De Tijdspiegel. Jaargang 36

[p. 409]

Letterkunde.

Een verborgen schat aan 't licht gebracht.

La Souabe après la paix de Bâle par G.G. Vreede Professeur de Droit Public et des Gens à l'Université d'Utrecht. Utrecht J.L. Beijers. Libraire-éditeur.

Zóó luidt de titel van het aan te kondigen werk op den omslag, maar op het titelblad is hij een breeder door deze twee toevoegsels: ‘recueil de documents diplomatiques et parlementaires, concernant les négociations avec la république Française, et la lutte des états de Wurtemberg contre Frédéric II, dernier duc-électeur (1795-1805)’, en: ‘publié avec plusieurs dépêches antérieurs de Charles-Eugène (1785-1790), d'après les autographes, délaissés par M. Conrad d'Abel, ministre-résident des villes anséatiques en France, ancien syndic des états de Wurtemberg.’

‘Les documents qui forment la majeure partie du Recueil que je publie aujourd'hui’, schrijft de Hoogleeraar in zijne Inleiding terecht, wijl ook enkele andere bescheiden in de verzameling zijn opgenomen, als: uittreksels uit de ‘Gazette de Leide’; stukken uit het Rijksarchief te 's-Hage, afkomstig van P.H.A.J. Strick van Linschoten, gezant der Bataafsche republiek in Wurtemberg. Overigens zijn de bescheiden nalatenschap van den man, dien de Hoogleeraar ‘aïeul maternel’ noemt en die na in het aangeduide tijdvak aan zijn land de gewichtigste diensten bewezen te hebben, zich gelukkig moest achten, door zijne benoeming tot minister-resident der Hanze-steden te Parijs eenen werkkring te vinden, op het oogenblik, dat een zoodanige in Wurtemberg voor hem ontoegankelijk was - Van Abel of Von Abel, wijl hij afstamde van een geslacht, hetwelk door Keizer Ferdinand tot den adelstand verheven was.

De dépêches van Hertog Karel Eugenius, aan het slot van het werk voorkomende en allen aan Abel, toen als ‘Hof und Legations-Rath’ te Munchen werkzaam, gericht, zijn 31 in getal. Op 2 na, die uit Stuttgart gedagteekend zijn, hebben allen de dagteekening uit Hohenheim,

[p. 410]

het lustslot, dat, door den Hertog opgetrokken, dezen gedurende de laatste jaren van zijn leven gemeenlijk tot verblijf verstrekte. Zij zijn van verschillenden inhoud, doch maken te zamen den indruk, dat Karel in het tijdvak van zijne regeering, waarin hij ze afzond, de belangen zijner onderdanen, in vroeger jaren maar al te zeer verwaarloosd, ter harte nam en ook, dat hij tot aan het einde van zijn leven (1793) toe aan Abel gehecht geweest is.

De diplomatische en parlementaire stukken, die de dépêches voorafgaan, zijn 127 in getal. Van deze hebben 65 ten opschrift: ‘négociations avec la république Française’, de overigen: ‘lutte parlementaire et diplomatique’, en zijn de eersten uit de jaren 1795-1799, de laatsten uit de jaren 1800-1805, allen mitsdien uit den tijd, gedurende welken Frederik Eugenius en Frederik II Hertogen van Wurtemberg waren.

Meer dan één lid der eerste coalitie tegen Frankrijk sloot in 1795 afzonderlijk vrede met dien staat. Hetzelfde deed in het volgend jaar Frederik Eugenius, na reeds vroeger met Moreau, die zegevierend naar Stuttgart oprukte, eenen wapenstilstand gesloten te hebben. 't Maakte vele onderhandelingen onvermijdelijk. Ziehier eenige zaken, waarover zij gevoerd moesten worden:

Wurtemberg had de verplichting tot betaling van eene schatting aan de republiek aanvaard, maar meende van zijnen kant recht te hebben op vergoeding van de schade, door de Fransche troepen op zijn gebied gedaan, nadat de wapenstilstand reeds afgekondigd was.

