De Tijdspiegel. Jaargang 36

Krantenwerk.

Europesche Brieven door Fantasio. Met eene voorrede van Cd. Busken Huet. Eerste deel. Haarlem, W.C. de Graaff.

Krantenwerk - zeggen wij, want deze brieven zijn eerst geplaatst geweest in het Algemeen Dagblad van Nederlandsch-Indië - het bekende, door Cd. Busken Huet opgerichte en in den laatsten tijd uit Parijs door hem bestuurde blad. Op den titel afgaande hebben wij derhalve iets goeds te verwachten; Huet is volgens velen de man, de eenige man, die een oordeel kan vellen over letterkundige voortbrengselen, en ook een krant is een deel van de letterkunde van onzen tijd.

Fantasio's werk is eerst gekeurd en waardig bevonden, om een plaats te verwerven in de schepping van den man, die met hoog gezag naar Indië vertrok, om de dagbladpers aldaar fatsoen te leeren. Haast eer te veel voor Fantasio, zouden wij zeggen, maar onze bewondering - altijd op den titel afgaande - klimt, wanneer wij zien,

[p. 55]

dat zijn pennewerk is waardig gekeurd, met een voorrede van den maestro voorzien, nog eens in boekvorm te worden herdrukt en daarmee aan de vergetelheid, het gewone krantenlot, te worden ontrukt en aan tijdgenoot en nageslacht tot model gesteld. Immers, de Heer Huet stelt altijd aan anderen bij hun doen en laten zulke uiterst gestrenge eischen, dat men gedwongen wordt ze ook aan hem te stellen, en aan het werk, dat onder zijn zienerschap het licht mag zien. Het zou een beleediging zijn, anders van hem te durven denken.

De meeste lezers zullen bij het zien van den titel ongeveer deze denkbeelden zich vluchtig hebben gevormd. Slaan wij nu het titelblad om en loopen wij de voorrede door. Al spoedig rollen wij nu uit de koets; heeft ‘Fantasio zijne Europeesche indrukken op het papier gebracht, - ingespannen of bezield heeft de lektuur den heer Huet niet, alleen beziggehouden’.

‘Louter bij toeval’, dus gaat Huet voort, ‘zijn de brieven eenigszins een dagboek van den jongsten Russisch-Turkschen oorlog geworden. Dit is althans de eenige draad, die door de behandelde stof van het begin tot het einde heenloopt. Al het overige is mozaiek-werk. Maar er schuilt in dit boek eene gedachte; en ter wille van deze heb ik er in toegestemd, het bij ons publiek in te leiden.’

Begrijpen wij verder den voorredenaar goed - en dat is een niet zoo heel gemakkelijk werk, want de uitdrukkingen zijn vaag, het verband is niet zeer logisch - dan is het eigenaardige van Fantasio's werk, dat ‘zijn waarnemingen de toepassing zijn eener theorie’ - welke blijkt te zijn ‘niet te haten en niet te minachten’, ‘over de menschen en de dingen te spreken als buiten hem staande’. Tot toelichting van deze voor uitnemend verklaarde theorie wordt verder het gezegde aangehaald van Mevrouw De Sévigné: ‘Le prochain est amusant’ - een gezegde, dat zoozeer de sympathie van den Heer Huet wegdraagt, dat hij het driemaal herhaalt en uitlegt; ‘buiten de hoogere sferen van godsdienst en wijsbegeerte’, zoo luidt o.a. een der toelichtingen, ‘ken ik schier geen formule, die zoo juist uitdrukt, met welke gevoelens wij menschen jegens elkander vervuld behooren te zijn. Niemand kan datgene haten of minachten, waarin hij een welgevallen heeft. En aan den anderen kant: niemand zal in anderen of in zichzelven eene beteekenis overschatten, wier grenzen zoozeer voor de hand liggen.’

Ligt het aan ons of aan den Schrijver, dat deze verklaring ons wat duister toeschijnt? Velen zijn gewoon, om voor de literarische producten van den Heer Huet neer te knielen in aanbidding, en vergeten daarbij wel eens zich rekenschap te vragen, of zij verstaan, wat zij lezen. Kunnen wij in een minder gerekten en meer duidelijken zinbouw de schijnbaar hooge waarheid aldus weergeven: als iemand noch aan godsdienst noch aan wijsbegeerte doet, moet hij iemand maar voor amusant houden? Derhalve, vragen wij daarna, heeft iemand maar te

