De Tijdspiegel. Jaargang 36

[p. 180]

Letterkunde.

Een lief zonnetje en een ontmaskerde huichelaar.

Een zonnetje in huis, door G.J. van der Hoeve, Schrijver van ‘Bijna gelukt’ en ‘Marie.’ Amsterdam, Scheltema en Holkema.

Miss Mulock schildert in een van hare vele romans een schatrijken jongen Lord, die zijn leven wijdt aan de stoffelijke en geestelijke belangen van anderen, wat hem het gemis vergoedt van velerlei genot, waarin hij uit lichamelijke zwakheid en mismaaktheid niet kan deelen. A Noble Live (Een welbesteed leven, volgens de Hollandsche vertaling) was de titel, dien zij aan dit tendenzverhaal gaf, waarin, naar mijn inzien, de kunst wel eenigszins leed onder de te sterk uitkomende strekking.

Van der Hoeve schijnt een dergelijk denkbeeld, als zij in beeld bracht, voor den geest gezweefd te hebben, toen hij zijn ‘Zonnetje in huis’ concipieerde. Niet, dat hij Mulock wilde navolgen of verbeteren; hiervan bestaat schijn noch schaduw. 't Is zelfs wel mogelijk, dat hij dit haar werk in 't geheel niet las; maar les beaux esprits se rencontrent, en hetzelfde goede thema wordt vaak door verschillende componisten uitgewerkt.

Zooals de mismaakte Lord bij de Engelsche Schrijfster is in dezen echt Hollandschen (of moet ik schrijven Nederlandschen?) roman een door de natuur misdeeld meisje de persoonlijkheid, die het denkbeeld moet aanschouwelijk maken, dat zulke ongelukkige schepseltjes zeer nuttig kunnen zijn in hun kring en hooger genot kunnen vinden dan dat, wat zij moeten derven. Justine - zoo is haar naam - kan als kind niet leeren loopen en in haar wagentje slechts gebrekkig deelen in het spel van hare kameraadjes. Zij is evenwel een lief wezentje, dat door allen wordt bemind. De zorgvuldige verpleging en verzorging, die zij van hare betrekkingen en de dienstboden ondervindt, betaalt zij met liefde; zij ontwikkelt zich, naar verstand en hart beide, allergunstigst en strijdt niet zonder goed gevolg zoowel tegen de bittere

[p. 181]

smart over haar ongunstig lot, als tegen de kleine humeursgebreken, die de al te groote toegeeflijkheid bij hare opvoeding noodzakelijk ten gevolge moest hebben. Als volwassen meisje kan zij zich niet dan hoogst moeielijk en altijd slechts met hulp van anderen bewegen; maar voor de ontberingen, hieraan verbonden, zoekt zij afleiding en vergoeding in het bewijzen van kleine diensten en het met raad en daad bijstaan van allen, die de toevlucht tot haar nemen. Zoo wordt zij, door lieftalligheid en vooral door hare groote schranderheid, dat, wat de Schrijver bedoeld heeft, toen hij haar noemde ‘Een zonnetje in huis’.

Men zou al licht veronderstellen, dat zij als zoodanig in de ouderlijke woning de donkere dagen hielp verlichten en bij storm en onweersvlagen het zonnetje van troost en bemoediging liet schijnen. Maar dit is eigenlijk het geval niet. Hare naaste bloedverwanten en huisgenooten worden niet door ramp of druk geteisterd; hun leven vloeit zonder grooten tegenspoed kalm daarhenen; als zij lijden, is het om en met anderen, die niet ‘in huis’, maar daarbuiten zijn. Hen dus niet, maar die anderen helpt zij in het ontwarren van verwikkelingen en het zoeken naar middelen, om er zich uit te redden. Vooral op de harten van diegenen, met wie zij in aanraking komt, zoekt zij gunstig te werken; en gelukt haar dit bij hare coquette zuster al zeer gemakkelijk, zij wordt de reddende engel, in zedelijken zin, van den man, die haar als kind uit een brandend logement heeft gered; maar hare overige familieleden, evenals hare huisgenooten, hebben niet rechtstreeks behoefte aan die zedelijke verbetering, waarvoor zij ijvert. Zelfs op de hoofdgebeurtenis van den roman oefent zij slechts zijdelings invloed uit, omdat deze zich bepaalt tot het in toom houden van de vurige drift van den premier amoureux van het stuk. In het voorbijgaan zij tot hare eer gezegd, dat zij hare neiging voor dezen met haar opgegroeiden neef, die haar als eene zuster bemint, beheerscht en hem helpt de bezwaren tegen zijn huwelijk met hare medeminnares uit den weg te ruimen.

Wat naar mijne (bescheiden?) meening niet pleit voor de conceptie van dezen niet onverdienstelijken roman is, dat het door de natuur misdeelde ‘zonnetje’ niet de hoofdpersoon is in de handeling of intrige, maar slechts eene, door de zedelijke strekking aangewezen, belangstellende en raadgevende rol vervult. De ware hoofdpersoon is, jammer genoeg, de marqué of slechtaard, wiens niet alledaagsche snoodheid de stof levert tot de verwikkeling van het verhaal.

Op betrekkelijk nog jeugdigen leeftijd weet deze oogenschijnlijk deftige Heer zijne met ondergang bedreigde handelszaak door eene misdaad te redden en alle verdenking van zich af te leiden op een onschuldige, die bij verstek veroordeeld en geheel te schande gemaakt wordt. Om 's mans verborgen gebleven wandaad nu groepeeren zich verleidingsgeschiedenissen, die, niet minder wreed, tal van slachtoffers maken......