Mömpelgard (Montbéliard), het graafschap, hetwelk in den aanvang der 15^de eeuw de toenmalige Graaf van Wurtemberg, Eberhard IV, door zijn huwelijk met de erfdochter van Graaf Stephanus van Montfaucon verkregen had, zou aan Frankrijk komen, maar eene schadeloosstelling, zoo aanzienlijk mogelijk, wenschte Wurtemberg daarvoor te bedingen uit geseculariseerd geestelijk goed.

Na den aftocht der Franschen rukten de Oostenrijksche en Rijkslegers Wurtemberg in en teisterden 't ‘in odium des Friedens-Schlusses’; Wurtemberg was van oordeel, dat de eer en het belang van Frankrijk vorderden, dat schadeloosstelling gegeven wierde voor de zesentwintig millioen livres, die afgeperst waren.

Het meerendeel der stukken, onder het opschrift: ‘négociations’ medegedeeld, heeft betrekking op onderhandelingen, over de genoemde zaken gevoerd.

Een ander gedeelte betreft onderhandelingen over andere dan deze zaken. Enkele vermeld ik:

Zekere vrouw Monet, handelaarster in mode-artikelen, had wegens geleverde goederen eene schuldvordering aan de Hertogin van Wurtemberg, die jaren lang onvoldaan gebleven was. In het belang dier vrouw, moeder van eenige kinderen, meende Talleyrand, de Minister van Buitenlandsche Zaken in Frankrijk, met Abel, den gevolmachtigden

[p. 411]

Minister van den Hertog van Wurtemberg te Parijs, in onderhandeling te moeten treden, opdat haar recht gedaan mocht worden.

Op zijne beurt meende Abel verplicht te zijn, hetzelfde met den Franschen Minister te doen ten behoeve van den Graaf Coligny van Horneburg. Deze, afstammeling van de voormalige vorsten van Wurtemberg-Mömpelgard, behoorende tot eene familie, door den Keizer in den gravenstand verheven en door den Prins van Hohenzollern genaturaliseerd, was voor zaken te Parijs gekomen, voorzien van een paspoort van den Hertog van Wurtemberg. Schoon Duitscher, was hij dáár als beschuldigde wegens emigratie in den Temple opgesloten en verkeerde hij in gevaar, ter dood veroordeeld te worden.

Iets later deed het Abel met den Franschen Minister van Oorlog, Millet-Mureau, over de geweldenarijen, door de Fransche troepen tijdens hun verblijf in Wurtemberg gepleegd en waarvan deze er ééne was, dat zij den baljuw van Aldingen, die geweigerd had aan hunnen eisch van geld en levensmiddelen te voldoen, nadat zijn dorp den vorigen dag reeds zekere som als brandschatting had opgebracht, eerst gevangen hielden, dan hem met op den rug gebonden handen buiten het dorp sleepten en dáár hem, gebonden aan het paard van den trompetter, zóó voor een vuur plaatsten, dat de rook hem gedurende eenige uren in het aangezicht dreef.

Een laatst gedeelte der als ‘négociations’ getitelde stukken heeft betrekking op de spanning, die tusschen de Staten van Wurtemberg en de beide Hertogen bestond.

Slechts enkele dagen vóór het overlijden van Frederik Eugenius waren ‘die Sachen in einer solchen Lage, in welcher sie nicht lang bleiben könnten, wenn nicht für Herrn und Land grosse Nachtheile daraus entstehen sollten’. Wat wie dit verzekerde, bedoelde, blijkt uit hetgeen hij liet volgen: ‘uebrigens ist die Herrschaft in Etablirung einer völligen Harmonie mit dem Lande geneigt’. Die harmonie ontbrak ten gevolge van het verschil in zienswijze ten aanzien van de voor Wurtemberg wenschelijke betrekking tot Frankrijk en Oostenrijk, zooals dit tusschen den Hertog en de Staten bestond en ook ten gevolge van den wensch der Staten, om Wurtemberg's constitutie ongeschonden te bewaren.

Op den 23^sten Dec. 1797 stierf Frederik Eugenius en werd door zijnen oudsten zoon als Frederik II opgevolgd.

