De Tijdspiegel. Jaargang 36

Licht verteerbare kost met een enkele harde pit.

Drie novellen door Elize Baart. Rotterdam, van der Hoeven en Buys.

De naam van Elize Baart, die in de laatste jaren zekere bekendheid - ik zeg niet vermaardheid, ook niet beruchtheid - verkregen heeft, zal wellicht voor menigeen ten prikkel verstrekken om dit boekske, dat in den vorm, door de Vlaamsche novellisten in de mode gebracht, verschijnt, met licht verklaarbare nieuwsgierigheid te openen, te doorbladeren, misschien ook wel te doorlezen.

Sommigen zullen er iets excentrieks, iets à la Mina Kruseman of à la Multatuli in hopen te vinden, anderen verwachten iets, waarover zij met hun vriendjes kunnen spotten en waaruit zij nieuwe wapens kunnen smeden tegen de zoogenaamd geëmancipeerde dames. De eenen en de anderen zullen zich, meen ik, bedrogen vinden. De novellen van Mej. Elize Baart onderscheiden zich in niets van andere verhalen, waaraan men in den tegenwoordigen tijd den eenigszins

[p. 332]

pretentieusen naam van ‘Novellen’ gelieft te geven. Over het algemeen zijn ze vrij alledaagsch, niet slecht, maar ook in geen enkel opzicht uitmuntend, goed om als feuilleton te dienen in een dagblad van den tweeden of derden rang, maar de eer eener afzonderlijke uitgave ternauwernood waard.

Het eerste is eene alte Geschichte, die echter, helaas! immer neu bleibt. Een graaf, Lucien de Lomonde is zijn naam, een losbol, een viveur, zooals men tegenwoordig zegt, wordt verliefd op de beeldschoone pleegdochter van zijn tuinman, voor wien mijnheer de graaf een halve afgod is, verleidt en ontvoert haar, woont eenigen tijd met haar in een van de afgelegenste Faubourgs van Brussel, maar laat haar, toen zijn hartstocht bevredigd is, met haar kind aan haar lot over, om met een jonge gravin in het huwelijk te treden. Natuurlijk, want dit behoort er zoo bij, zendt hij aan de arme bedrogene eenig geld, dat zij even natuurlijk, na erop getrapt te hebben, terugzendt. En wanneer zij hem zijn gruweldaad komt verwijten, wordt zij krankzinnig verklaard, in een gekkenhuis opgesloten, waaruit ze echter na eenigen tijd weet te ontvluchten, om hem op zijn sterfbed nogmaals het verschrikkelijke van zijn misdaad met de schrilste kleuren voor te stellen, waarna zij eindelijk voor zijn doodsponde ook levenloos nedervalt, maar - met het woord ‘vergeving’ op de lippen.

Het voornaamste, dat ik op dit verhaal heb aan te merken, is dat het alle locale kleur mist. Waar zijn we hier? Waar is het tooneel der handeling? In Frankrijk? Men zou dit opmaken uit den naam van den graaf, Lucien de Lomonde, en ook eenigszins uit de beschrijving van zijn karakter en manieren. In Nederland? Hiervoor pleit de naam van zijn tuinman, Govert, en van zijn bejaarden vriend, Baron Van Warden van Ilpenburg, beiden zoo echt Hollandsch mogelijk. En toch, van een Hollandsche familie kon onmogelijk gelden, wat van het grafelijke geslacht der De Lomonde's gezegd wordt (bl. 45), dat in vroegeren tijd leden daarvan ‘menigmaal (?!) een Zigeunerskind de grafelijke kroon op het hoofd hadden gedrukt’. Meent men zich hier niet in Oostenrijk of Bohemen verplaatst te zien? Maar, zal men zeggen, wat doet er dit toe? Naar mijn oordeel veel, zeer veel. Wil men, door zulk eene novelle aan het publiek ter lezing aan te bieden, nog iets meer doen dan ledige oogenblikken aanvullen, wil men, dat de lezer er eenige leering uit trekke, zij het dan ook nog zoo gering, dan moet er op locale omstandigheden, op invloed van tijden, personen en nationale eigenaardigheden gewezen worden, anders zijn het niets dan ijdele woorden, zinledige klanken. - Hoe voorts die Baron Van Warden van Ilpenburg, die een zeventigjarige genoemd wordt, als ‘vrijwilliger’ - dus waarschijnlijk voor omstreeks 50 jaar, d.i. in 1828 of 1829 - ‘dienst heeft kunnen nemen bij het naar vrijheid strevende Italiaansche leger’, gaat mijn begrip te boven, evenzeer als dat hij ‘op het slagveld van gemeen soldaat tot bevelhebber was uitgeroepen’. En ein-

[p. 333]

delijk (ik hoop nu werkelijk, dat wij niet in Nederland, maar in Bohemen, of onder de Zigeuners zijn), is het toch wel wat heel kras, dat ‘geld, geld en nogmaals geld 't welk van de eene hand in de andere glijdt’, en een ‘kwaadaardig glimlachje’ op het ‘slimme’ gezicht van een dokter genoegzaam zijn, om eene ongelukkige, die door hartstocht opgewonden is, voor altijd in een krankzinnigengesticht op te sluiten.

