De Tijdspiegel. Jaargang 36

Een groote naam gehandhaafd.

Langs een omweg, doór mevr. A.L.G. Bosboom - Toussaint. Twee deelen. 's-Gravenhage D.A. Thieme.

Na het afschrijven van dezen titel had ik, ronduit gezegd, grooten lust de pen maar weer dadelijk neer te leggen, wel overtuigd, dat noch de Schrijfster, noch de Uitgever, noch ook het lezend publiek er iets bij zouden verliezen. Wat kan er toch meer tot aanprijzing van een boek gezegd worden, dan dat het op den titel den beroemden naam draagt onzer eerste romancière? Wie kan eraan twijfelen, of een werk, bij D.A. Thieme uitgegeven, in een sierlijk kleed verschijnt en met zorg is behandeld? En mag men veronderstellen, dat een roman van Mevr. Bosboom - Toussaint, die in een van onze voornaamste tijdschriften maanden lang geprijkt en de aandacht geboeid heeft en zoo

[p. 51]

herhaalde malen besproken is, aan een onzer lezers onbekend is gebleven? En toch, nu eenmaal de Redactie van De Tijdspiegel ons verzocht heeft een woord tot aankondiging te spreken, mogen wij ons aan die taak niet onttrekken. Het is ons aangenaam zelfs, in de gelegenheid te zijn ook onze nederige hulde te brengen aan de zoo terecht gevierde Schrijfster, en een bescheiden loovertje te vlechten in den rijk beladen lauwerkrans dezer heldin op het gebied onzer letterkunde. Gold het hier niet eene dame, die, zoover ik weet, nooit het amazonenkleed heeft gedragen noch de rijzweep gehanteerd, ik zou zeggen, dat zij vóór lang reeds hare sporen heeft verdiend en dat haar wapenschild nooit door één vlek is bezoedeld. Zij is in den volsten zin des woords une chevalière sans peur ni blâme.

Schitterde zij vroeger, en van haar eerste optreden af, op het gebied van den historischen roman als een ster van de eerste grootte, zoodat zij wel navolgers en navolgsters, maar nog niet haars gelijke heeft gevonden, nauwlijks heeft zij den voet gezet op het terrein van den roman de moeurs of de caractère, of ook daar blijkt zij meesteresse te zijn en haar roem volledig te kunnen handhaven. ‘Majoor Frans’ was een belangwekkende verschijning; want hoe zonderling het karakter der heldin ook mocht schijnen, het had zulk een cachet d'individualité, het werd zoo meesterlijk volgehouden en in zijn fijnste nuances ontwikkeld, het verhaal was met al zijne vreemde toestanden zoo echt Nederlandsch, dat Dr. Réville, wiens fijnen smaak ieder kent en wiens hoogschatting onzer letterkunde ieder moet waardeeren, het onmiddellijk der vertaling waardig keurde en er een plaats voor vroeg en verkreeg in een der meest gelezen tijdschriften der geheele wereld. Kan ‘Langs een omweg’ daarmee gelijk gesteld worden, of is het zelfs hooger te schatten? Het zou verbazend moeielijk zijn, op deze vraag te antwoorden, daar het punt van vergelijking ontbreekt en wij hier met geheel andere situaties, met geheel andere soort van personen, met een geheel andere ontwikkeling te doen hebben. Dit alleen kunnen wij getuigen, dat wij het verhaal met het grootste genot hebben gelezen in De Gids, maar met nog grooter genot hebben herlezen in den vorm, waarin het nu verschijnt.

Om nu nog niet te spreken van den knoop, die even eenvoudig als natuurlijk is gelegd, van de intrige, die meesterlijk is doorgevoerd, welk een voortreffelijke stijl (zonder die enkele Gallicismen, die vroeger Mevr. Bosboom - Toussaint's werken wel eens ontsierden), welk een fijne conversatie-toon, wat keurige en toch gemakkelijke briefstijl! Maar vooral, welk een prachtige teekening en ontwikkeling der karakters, zoo van den held en de heldin der geschiedenis als van de omgevende personen! Hoe juist de beroemde Schrijfster een meisjeshart weet te ontleden, en zijn voortreffelijke maar ook zijn minder goede eigenschappen weet in het licht te stellen, is te over bekend, maar gelukkiger dan de meeste dames-auteurs, vooral de Engelsche,