Deze deed in de eerste dagen zijner regeering betrekkelijk de constitutie aan Abel de betuiging: ‘qu'il étoit décidé non seulement à s'en tenir religieusement à ce que porte la Constitution du païs, mais qu'il étoit encore disposé à faire des sacrifices’ en ten aanzien van den vrede, dien zijn vader met Frankrijk gesloten had: ‘qu'il désiroit prouver par des faits l'intention sincère, qu'il avoit de remplir religieusement les engagemens, que feu le Duc son Père avoit pris avec la République.’ Ook later nog schreef hij in eene dépêche aan zijnen gevol-

[p. 412]

machtigde te Parijs over het laatste onderwerp: ‘vous pouvez assurer au surplus dans toutes les occasions...., que je m'en tiendrai imperturbablement à la paix séparée, qui subsiste avec la République française.’

De waarde dezer betuigingen is daarna gebleken. De syndicus Kerner had nopens de voortdurende spanning tusschen den Hertog en de Staten te schrijven: ‘leider habe ich meines Orts keinen Grund mehr zu hoffen, dasz die Sachen sich in Güte werden beilegen lassen’, en: ‘wissen Sie’ (Abel) ‘ein Mittel beide Theile herab zu stimmen, so bringen Sie es in Anwendung, mir ist davon keines bekannt’. Zij eindigde dan ook hiermede, dat de Hertog den landdag liet ‘aus einander gehen’.

Wat den met Frankrijk gesloten vrede betrof, eerlang sloot Frederik zich bij de tweede coalitie tegen Frankrijk aan en nam bij de nadering der Fransche troepen de vlucht, niettegenstaande de Staten bij monde eener deputatie hem verzocht hadden: ‘qu'il restât dans tous les cas en sa Résidence et qu'il tînt bon avec ses fidèles Etats’, en hij de verzekering had gegeven: ‘non! je ne veux pas fuir des Armées Etrangères, dont je ne prévois ni ne crains l'arrivée.’

Hij vlood, zijn ongelukkig land ten prooi latende aan de ellende, die hij het door zijne verbintenis met de overige tegen Frankrijk gewapende vorsten berokkende. Dit vlieden was het eenige niet, waardoor hij te kort deed aan de op hem rustende verplichtingen. Niet ontzien heeft hij zich, als misdadigers voor te stellen en te vervolgen de wakkere mannen, die naar plicht en geweten deden, wat zij vermochten om de drukkende lasten hunner landgenooten te verlichten en voor hen de constitutie te redden, waar deze bij onderhandelingen met Frankrijk en andere gelegenheden bedreigd scheen of door het in dienst houden van opgeroepen recruten als anderszins geschonden werd.

‘Diese Verfassung’, schreven in het jaar 1801 de ‘Verordnete des Landschaftlichen Grössern Ausschusses’ aan Abel, ‘ist seit zwey Jahren in ihren wesentlichsten Theilen erschüttert worden, und die Wünsche der Herzoglichen Privat. Rathgeber, ihre Auflösung zu vollenden, werden bey jeder Gelegenheit fortgesetzt.’ Die ‘Auflösung’ is ten slotte gelukt en in de geschiedenis een voorbeeld te meer opgeteekend, dat wat onrecht is, niet altijd voorkomen of belet kan worden. Dè stukken, onder het opschrift: ‘lutte parlementaire et diplomatique’ bijeengevoegd, hebben betrekking op het laatst medegedeelde ten aanzien van gebeurtenissen, waarbij Abel zoowel handelend als raadgevend optrad, en zóódoende den onverzoenlijken haat van Frederik op zich laadde.