[p. 182]

De Schrijver heeft zelf gevoeld, dat hij zijn huichelachtigen bedrieger en wellusteling te veel kwaad toedichtte, en hem daarom groote bekwaamheden toegedeeld, die hem bijna tot Minister maakten. Bovendien geeft hij hem een menschlievend hart, zoodat hij groote sommen overheeft voor eene liefdadige inrichting en zelfs in het water springt, om met levensgevaar een drenkeling te redden. Dit is goed gezien, want als menschen aangekleede ondeugden zonder iets goeds zijn versleten roman- en tooneelhelden.

Het neemt echter niet weg, dat deze onverlaat, met zijn schitterend vernis van maatschappelijke verdiensten, toch beter op het tooneel zou figureeren dan in een boek, ja, dat het geheele verhaal meer tehuis behoort op de planken dan in een roman. De op verleiding van onschuldige meisjes en vrouwen betrekking hebbende scènes moesten natuurlijk achter de schermen blijven; het zonnetje in huis moest vanzelf meer tot de nevenpersonen behooren; maar de vernuftig gevonden verwikkeling en ontwikkeling der gebeurtenissen, vooral de hoofdzaak van het stuk, de ontdekking en de ontmaskering van den bedrijver der misdaad, zou een zeer geschikt onderwerp voor een tooneelstuk zijn. Dat die ontdekking moet plaats hebben, zelfs hoe dit waarschijnlijk geschieden zal, begrijpt men, den roman lezende, al te spoedig. Bij eene tooneelmatige bewerking van dezelfde stof zou alles sneller verloop hebben, de spanning grooter worden, de ontknooping verrassender en het geheele drama aangrijpender geworden zijn. Maar.... de S. heeft geen tooneelstuk willen geven, al had hij er, wel geen nieuwe, maar dan toch eene zeer geschikte stof voor gevonden. Hij wilde in een roman zijn ‘zonnetje’ laten schijnen en schitteren en.... ook ondergaan. Hij vlocht hiertoe eene reeks gebeurtenissen samen, groepeerde tal van personen om zijne Justine heen en liet hen over ziel- en zedekundige onderwerpen redeneeren, alles met het oog op de strekking van zijn boek.

Ik wil hiermede niet zeggen, dat hij aan die strekking de kunst heeft opgeofferd; neen, er behoort meer kunst toe, dan menigeen vermoedt, om zulk een goed samenhangenden roman te scheppen als deze; maar nog hooger zou ik Van der Hoeve's kunstproduct roemen, als hij die strekking noch op den titel aangeduid, noch in het werk zelf zoo sterk had laten uitkomen. Het geheel verraadt te spoedig, waarom het hem te doen is; en zelfs, als de knoop ontward of het eigenlijke verhaal uit is, zoodat de nieuwsgierigheid van den belangstellenden lezer bevredigd werd, gaat hij nog voort met zijn ‘zonnetje’ te verheerlijken. Eenigszins mat zijn hierdoor de laatste hoofdstukken; en dat Justine, die nu eenmaal, naar het idee des Schrijvers, onder geheele toewijding aan het heil van anderen moest ondergaan, de verpleging van den ontmaskerden en kindsch geworden huichelaar op zich neemt, is een misgreep. Geen verstandig ouderenpaar zou dit hebben toegelaten, omdat het geheel overbodig en bovendien het gebrekkige meisje er ten eenen

[p. 183]

male ongeschikt voor was. Die ongeschiktheid blijkt duidelijk uit de scène met de knikkers (waarbij Jaspers eene diefachtige geaardheid openbaart, die hij nooit gehad heeft) en uit die van 's mans dood. Hoogst zelden, zoo ooit, worden de verpleegden in krankzinnigen- of andere ziekengestichten aan het in aanraking komen met straatjongens of aan de ontmoeting met een razenden dronkaard blootgesteld. Maar wat kon een meisje als het ‘zonnetje’ met haar personeel hiertegen doen!...

Van der Hoeve is niet misdeeld van vindingsvermogen, eene vereischte voor een romanschrijver, en hij verhaalt aanschouwelijk. Humor, ironie of satire ontdekte ik weinig in dit zijn werk, dat voor een roman wel wat ernstig is, wat trouwens de strekking meebracht. De eenige persoonlijkheid, die nog eventjes een belachelijken kant vertoont, is die bange Duitscher te Cleve met zijn dwaas duel en zijne vrees van in eene rechtszaak betrokken te worden; maar overigens spreken en handelen de dramatis personae als echte Nederlanders. Mogen die niet aardig, moeten zij altijd deftig zijn? Och, als de Schrijver zijne menschen nog wat meer in de werkelijkheid bestudeeren, van alle conventionalisme in de romantiek zich vrijmaken en zijne karakters wat scherper afronden wil, zal hij bij, o, zoovelen ook nog wel een belachelijk kantje vinden, dit doen uitkomen en een gullen lach op de lippen van den lezer brengen. Dit schaadt, mijns bedunkens, niet aan den ernst, en trekt ook hen, die niet grijpen naar stichtelijke lectuur in romanvorm.

Als deze aankondiging verschijnt, gaat ‘Een zonnetje in huis’ reeds de Leesgezelschappen rond; mijne aanbeveling is dus overbodig. De roman is over 't geheel te goed geschreven en te goed uitgegeven, om niet gelezen te worden. Voor gewone romanverslinders is er genoeg intrige in, en voor denkende lezers, ook voor hen, die naar het zedelijkgodsdienstige gehalte vragen, nog veel meer.

Kampen, April 1879.

j. hoek.