[p. 52]

is zij ook in het beschrijven der mannenkarakters, vooral der groote en edele, en verraadt niets in hare beschrijving de zwakke vrouwenhand. Tot bewijs strekke in dezen roman niet alleen de hoofdpersoon, Eckbert Witgensteyn, maar ook en vooral, naar mijn oordeel, de rijkbegaafde staatsman en tevens voortreffelijke huisvader en vriend Ryhove. Deze is kennelijk con amore behandeld en zoo fijn gepenseeld, dat men onwillekeurig op het denkbeeld komt, dat daarbij der Schrijfster het beeld van den een of anderen nog levenden of slechts kortelings van het staatstooneel afgetreden persoon voor den geest gezweefd heeft.

Ééne aanmerking heb ik slechts en deze betreft den titel. Niet, dat deze den inhoud van het verhaal niet goed uitdrukt, maar dat hij dien te goed terug geeft. ‘Langs een omweg’, ja, al is die omweg nog zoo groot, zoodra dit woord gebruikt wordt, begrijpt men aanstonds dat, hoever verwijderd, het doel toch eenmaal bereikt wordt, trots alle hinderpalen en bezwaren. Dit vermindert dus de spanning en verstompt den prikkel der nieuwsgierigheid, die toch zulk een eigenaardige bekoorlijkheid heeft voor den romanlezer. Vooral deed zich dit bezwaar gevoelen bij de periodieke verschijning der gedeelten van dezen roman. Zal dan nooit, zeide men zich onwillekeurig bij elk nommer van De Gids, zal dan nooit dat misverstand tusschen die twee jongelieden verdwijnen, dat zoo licht ware weg te ruimen? Één woord, ééne opheldering zou voldoende zijn, en nu - telkens weder nieuwe incidenten, die de uitkomst vertragen, welke ons toch door den titel is voorspeld en gewaarborgd! Bij het herlezen van den roman in éénen adem verdwijnt dit bezwaar wel bijna geheel; men voelt en erkent nu, dat tot geheele vorming der karakters, en tot volkomen en standhoudende verzoening der partijen geen enkele dier incidenten kon gemist worden, maar dit neemt niet weg, dat de titel gelukkiger had kunnen worden gekozen.

Op een paar kleine onnauwkeurigheden heb ik gestuit, die het mij vergund zij hier te verbeteren. Op bl. 234 van het 1^ste Deel wordt als auteur van het bekende lied, met het refrein ‘Maar ik beklaag u, arme weeze (l. wees)’, genoemd de ‘dichter-wijsgeer David Jacobus van Lennep’. Dit is echter onjuist; Zijn zoon Mr. J. van Lennep was de dichter, zooals ik mij wel meende te herinneren en mij nu ook nog op mijn verzoek door een van de leden der familie Van L. bevestigd is.

Deel II bl. 16 vond ik geschreven: ‘master Prendergast’. Eerst meende ik, dat het een drukfout was, doch daar het meermalen herhaald werd, bleek dit niet het geval te zijn. Master wordt, zooals bekend is, alleen gezegd van een knaap of aankomenden jongen; master Tom, master Edward, maar hier is sprake van een beroemd advocaat. Het had dus moeten zijn: M. of Mr. Prendergast. Het praedicaat van meester of maître, bij ons en in Frankrijk aan rechtsgeleerden toegekend, is in Engeland niet gebruikelijk. ‘Toen uw naam werd genoemd, toen ook den mijnen ter sprake kwam’ (I: 173), ‘fot insérieur’, ‘philantro-

[p. 53]

phie’, ‘sine cure’ (voor sinécure), komen natuurlijk voor rekening van den zetter of corrector.

En nu, dankbaar voor de schoone gave, ons door de beroemde Schrijfster geschonken, kunnen wij den wensch niet onderdrukken, dat zij zich nog niet ter ruste legge op hare lauweren, maar ons nog menigmaal onthale op zulke edele vruchten van haren rijkbegaafden geest!

- R -