De Tijdspiegel. Jaargang 36

Brievenbus.

I. Antwoord aan professor J.A. Wijnne.

Toen mij het opstel, waarin de Heer Wijnne mijne ‘Geschichte der Niederlande’ recenseert, het eerst onder het oog kwam, was ik eenigszins in twijfel, of ik al dan niet de redactie van De Tijdspiegel zou verzoeken, om in de gelegenheid gesteld te worden, te antwoorden op de ietwat zonderlinge critiek. Want de partijdigheid, die uit iederen regel van den Heer Wijnne ten duidelijkste blijkt; het standpunt, waarop hij zich tegenover mij plaatst; de hatelijke wijze, waarop hij mij behandelt, omdat ik het waagde, de geschiedenis der Nederlanden te bewerken - zouden een antwoord op zichzelf overbodig gemaakt hebben. Wanneer ik daartoe toch overga, zoo geschiedt dat zeker niet, om den Heer Wijnne van zijne onrechtvaardige partijdigheid te overtuigen, maar om mij tegenover de lezers van De Tijdspiegel tegen verscheidene aantijgingen te rechtvaardigen.

[p. 354]

Ik begin met de zwaarste beschuldiging.

De Heer Wijnne verwijt mij, dat ik de bronnen niet geraadpleegd en slechts uit de tweede en derde hand geput heb, en hij beroept zich daarvoor op de opmerking in de voorrede, waar ik zeg: ‘Eigentliche Quellenstudien sind zu diesem Werke nicht gemacht worden und konnten der Natur der Sache nach auch nicht gemacht werden.’ Gelooft de Heer Wijnne werkelijk, dat ik geene bronnenstudiën gemaakt heb, dat ik alleen Arends, hem en anderen geraadpleegd heb? Ik zal dadelijk het antwoord geven. De geheele redeneering van den Hoogleeraar berust eenvoudig op een drukfout; wanneer hij slechts de goedheid wil hebben, in plaats van ‘Quellenstudien’ te lezen: ‘Archivstudien’ - zooals ik trouwens in de copie ook geschreven had; daar ik echter van de voorrede geen correctie gelezen heb, zoo bleef die fout natuurlijk staan - dan zal hij zijn hoogen toon iets matigen en in de eerste plaats onderzoeken, hoe ik de door mij geraadpleegde bronnen verwerkt heb. Van twee zijden reeds werd ik op deze drukfout gewezen en het verwondert mij, dat de Heer Wijnne, die toch voor al, wat hij voor foutief houdt, een zeer scherp oog bezit, iets niet gezien heeft, wat anderen dadelijk in het oog viel. Had de Heer Wijnne werkelijk de overtuiging gehad, dat ik mijn boek zonder de bronnen te raadplegen geschreven had, dan had hij het beneden zijne waardigheid moeten achten, eene critiek ervan en wel eene zoo uitvoerige te schrijven. Ik kan hem overigens de plechtige verzekering geven, dat ik al datgene gedaan heb, wat hij mij verwijt niet gedaan te hebben en dat ik de bronnen, die hij voor zijne geschiedenis van de Nederlanden gebruikt heeft, ook bestudeerd en gebruikt heb. Daarmede vervallen vanzelf zijne hoogdravende woorden: ‘Vermits men thans de manier kent, waarop het werk is samengesteld.’

Verder maakt hij mij een verwijt van de manier, waarop ik de door mij gebruikte boeken aangehaald heb. In de vergadering der medewerkers der ‘Europaeischen Staatengeschichte’ van 20 October 1874 werd bepaald, dat het voldoende is, de werken, waaruit de schrijver geput heeft, éénmaal aan te halen. Nu weet ik zeer goed, dat er onder het getal der zoogenaamde geschiedschrijvers zeer velen zijn, die een kinderachtig pleizier hebben in 't aanhalen van plaatsen uit boeken, een hartstocht, die bij sommigen zóó ver gaat, dat zij boeken aanhalen, die zij niet eens gelezen hebben, slechts om zich in een zeker waas van geleerdheid te hullen; ik zal zeker de laatste zijn, om het nut en zelfs de noodzakelijkheid ervan, wanneer het werkelijk te pas komt, zooals bij monographieën, te loochenen; maar men dient toch in de eerste plaats te vragen, voor welken kring van lezers een boek geschreven wordt. Zijn dezen slechts professoren of geleerden, dan zal de Schrijver in het aanhalen zeker nooit de maat kunnen overschrijden; weet echter de Auteur, dat hij voor het beschaafd publiek in 't algemeen schrijft, dan zijn gedurige aanhalingen overbodig. Ik vraag, welke waarde het voor den lezer zou hebben? De Heer Wijnne vindt, dat zulks in de bewerking van Van Kampen een groote lichtzijde is; hij vergeet echter, dat ik aan het Romeinsche tijdvak slechts 20 bladzijden gewijd heb, terwijl Van Kampen er 55 van gemaakt heeft. En welk nut zou wel de Duitsche lezer ervan hebben, wanneer ik bij iedere gelegenheid en herhaaldelijk boeken of verhandelingen van Nederlandsche schrijvers aangehaald had, wier naam hij nooit gehoord heeft en die hij toch niet zou kunnen raadplegen, omdat hij de taal, waarin ze geschreven zijn, niet verstaat. Daarom kon ik ook met het oog op den Nederlandschen lezer gerust zeggen, dat voor den deskundigen Nederlander - en onder dezen versta ik niet slechts den geschiedvorscher, maar elkeen, die de geschiedenis van zijn vaderland beoefend heeft - geen twijfel omtrent de autoriteiten kon bestaan, op welke mijne bewerking hoofdzakelijk steunt. In de Revue des deux Mondes, 1^er Mai, p. 223 zegt F. Brunetière:

‘L'encombrement des notes au bas de la page ne nous en impose guère. Ce ne sont pas des “références” et des indications de “sources”, des ubi supra et des

[p. 355]

loco citato qui font foi; ce sont des qualités plus rares que celles qui ne témoignent que de la mémoire ou de la patience de l'écrivain; c'est la manière d'exposer, de disposer, de composer un sujet. Pour ceux qui savent lire, il n'est besoin ni de tout ce superbe étalage de documents, ni de tout ce fastueux appareil d'érudition.’

Ik heb hier niets bij te voegen.

Eene aantijging van bijzonderen aard kan ik even min met stilzwijgen voorbijgaan. Ik heb aangehaald: ‘Wijnne, Geschiedenis, p. 316 en volgende.’ De Recensent toont zich daarover zeer verbaasd en geeft voor, niet te kunnen begrijpen, welk boek van hem ik daarmede bedoeld heb. Toen ik deze ontboezeming van den Hoogleeraar las, moest ik onwillekeurig aan het bekende verhaal denken, waarin Alexander Dumas, de vader, zijnen zoon vraagt, of hij zijnen nieuwsten roman gelezen had, waarop de zoon, na de vraag ontkennend beantwoord te hebben, op zijn beurt vroeg: ‘Hebt gij hem gelezen, Vader?’ Maar daar ik mij natuurlijk niet kon voorstellen, dat een zoo degelijk man als de Heer Wijnne zich op ééne lijn wil plaatsen met den Franschen romancier, zoo blijft hier zeker niets anders over, dan aan kwade trouw te denken. De Heer Wijnne kent toch zeker wel zijn eigen boek: ‘Geschiedenis’, uitgegeven bij J.B. Wolters te Groningen, waarin verscheidene geschiedkundige opstellen voorkomen en onder deze ook het door mij aangehaalde opstel: ‘Nederland in zijn voormalige verhouding tot het zoogenaamde Duitsche Keizerrijk’? In plaats van het ietwat zonderling opschrift heb ik eenvoudig de bladzijde aangehaald. Ik wil echter niet ontkennen, dat de titel ‘Geschiedenis’ misschien beter gediend had als opschrift van het cahier eens hulponderwijzers, die zich voor een acte-examen voorbereidt.

Bij de karakterschets van Floris V maakt mij de Heer Wijnne het verwijt, dat ik de verkrachting der vrouw van Van Velsen met stilzwijgen voorbijgegaan ben. Dat is eenvoudig onwaar, want p. 135 zeg ik: ‘Wenn auch die Schändung der Frau von Herman von Velsen der sich widersprechenden Zeitangaben wegen nicht ohne weiteres angenommen werden kann’, etc. Even onwaar is de bewering, dat de vrede van Atrecht met geen enkel woord genoemd is; op bladz. 381 staat duidelijk: ‘.... schloss Maximilian am 28 December 1482 mit Ludwig XI den Frieden von Atrecht’ (dat gedrukt staat Utrecht in plaats van Atrecht, is niet mijne schuld). Dat ik den vrede van Senlis slechts terloops aangehaald heb, wil mijnen Recensent ook niet bevallen; ik geloof echter goed gedaan te hebben, want voor de eigenlijke Nederlanden, wier geschiedenis mijn boek hoofdzakelijk behandelt, heeft deze vrede niet veel belang. Om een eenigszins leesbaar boek te schrijven, dient men de wet van het perspectief in het oog te houden, wat voor den Heer Wijnne een onbekend iets schijnt te zijn, want als een notarisklerk, die een inventaris moet opmaken, behandelt hij Damiaatjes, Hollandsche Graven en Jacobakannetjes met dezelfde breedvoerigheid.

Wat het verhaal van Albert Beiling aangaat, zoo ken ik de door den Heer Wijnne aangehaalde verhandelingen van De Jonge en Van Vloten over dit onderwerp zeer goed; ik ben echter zoo vrij, aan mijne beschouwing over Beiling vast te houden. Wil de Heer Wijnne mij dat kwalijk nemen, mij is het om het even.