Het tweede verhaal schetst ons twee kinderen, een jongen en een meisje, die, in zeer verschillenden stand geboren, echter groote vriendjes worden en elkander eeuwige trouw zweren. Doch, helaas! als het meisje later in de groote wereld komt, vergeet zij haar ‘boertje’, zooals haar kostschoolvriendinnetjes den lieven knaap noemden, ofschoon hij een visscherskind was, en trouwt, uit koketterie en ijdelheid (want de slang der ijdelheid had haar gekust (!), zooals de schrijfster zegt) met den veel ouderen, maar schatrijken Markies De Tréville (dus zeker ook al weder in het buitenland, want is Nederland vruchtbaar in visschersjongens, die Steven kunnen heeten, aan markiezen is het niet rijk). Intusschen is Steven, die in zijn jeugd al veel liedjes zong, een uitnemend zanger, ja, een uitstekend componist geworden, en eens op een avond, dat de Markiezin in haar loge zit, om de uitvoering van de opera de schoone slaapster in het bosch, waarin de componist zelf met de eerste rol zal optreden, bij te wonen, herkent zij in dien voortreffelijken zanger den speelkameraad harer jeugd, terwijl hij evenzeer het voorwerp zijner eerste en eenige liefde, van wier ontrouw hij geheel onkundig is, in haar terugvindt en het haar op eene in het oog vallende wijze te kennen geeft. Tableau! De markiezin, tehuis gekomen zijnde, belijdt alles aan haar echtgenoot; verscheurd door smart en naberouw geeft zij dezen te kennen, dat zij hem gaat verlaten, om haar eersten vriend te volgen. De markies wendt zich om; zacht, zonder haar aan te zien, fluistert hij ‘ga’. Zij gaat snel den geliefde achterna, maar te laat. Deze, onderricht van de ontrouw zijner aangebedene, heeft zich reeds in den stroom gestort, en ‘de stroom voert hem langzaam en plechtig mede’. Wat er toen van de markiezin geworden is, wordt ons niet medegedeeld.

De derde novelle is in mijn oogen de beste. Daar is ten minste locale kleur in en staan wij op vasten bodem. ‘Au sixième’ in de rue de la Roquette, Faubourg S. Antoine, te Parijs woont een jong paartje. De man heet Victor Moran, de vrouw Mariette. Het huiselijk geluk dezer twee eenvoudige natuurkinderen wordt ons op roerende, aandoenlijke wijze geschetst. Zij leven slechts met en voor elkander. Helaas! daar barst de noodlottige oorlog van 1870 uit. Parijs wordt belegerd en is aan al de ijselijkheden van den hongersnood overgeleverd. Victor wordt eindelijk genoodzaakt mede dienst te nemen. Mariette is wanhopend; zij volgt den troep, zoolang zij kan, tot eindelijk haar krachten bezwijken. Men raadt het volgende. Victor sneuvelt. Eerst laat en met veel moeite ontdekt zij het. En nu dwaalt ze rond

[p. 334]

door het onmetelijke Parijs, tot ze eindelijk vóór de woning, waar ze vroeger zoo gelukkig was, dood nedervalt. - De geschiedenis is eenvoudig, maar met talent verhaald, en daar ze betrekking heeft op toestanden en gebeurtenissen, waarvan de heugenis bij allen nog levendig is, wel geschikt om te treffen en te boeien.

De stijl dezer novellen laat tusschenbeide nog al iets te wenschen over. Over het algemeen komt het mij voor, dat Mej. Baart wel eenigszins te veel is onder den invloed van de Zuid-Nederlandsche novellisten, en dat de navolging daarvan zich niet alleen openbaart in het formaat, voor de uitgave harer pennevrucht gekozen. Vandaar de korte zinnen, de te veel vermenigvuldigde nieuwe regels, en.... misschien ook de al te pathetische uitdrukkingen. Soms laat de duidelijkheid ook wel iets te wenschen over. Wat beduidt b.v. deze volzin: ‘Zij verliet (zoo spreekt de overste Van Warden tot zijn jongen vriend Lucien de Lomonde), Zij verliet huis en haard om je lief te hebben en om je als een àndere geestelijke, in aanbidding te volgen’? Ook de taal is niet altijd volkomen zuiver: hen voor hun, wien voor wie, hun voor haar komen telkens voor; ‘Ahnüng (lees Ahnung) naar iets beters en hoogers’ (bl. 6) strijdt tegen het Duitsche taaleigen. Men heeft Ahnung van, maar niet naar iets. Als de schrijfster een Duitsch woord wilde gebruiken voor iets, wat zeer goed in het Hollandsch kon gezegd worden, had het Sehnsucht moeten zijn.

Eindelijk moeten wij der schrijfster ontraden, om zich op theologisch of exegetisch gebied te wagen, zoolang zij er geen ernstige studie van gemaakt heeft. Op bladz. 65 zegt zij: ‘“Wie heeft zal gegeven worden en wie niet heeft zal nog ontnomen worden wat hij heeft”. Putte de evangelie-dienaar uit dien tekst ooit het bewijs voor de Algoedheid (!) van zijn God?’ Wanneer Mej. Baart zich de moeite gaf, dien tekst in het verband te lezen en over den diepen zin eenigszins na te denken, dan zou zij zien dat hier van de ‘Algoedheid’ Gods geen sprake is noch kan zijn.

- R -