeering gevonden heeft. Oude bekenden dus voor het grootste gedeelte, en waarmede men gaarne in hun nieuw kleed de kennis hernieuwen zal.

In het bundeltje van Mejuffrouw Van Rees komen drie eigenlijke novellen voor: ‘In 't Vuur’, ‘Mijn oom de Notaris’ en ‘Mijn onderricht in den Bon-ton’; verder drie biographische schetsen, in verschillenden staat van uitwerking: ‘Een dineetje bij Beethoven’, waarin de bekende eigenaardigheden van den grooten componist onderhoudend en levendig voorgesteld worden; ‘Een avondje met Liszt’, dat dezen toonzetter en zijne omgeving schetst; ‘Rachel’, eene meer uitvoerige levensbeschrijving van deze treurspeelster, wier plaats te Parijs nog niet is vervuld geworden; eindelijk twee schetsen: ‘Een nacht op het Kerkhof’ en ‘Een uit duizend’. Van de drie rubrieken komt ons de in de tweede plaats genoemde het best bezet voor, terwijl de levensschets van Rachel weder van de drie stukken, die haar bezetten, ons het meest bevalt. De eigenlijke novellen stellen wij zoo hoog niet; noch door vinding, noch door bewerking verheffen zij zich ver boven het gewone. Voor een groot deel zal dat wel liggen aan de stof. Wie de wederwaardigheden schildert van een jong meisje van fatsoenlijke familie, die bij den dood haars vaders onder de menschen moet, begeeft zich op een platgetreden terrein. Die geschiedenis,

[p. 415]

zoo oud en alledaagsch voor de menigte, zoo nieuw en hard voor de hoofdpersoon, is reeds zoo dikwijls in alle talen der beschaafde wereld verhaald en weder verhaald, met zooveel talent en kracht behandeld, dat er niet heel veel nieuws meer van te zeggen valt. Wie haar opnieuw verhalen gaat, loopt gevaar van hij den lezer herinneringen op te wekken en hem vergelijkingen te ontlokken, die gunstiger zijn voor het vroeger dan voor het thans gelezene; al maakt de auteur 't niet slechter dan zijn voorganger, juist het onbestemde der herinnering is in zijn nadeel. ‘In 't Vuur’ maakte op ons dien indruk; de domheid en jaloezie der huisvrouw, de toegenegenheid van den heer des huizes, de liefde der aan de gouvernante toevertrouwde meisjes, de afgunst van dienstboden, de in het nadeel der gouvernante uitgelegde inclinatie - ziedaar elementen, uit de honderden romans over dit onderwerp, van Sue's Miss Mary af, overbekend; hunne herkenning schaadt de wezenlijk verdienstelijke wijze, waarop Mejuffrouw Van Rees het oude thema uitwerkte. Ook van de laatstgenoemde novelle, de lotgevallen verhalende van een eenvoudig landmeisje, wier zoogenoemde ontbolstering door Haagsche verwanten ondernomen wordt, lijdt aan dezelfde kwaal. Dit neemt echter niet weg, dat de geheele bundel op eene welwillende ontvangst van het publiek aanspraak heeft.

Wie den Heer Van Maurik zijne Amsterdamsche schetsen niet heeft hooren lezen, maar zijn dramatischen arbeid kent, vindt den schrijver van De bittere pil, Pakketten voor dames en Janus Tulp terstond en geheel in ‘Uit het volk’ terug. Zijn trant is ‘komiek’, wezenlijk en echt ‘komiek’, en het bundeltje heeft waarlijk geene aankondiging of aanbeveling noodig, om een gunstig onthaal te vinden. Wie deze schetsen leest, begrijpt gemakkelijk, dat zij, die bij voorbeeld den ‘Avond vol kunstgenot’ of ‘Een vriendendienst’ hooren voorlezen, zitten te ‘gieren van 't lachen’, gelijk men 't noemt. Wij moeten er echter bij zeggen en hopen, dat de Auteur met dezen wenk zijn voordeel zal willen doen, dat zijne kunst niet zeer hoog staat. In zijne schetsen, evenals in zijn tooneelwerk, is de Heer Van Maurik bas comique. Uitheemsche woorden, door lieden uit den kleinen burgerstand krom uitgesproken, uit den mond des volks opgevangen, platte of plastische uitdrukkingen behooren tot de meest voorkomende uitingen van zijnen geest. En zijne gaven van opmerking en reproductie, die hem sommige eigenaardige Amsterdamsche typen, als de porster, den bankopsluiter, het personeel van den laagsten-rangs-schouwburg, zoo scherp en getrouw doen naschetsen, staan werkelijk zeer hoog; gingen zij gepaard met fijnen humor of dieper gevoel, dan zou uit die samenwerking meesterwerk kunnen voortkomen, dat meer dan de lachspieren van lezers en hoorders beroeren kon. Wat de Auteur in dit opzicht te kort schiet, komt het best uit in zijne laatste schets: ‘Zoo'n vrek’, waarin hij een ernstiger toon poogt aan te slaan, doch zonder weer-