[p. 56]

zeggen, waar hij in de wereld aan doet: òf aan godsdienst, òf aan wijsbegeerte, òf aan.... het amusante? Over smaak valt niet te twisten, maar wij zouden zeggen: er is iets meer; de Heer Huet weet ook wel, dat men dingen kan doen, die door niemand amusant worden gevonden, ook niet nadat jaren erover verloopen zijn. Wellicht heeft hij zulk een strenge opvatting niet bedoeld, maar wanneer iemand steeds overdreven streng is ten opzichte van anderen, kan hij verwachten, dat men het bijwijlen ook is tegenover hem. 't Is of Huet zelf gevoeld heeft, toen hij de gekke illustratie van ‘le prochain est amusant’ neergeschreven had, dat hij op een verkeerden weg geraakte; hij zocht het weer goed te maken met de verklaring, dat ‘niemand in anderen of in zichzelven eene beteekenis zal overschatten, wier grenzen zoozeer voor de hand liggen’. Welke ‘beteekenis’? vragen wij, want dat is weer niet duidelijk. De beteekenis van het amusante? of de beteekenis van onze of anderer belangrijkheid? Wij weten het niet.

Aan het slot van de voorrede waarschuwt Huet bij voorbaat, dat hij zich niet aansprakelijk stelt voor elke meening in deze brieven. Voegt men het een bij het ander, dan komt men tot het resultaat, dat Huet zelf weinig ingenomen is met de brieven, maar om een of andere reden zijn naam toch wilde geven aan de uitgave, en daarom een gewrongen voorrede schrijft, die wel bezien hierop neerkomt, dat hij zijn excuus maakt over datgene, wat hij zonder twijfel in een ander zou veroordeelen. Men is zulke dingen van Huet wel meer gewoon, maar zij liggen niet altijd zoo op de oppervlakte.

De onbekende Fantasio zal het niet kwalijk nemen, dat wij van een voorredenaar als Huet zooveel notitie nemen. 't Is geen minachting voor zijn werk; integendeel, wij hebben verschillende brieven met opmerkzaamheid gelezen; onze belangstelling klom zelfs, toen wij Fantasio een ongunstig oordeel hoorden uitspreken over de Hollandsche kranten, welke door hem tot het vervelende genre worden gebracht (blz. 32). Ook al weer amusanterig, dachten wij, en wij spanden onze verwachting te sterker, omdat wij het zelf niet geheel oneens met hem zijn en gaarne een goed voorbeeld hadden om naar te verwijzen, hoe het beter kon worden met het Hollandsche krantenmaken, zij 't dan ook voorloopig in Indië.

Werkelijk heeft Fantasio gestreefd zijn lezers te amuseeren; de groote verdienste van zijn brieven bestaat in den lossen toon, waarin zij zijn geschreven, en de vluchtige opmerkingen, welke hij hier en daar aan de mededeeling der feiten vastknoopt, waartoe hij bijzonder in de gelegenheid is, omdat hij veel van Europa heeft gezien met eigen oogen.

Wij schatten die verdienste niet gering, maar het spijt ons inderdaad, dat tegenover dit voordeel vele grove nadeelen staan. De Franschen bezitten, zooals men weet, een meesterschap over den vorm, om op zichzelf weinig beteekenende berichten of ook wel dorre feiten op zulk

[p. 57]

een wijze mee te deelen, dat zij zich aangenaam laten lezen. Geen enkel volk ter wereld heeft daarin de Franschen overtroffen en telkens moet men het geniale, dat zij in dat opzicht hebben, bewonderen. Fantasio kan niet méér dwepen met den vorm van de Fransche kranten dan wij, maar indien men nu vraagt, of het hem naar ons inzien is gelukt, dien vorm na te volgen, dan durven wij geen bevestigend antwoord te geven. Fantasio springt namelijk van den hak op den tak, sleept alles door elkander, rijgt aaneen zonder eenig verband. Daarin ligt iets zeer vermoeiends en wanneer men nu deze brieven achtereen gedrukt ziet, dan is het lezen niet uit te houden. Geschiedde de meedeeling in den regel op een geestige wijze, dan kreeg men van tijd tot tijd nog eenige vergoeding; de geest, welke erin doorstraalt, bepaalt zich echter in den regel tot dat Indisch geblaseerde of cynische, waarin wij wellicht de reden moeten zoeken, waarom deze brieven op Huet zulk een aantrekkingskracht uitoefenen.