Men bevroedt, na het bovenstaande gelezen te hebben, dat in het aan te kondigen werk eene belangrijke verzameling van bescheiden wordt aangeboden. Inderdaad is zij belangrijk om meer dan ééne reden. Vooreerst doet zij ons in Conrad Abel eenen man kennen, die wegens zijne zienswijze, zijn karakter, zijne werkzaamheid, enz. overwaard is bekend te wezen, en omtrent wien desniettemin zich vragen laat: ‘comment les services au pays par un homme aussi distingué

[p. 413]

qu' Abel, ont échappé aux biographes et très peu attiré les regards et l'examen des historiens?’ Verder doet zij ons meerderen kennen, die met hem betrokken geweest zijn in de gewichtige gebeurtenissen, in de laatste jaren der 18^de en de eerste jaren der 19^de eeuw in Europa, inzonderheid in Zuid-Duitschland, met name in Wurtemberg, voorgevallen en onder die meerderen aan den éénen kant mannen, wier handelingen, als de uitvloeisels van heersch- en baatzucht, van valschheid en vleierij, doen walgen, en aan den anderen kant mannen, wier gedrag, als de vrucht van echte en als zoodanig onbaatzuchtige en standvastige vaderlandsliefde, bewondering afperst. Eindelijk - ik vermeld niet alles - doet zij ons de wijze kennen, waarop in die dagen de diplomatie haar geheimzinnig, voor veler vrijheid schadelijk, ja! doodelijk werk volbracht.

Zoo heeft de zeventigjarige Hoogleeraar aanspraak op erkentelijkheid wegens de mededeeling van documenten, belangrijk als ik zeide, zonder hem misschien ‘réduits en poussière ou condamnés à un oubli éternel.’ Op dubbele erkentelijkheid heeft hij aanspraak wegens hunne breedvoerige toelichting in eene ‘Introduction’ van niet minder dan 114 bladzijden - eene ‘Introduction’, welke niet alleen rijk is aan veel wetenswaardigs, maar die ook geschreven is in den geest van wie diep verontwaardigd is, ‘wenn’ - wat in onze dagen, evenzeer als in die van Abel, in het groote en in het kleine beiden plaatsgrijpt - ‘Gewalt vor Recht gehet’.

Onder het lezen der Inleiding heb ik evenwel nu en dan in mijne gedachte een vraagteeken gezet. Zóó deed ik b.v., waar sprake is van Zeppelin, den gunsteling van Frederik II en lid van diens Bijzonderen raad. Er wordt melding gemaakt van zijne ‘intrigues’ (pag. LVIII); hij wordt beschreven als ‘trop faible et trop bienveillant pour qu'il fût longtemps l'oracle de Frédéric’ (pag. LXVIII), en als met erkentelijkheid aangenomen te hebben zekere duizend ducaten, hem aangeboden in plaats van een diamanten kleinood (pag. XLVIII not. 1). Elders (Brockhaus, Conversations-Lexicon, Th. VI s. 914 12^te Aufl.) wordt hij genoemd Frederik's ‘edele und geistvolle Freund’. Waar is de Graaf het best beoordeeld? Ook waar ik las: ‘on a pu faire peut-être au Président Georgii, au Prélat Abel, qui lui aussi avec ses collègues, revendiqua en 1815 les vieilles libertés de l'État et de l'Église, le reproche d'être restés trop entiers dans leurs opinions, de ne pas avoir tenu assez compte du mouvement des idées modernes, quand avec d'autres défenseurs et soutiens du droit historique, ils essayèrent de rappeler à la vie cette Constitution morte et enterrée’, etc. Is 't niet te veel toegegeven, heb ik gevraagd, ten aanzien van mannen, die ook tegenover zoogenaamde nieuwe denkbeelden - waarlijk niet altijd uit liefde tot de menschheid opgevat - toonen durfden, mannen uit één stuk te zijn?

Zoo goed de druk van het werk is, zoo slecht uitgevoerd zijn de

[p. 414]

twee photographieën tegenover het titelblad, al zijn ze voldoende om ons kennis te doen nemen van Abel's gelaat op den leeftijd van 30 à 35 en van 50 jaren.

Moge het werk, zoowel in het buitenland als in ons vaderland, in veler handen komen en niet alleen voor velen eene bladzijde der geschiedenis van den nieuweren tijd verduidelijken, maar die bladzijde voor hen ook leerzamer doen wezen.

f.a.e.p.r.e.