De Tijdspiegel. Jaargang 36

‘Hoe men schilder wordt’. Tweede, niet verbeterde, editie.

Karel Klepperman. Door Vrouwe Courtmans geboren Berchmans. Dordrecht, J.P. Revius.

Gelijk de naam der schrijfster reeds doet vermoeden, is Vrouwe Courtmans geb. Berchmans eene Vlaamsche. Geheel het boek draagt den stempel van zijn oorsprong. Niet alleen, dat de handeling plaats heeft in Vlaanderen en voornamelijk in Brugge - dit zou natuurlijk nog geen bewijs zijn - maar taal, stijl, aanleg, inhoud en strekking

[p. 422]

van het geheele werk, alles heeft een eigenaardig Vlaamsch karakter. Er ligt over alles een waas van eenvoudigheid en naïveteit, dat weldadig aandoet, maar ook telkens stuit men op die onbeholpenheid en op dat worstelen met de taal en de uitdrukking, die wij nog zoo menigmaal opmerken bij de Zuid-Nederlandsche prozaschrijvers. De spelling is de thans algemeen in Noord- en Zuid-Nederland aangenomene en heeft dus voor ons niets vreemds of stuitends, maar in de taal vinden wij telkens uitdrukkingen, die voor den Noord-Nederlander (en voor dezen toch is het, te Dordrecht uitgegeven, verhaal, zoo niet uitsluitend dan toch in de eerste plaats, bestemd) wel eenige verklaring of toelichting noodig hadden. Hoe weinigen weten b.v., wat een leurster, een stiel, een schappraai is, wat rechtzinnig (bij ons = orthodox) in Zuid-Nederland beteekent? Hoe menigeen zal struikelen over het woord stoof, keukenstoof, dat hier voor kachel of haard, keukenkachel gebruikt wordt, of bij schietlood aan geheel iets anders dan aan kruit en hagel denken?

In het Vlaamsch der Schrijfster zijn uitdrukkingen, die wij bepaald leelijk achten, andere die stellig onjuist zijn. Beknotterd voor beknord, onderbreken voor in de rede vallen, zal niemand fraai vinden; en iemand handgiften, als werkwoord gebruikt, is onmogelijk goed te keuren, evenmin als dooder in den vergelijkenden trap: dooder was zijn hart dan de doode natuur. Eene enkele maal moet men het woord in gedachte in het Fransch vertalen, om het te begrijpen; geitenloof b.v. is gewis chèvrefeuille, bij ons kamperfoelie - hij heeft gymnase geleerd voor gymnastiek is ook aan Franschen invloed toe te schrijven, evenals vest voor buis (Een arme jongen, die met dat ‘gelapte’ kleedingstuk op de werkplaats komt, krijgt van de spottende medeleerlingen den bijnaam van de vest; dit de vooral is voor onze ooren zeer hinderlijk; onze kwâjongens zouden zulk een armoedig uitzienden knaap wellicht buis, buis kunnen noemen maar nooit het buis). Ééne uitdrukking verbaasde ons, vooral uit de pen eener schrijfster, die nog wel den eenigszins aristocratischen titel van ‘Vrouwe’ vóór haar naam plaatst: ‘Die man, riep Mama Boterdaal, zou iemand het water doen krijgen’ (bl. 60)! Niet zeer kiesch voorwaar! - Enkele woorden of spreekwijzen daarentegen mochten wij wel van de Vlamingen overnemen, b.v. hij wateroogde van aandoening, misschien ook schokschouderen, als het niet zoo'n leelijke cacophonie was, maar zeker wel verkalmen.

Het verhaal zelf is doodeenvoudig, als het ware een uitbreiding van Conscience's ‘Hoe men schilder wordt’, maar minder treffend en gevoelvol. Dat een jongen, uit den laagsten stand der maatschappij, aanleg, talent, zelfs genie heeft, is licht aan te nemen, en dat hij door langdurige oefening en onder goede leiding eenmaal een groot kunstenaar wordt, is volstrekt niet onmogelijk; maar dat een arme bedelaarsknaap door eenige weinige uren van studie, die hij aan zijn handenarbeid ontwoekeren kan, in armzalige omgeving, en ternauwernood

[p. 423]

door iemand voortgeholpen, in korten tijd zulk een voortreffelijk schilder wordt, dat zijne eerste stukken dadelijk voor honderden franken verkocht worden en hij op de eerste de beste tentoonstelling met een historische schilderij voor den dag komt, die de grootste kunstkenners verbaasd doet staan, zie, dat zijn dingen, die kunnen gebeuren, die wel eens gebeurd zijn, misschien nog wel eens gebeuren - maar ternauwernood ééns in een eeuw. En wanneer ons zoo iets verhaald wordt omtrent een waarlijk bestaanhebbend persoon, als een historisch feit, dan lezen wij het met graagte en bewondering en wij zien, of wij er voor onszelven of voor jongelieden uit onze omgeving eenige wijze les, hetzij tot aanmoediging, hetzij tot waarschuwing, uit kunnen trekken. Maar wanneer dit alles slechts fictie, louter fictie is, och! dan laat het ons zoo koud, zoo onaandoenlijk. Ja, zeggen wij dan, het was voor den schrijver of de schrijfster niet moeielijk dit alles zoo te beschikken, maar kom er in de werkelijkheid eens om; in de wereld gaat het geheel anders. Neen! de bezwaren te schetsen, waarmee het genie te kampen, den strijd, dien het te voeren heeft, de bittere teleurstellingen, die het ondervindt, en zijn eindelijke zegepraal of wel zijn smartelijke en onverdiende nederlaag: ziedaar een studie, den denker en wijsgeer waardig, een onderwerp, dat oud, zoo oud als de wereld, toch altijd nieuw blijft, wijl steeds het tooneel der handeling en de omstandigheden veranderen, en dat goed behandeld altijd boeit en bekoort en de levendigste belangstelling wekt. Maar hier loopt alles geleidelijk af: tout marche comme sur des roulettes. Van de eerste bladzijden bijna af kan men de uitkomst voorzien en alles loopt af, gelijk de goedhartige lezer voorspeld en gewenscht heeft. Kareltje Klepperman wordt een groot schilder en hij krijgt het meisje zijner keuze. Wij kunnen dit zonder onbescheidenheid zeggen, daar ieder, gelijk wij reeds aanmerkten, het van den beginne af raadt.

Wij zouden echter zeer onrechtvaardig zijn, wanneer wij aan dit verhaal alle verdienste ontzeiden. Integendeel, over het algemeen laat het zich met genoegen lezen; enkele tafereeltjes zijn zelfs uitmuntend geschilderd en doen het hart der Schrijfster evenzeer eer aan als haar verstand.

De uitgever heeft voor goeden druk en goed papier gezorgd. Alleen wenschten wij wel, dat het boekske niet op zijn Vlaamsch gebrocheerd, maar op zijn Hollandsch ingenaaid ware, en geven wij hem den raad, in het vervolg nog een weinig beter op de correctie te letten; pikkonker voor pikdonker, u voor uw en omgekeerd, wilt voor wil, enz. zijn leelijke fouten.

- R -