[p. 416]

klank in 's lezers gemoed te wekken. Mislukt als de poging is, merken we haar toch met genoegen op omdat ze ons bewijst, dat de Schrijver zelf gevoelt, wat hem ontbreekt en naar iets hoogers streeft dan naar de gemakkelijke triomfen eener goedkoope grappigheid, naar een kortstondig succès de hilarité. Gaarne willen we ons vleien met de herinnering, dat zelfs Dickens niet in zijn vollen luister schitteren ging dan na jaren lang Boz te zijn gebleven; maar toch vergete men niet, dat reeds in de eerste schetsen van Boz de sporen te vinden waren van iets hoogers en duurzamers, dan koddigheid van vorm en photographische getrouwheid der geschetste beelden.

De herdruk van de studie over Göthe's jeugd begroeten wij met een onverdeeld genoegen. Dit lezenswaardig werk van den geleerden geschiedschrijver der Duitsche letterkunde, door den Heer Van der Leeuw met veel zorg voor het Nederlandsch publiek toebereid, moest niet in het onvermijdelijk lot van een bij den dag levend, maar ook bij den dag stervend dagblad deelen. Voor den nieuwen en blijvenden vorm, waarin het thans voor ons ligt, is het wellicht beter geschikt dan voor het feuilleton eener courant. Met losse hand en toch met veel zorg en wetenschap, met gebruikmaking van talrijke bronnen, schildert Scherr het aantrekkelijk beeld van dien reuzengeest van Duitschland, in wien de achttiende eeuw geheel belichaamd was. In zooverre bekleedde Göthe in Duitschland dezelfde plaats als Voltaire in Frankrijk; maar, terwijl deze op dit standpunt bleef staan, en evenals de geheele achttiende eeuw achter alles een vraagteeken stelde zonder antwoord of oplossing te geven, woelde en bruiste in Göthe nog eene andere kracht, die tot het nieuwe een eersten stoot gaf. Scherr stelt ons dit met zijne gewone helderheid voor oogen in zijne schildering van Göthe's ontwikkeling tot aan zijne reis naar Italië, een der mijlpalen op zijnen weg naar roem en volmaking. Zijne verhouding tot zijne tijdgenooten, tot de eeuw, waarin hij leefde, wordt ons duidelijk gemaakt met eene gemakkelijkheid, die des schrijvers grondige kennis van de geschiedenis der Duitsche letterkunde opnieuw bewijst. De Heer Van der Leeuw verdient lof voor zijne bewerking; de eenige aanmerking, die men maken kan, is, dat nu en dan het oorspronkelijke wel eens door de taal heengluurt, niet in zinbouw, maar (wat eigenlijk erger is) in de woorden zelf. Waar hij bij voorbeeld opgave bezigt voor taak (bl. 100), uitbreiden voor uitwerken (bl. 15), van Göthe's twee uitvliegen (subst.) in de wereld spreekt (bl. 71), blijkt het meer dan noodig en wenschelijk is, dat hij vertaald heeft uit het Duitsch. De Heer Van der Leeuw gebruikt zelf het leelijke woord Hoogduitsch, dat geen recht van bestaan meer heeft, sedert wij onze eigene taal terecht niet meer Nederduitsch noemen.

November 1879.

X.IJ.Z.