Als staaltje hiervan kan de volgende mededeeling dienen:

‘Te Zurich is door de autoriteiten vergunning geschonken de lijkverbranding in te voeren. Een schoonzoon is de eerste geweest (die) daarvan gebruik te maken (maakte). Met gehuichelde droefheid kondigde hij in de dagbladen aan, dat hij op Maandag 13 Augustus, met inachtneming van alle regelen der kunst, zou overgaan tot het verbranden van wijlen mevrouw zijne schoonmoeder, gestorven “in het geloof aan haren Heiland”. Met geloof en al prijkt zij thans in eene bronzen vaas, op den schoorsteenmantel zijner studeerkamer, tusschen twee andere aschbakjes.’

Een andere geestigheid: ‘staat dit alles’ - zoo luidt het op een andere plaats - ‘staat dit alles niet te lezen in het boek der Handelingen van de Staten-Generaal? zou ik vragen, zoo het niet van algemeene bekendheid was, dat de Handelingen der Staten-Generaal nooit iets behelzen wat aan de Nederlandsche volksbelangen raakt, en men even goed de Handelingen der Apostelen zou kunnen naslaan.’ - Wij dwepen niet met de Staten-Generaal, lezen niet in de Handelingen der Apostelen, en het hindert ons niet, wanneer van een van beiden of van beiden kwaad gesproken wordt, maar wij veroorloven ons toch de opmerking, dat de beschuldiging tegen de Kamer op deze wijze kant noch wal raakt, en dat de ervaring ons leerde, dat de geestigheden, waarin het ‘geloof’ of de bijbel met de haren erbij getrokken worden, gewoonlijk niet veel eigen bron verraden; het is een genre, dat wij nu tamelijk afgewend waren.

Een ander staaltje, waarbij geloof noch bijbel te pas komt, en dat dienen kan om een denkbeeld te geven van de politieke illustratie van Fantasio. ‘Mac Mahon’ - zoo lezen we bl. 202 - ‘heeft een mierenministerie aangesteld, dat moet opwerken tegen den stroom, door Zola in l'Assommoir beschreven. De mieren doen wat zij kunnen; maar de wijn- en alkoholstroom is te machtig; en wanneer het op

[p. 58]

verkiezen van eene nieuwe Kamer aankomt, dan zullen de mannen van de kroeg op nieuw hunne stemmen aan Jules Simon en aan Gambetta geven, zich voorbehoudend later op nieuw te beweren, dat Gambetta en Simon onbruikbare opportunisten zijn.’ Een paar regels verder wordt gesproken van ‘het schuim der natie’, hetwelk bij de stembus den doorslag geeft.

Mij dunkt, het ‘amusante’ gaat er op deze wijze wel wat af. Men moet zich hoogstwaarschijnlijk de zaak op deze wijze voorstellen: Fantasio schrijft in een Indische krant; in Indië gebruikt men zooveel specerijen, dat de smaak wat bedorven is; het komt daar bovenal aan op het pikante; voor die lezers zijn de brieven opzettelijk vervaardigd; voor dat doel zijn zij niet kwaad - maar daar had het nu ook bij moeten blijven; zij hadden met de krant moeten vergaan; vrede hunner assche; zij waren niet tevergeefs op de wereld geweest - maar ze naderhand nog eens afzonderlijk uit te geven, daar was geen reden voor, en wij kunnen ons niet begrijpen, hoe Huet zijn naam daartoe heeft kunnen leenen; onder zijn naam loopt het publiek erin; men denkt model-brieven te ontvangen en krijgt Indische briefjes, goed wellicht voor een krant, maar daarmee uit. Noch de vorm, noch de inhoud rechtvaardigden een ander gebruik.

‘Louter bij toeval’, zegt Huet in de voorrede, ‘zijn deze brieven eenigszins (!) een dagboek van den jongsten Russisch-Turkschen oorlog geworden.’ Onjuist is dit niet, maar wanneer men met eenige opmerkzaamheid leest, wat er van dien oorlog wordt gezegd, dan ziet men, dat er niet veel anders is gedaan dan de gewone krantenberichten met den Franschen slag aan elkander te rijgen, zoo mogelijk op de bekende, amusante wijze; nergens blijkt, dat Fantasio zich eenige moeite heeft getroost om zich op de hoogte te stellen van de verschillende stroomen, die in het Zuid-Oosten van Europa tegen elkander indruisen. Wederom: voor een Indische krant is dit wellicht geen vereischte, al komt het ons voor, dat Fantasio het Indische publiek ook hier wel wat al te laag taxeert; in elk geval kan zulk werk er niet door, wanneer men het afzonderlijk uitgeeft. Dan geven de vervelende Hollandsche kranten toch nog beter.

K.