In wat hij over mijne behandeling van het Bourgondische tijdvak zegt, bevreemdde mij de schoolmeesterachtige toon van den Hoogleeraar. Wie en wat geeft hem het recht, het mij kwalijk te nemen, als ik Karel den Stoute anders beschouw en beoordeel dan hij en anderen, of als ik een wenk, al was deze ook van Vautier, in den wind wil slaan? Meening staat hier tegenover meening en ik heb de vrijheid, mij aan deze of aan gene zijde te scharen. Ik ben echter overtuigd, dat de Heer Wijnne mij even hard zou gevallen zijn, wanneer ik het tegenovergestelde beweerd had. Voor de lange verhandeling, een soort entremets in zijne critiek, ben ik hem zeer dankbaar; hij mocht ze echter bij mij niet verwachten, want hij weet zeer goed, dat zulke speciale punten in een boek van

[p. 354]

den omvang als het mijne niet kunnen opgenomen worden; hijzelf heeft in zijne geschiedenis van de Nederlanden ook geen woord ervan gerept. Dat het onmogelijk is, het Bourgondische tijdvak in 73 bladzijden volledig te behandelen, zal slechts diegene kunnen loochenen, die, zooals de Heer Wijnne, de kunst verstaat, eene bladzijde met een paar honderd namen en jaartallen te vullen. Ik heb hier bladz. 65 van zijne geschiedenis der Nederlanden op het oog, zeker een model van duidelijkheid en schoonen verhaaltrant.

Eindelijk heeft de Heer Wijnne bezwaar tegen mijne bewering, dat met zekerheid aan te nemen is, dat er samenhang tusschen de stille waarheden en de veemgerichten bestond; gelijkheid, overeenkomst wil hij laten gelden, maar... samenhang! Is grooter haarklooverij denkbaar? Wanneer ik zeg: ‘Ein Zusammenhang zwischen ihr und den Vehmgerichten steht ausser allem Zweifel’, zoo bedoel ik daarmede zeker niet, dat het een uit het ander voortgekomen is, maar dat beiden vele punten van overeenkomst en vergelijking hadden. Ten opzichte der stille waarheden verwijt hij mij ook, dat ik onder de oorzaken der vermoording van Frans van Borselen eene door hem belegde stille waarheid niet genoemd heb. Op bladz. 136 zeg ik: ‘Da er die Unvorsichtigkeit beging, an den von Floris den Poortern verliehenen Privilegien zu rütteln’, en op bladz. 145 staat ook het gebeurde met Aloud, den schout van Dordrecht. Overigens is de moord van Frans van Borselen veel meer het gevolg geweest van zijne poging, om den jongen Graaf en zijne vrouw naar Zeeland over te brengen.

Dat zijn de hoofdgrieven, welke de Heer Wijnne tegen mijn boek heeft. De lezer kan daaruit de onpartijdigheid van den Hoogleeraar beoordeelen. Tot nu toe had ik altijd gedacht, dat de taak eener rechtvaardige en onpartijdige critiek is, licht- en schaduwzijden van een te beoordeelen boek te ontvouwen, te berispen wat onnauwkeurig of verkeerd voorgesteld is, maar ook het verdienstelijke en het goede in het licht te stellen, alsmede onderscheid en overeenkomst met andere soortgelijke werken aan te geven. De Heer Wijnne schijnt echter onder critiek het werk van een knaagdier te verstaan, want met minutieuse nauwgezetheid weet hij de onbeteekenendste vergissingen, zelfs drukfouten, te vinden; hij vertelt breedvoerig, wat in mijn boek niet en in dat van Van Kampen wel staat, vergeet echter totaal, den lezer ook te zeggen, wat hij bij mij kan vinden en bij Van Kampen niet. Niet vroeger dan op de laatste bladzijde komen een paar opmerkingen, waar hij mij ‘gaarne hulde brengt’, enz.

De Heer Wijnne schijnt de geschiedenis des Vaderlands als een hem alleen toebehoorend dominium te beschouwen, want anders zijn zijne hatelijke uitvallen moeielijk te verklaren. De Heer Wijnne heeft aan zijne lezers den welwillenden raad gegeven, geen gevolg te geven aan de uitnoodiging van den uitgever, om mijn boek voor dat van Van Kampen in te ruilen; dat is een quaestie van smaak, op welk gebied ik hem hoegenaamd niet als een competenten beoordeelaar kan beschouwen. Ik laat daarom ook het opschrift van zijne critiek: ‘Met eere herdrukt’, voor hetgeen het is: eene onbetamelijke hatelijkheid; wellicht was hij zeer tevreden over zichzelven, toen hij na lang zoeken deze woorden gevonden had.

Amsterdam, Mei 1879.

Dr. th. wenzelburger.