De Tijdspiegel. Jaargang 36

Een prozamensch over poëzie.

Schetsen en beelden. Gedichten door Adolf Beernaert. Gent, bij J. Vuijlsteke en Ad. Hoste. Gedichten van H.C. Muller. Amsterdam, Gebroeders Kraaij.
Grafbloemen uit den vreemde en van eigen grond, door B. ter Haar Bzn. Nijmegen, H.C.A. Thieme.
Alles zingt, liedjes en rijmpjes voor het kleine volkje, door P. Louwerse. Groningen, J.B. Wolters.

Zonderlinge samenkoppeling van titels en boeken, zult ge zeggen, lezer; laat mij terstond de opheldering ervan bijvoegen. Er bestaat geen ander verband tusschen hen, dan dat ze alle vier aan dit tijdschrift ter beoordeeling zijn ingezonden, en door de wijze beschikking van de redactie gevallen zijn in de handen van schrijver dezes, zelf volstrekt geen poëet, en op wiens critiek dus jalousie de métier geen

[p. 327]

invloed hebben kan. Deze erkentenis stel ik voorop, opdat men wete aan welk gevaar de dichter blootstaat, wiens werk aan dezen prozamensch ter beoordeeling wordt gegeven.

Ik kan mij niet, en mijn oordeel ondervindt natuurlijk van die onmacht de (slechte of goede?) gevolgen - ik kan mij niet gemakkelijk stellen op hetzelfde standpunt van den dichter; hoeveel moeite ik er ook wezenlijk toe doe, ik kan 't niet zoover brengen als de Heer Beernaert op bladz. 155 van zijne Schetsen en beelden van den verzenlezer vergt:

‘Kijk door 't waas van zijnen vorm,
Zie wat zijne blikken zagen:
Voel aan 't hart of uw gevoel
't Zelfde is wat zijn hart deed jagen.’

Wanneer ik nu meende, dat deze dichtereisch gegrond was, wanneer ik overtuigd was dat men, om de werken van een dichter te genieten, zelf een dichter of iets wat daar zeer nabij staat wezen moest, dan hadde ik, als volkomen onbevoegd, mij van het beoordeelen dezer boeken verschoond. Ik noemde echter de beschikking der redactie wijs, omdat ik van een ander gevoelen ben, en vermeen dat de eenvoudige, alledaagsche prozamensch volstrekt niet onbevoegd is letterkundige voortbrengselen te beoordeelen, die dan toch ten slotte voor zijne collega's prozamenschen, die - en ik betreur dat niet! - de meerderheid uitmaken van de maatschappij, zijn bestemd. Het ‘doe 't me maar eens na!’ is een verouderde vorm van anticritiek; het mag vaststaande heeten, dat iemand met gezond verstand en eenige letterkundige ontwikkeling bevoegd is om proza en poëzie, drama en lyriek te beoordeelen, ook al kan hij 't onmogelijk zoo dragelijk zelf leveren als hij 't van anderen afkeurt.

Wat mij in Schetsen en beelden aantrekt is de gemakkelijke versbouw, dien trouwens onze zuidelijke naburen met minder moeite schijnen meester te worden dan de dichters benoorden den Moerdijk. Het allerliefste versje: Liefde tot mijne muze, waarmede het bundeltje aanvangt, getuigt het op de eerste bladzijden reeds; anderen als: Zeg, waar zijn die bloemen toch! Trouw, Hoe zou een dichter dichter zijn, en zoovele andere nummers bevestigen het. En die gemakkelijke versificatie, die muzikale vorm zoo te zeggen, verloochent zich ook in de meer uitgebreide gedichten van den bundel niet. Men leze het Tafereel van een zomerdag op den buiten, eene photographie zoo men wil, maar dan toch een door een wezenlijk kunstenaar opgewerkte photographie; ook De eeuwige strijders, waarin de schrijver met goed gevolg den lyrischen toon aanslaat. Voor een gedeelte zijn de in den bundel verzamelde verzen oorspronkelijk, voor een ander deel vertaald uit het Duitsch; de vorm van beiden, de taal en uitdrukking zijn dezelfden, even verdienstelijk. Wat de gedachten, den inhoud van zijn

[p. 328]

oorspronkelijk werk aangaat, breng ik gaarne den dichter lof; eenvoud, gevoel en, waar 't pas heeft, verheffing van denkbeelden maken zijne gedichten tot eene aangename lectuur. De Hoogleeraar Heremans, aan wien Beernaert zijne ‘nederige lettervruchten uit vrije stonden’ opdraagt, behoeft zich niet over de lading te schamen, die zijn gunstig bekenden naam als vlag voert.

De Gedichten van H.C. Muller zien er keurig uit, gelijk het een boek betaamt, waarop Gebroeders Kraaij hun naam zetten. Wat den inhoud betreft, dien kan ik niet onverdeeld prijzen; het zijn, met weinige uitzonderingen, versjes met weinig pretensie, die goed vloeien en zich gemakkelijk laten lezen, maar zich niet hoog verheffen; de naam ‘gedichten’ komt mij voor boven hun bereik te liggen. De schrijver schijnt jong te zijn; hij heeft niet, gelijk aan Beernaert's Schetsen en beelden te bemerken is, de loutering des levens reeds ondergaan, zoodat er dan ook aan sommige zijner versjes niet veel meer dan vorm te vinden is. Als oefeningen mogen ze waarde hebben, maar die waarde bestaat alleen voor den maker, niet voor het publiek. Het is eene kwade gewoonte, die sedert eenigen tijd heeft veld gewonnen, om het publiek deelgenoot te maken van de studie, de oefeningen van den auteur. Daardoor heeft al menig mislukt product het licht gezien, en het publiek heeft daarbij niet gewonnen aan smaak en letterkundige ontwikkeling. Werden uit het voor mij liggend bundeltje al die eigen oefeningen geschrapt en die versjes verwijderd, die in een studenten-almanak alleen op hunne plaats zijn (de parodie van Borger's Aan den Rijn bijvoorbeeld), dan zou er wel een zeer dun boekske overschieten, maar dat keurige bijdragen bevatten zou. Als zoodanig noem ik: Gevallen, Miskenning, en vooral De Rijnval, een zeer verdienstelijk staaltje van beschrijvende poëzie.

Het zijn geen vroolijke onderwerpen, die in Ter Haar's Grafbloemen behandeld worden; dood, smart, droefheid en graf staren u op elke bladzijde aan, al bieden de laatste zestig pagina's ook de vertroostingen des Christendoms, hoop op wederzien en onsterfelijkheid. Gaarne neem ik aan, dat Ter Haar voor treurenden een dankbaar werk heeft verricht; even gaarne voeg ik erbij, dat het werk uit een letterkundig oogpunt verdienstelijk mag genoemd worden. Het eigenaardig gebied, waarop de bewerker dezer bloemlezing, want zoo kan het nette boekske genoemd worden, zich bewoog, liet niet veel kleurschakeering, geen relief toe; op een rouwtafereel kan men geen licht en bruin aanbrengen. Toch is de keuze der stukken, meest goed geslaagde vertalingen uit het Duitsch, met zooveel tact geschied, dat de eentonigheid der stof niet hindert. Gewis zal deze stichtelijke lectuur vele lezers vinden onder treurenden en pas beroofden.

Van een gansch ander karakter is het aardig boekje van P. Louwerse, dat ik voor het laatst bewaarde. Het behoort in de handen van die gelukkigen, die rouw en treurigheid nog niet kennen, voor wie het

[p. 329]

leven nog een spel is, voor 't Kleine Volkje. En ik durf wedden, dat die pleizier in Alles zingt hebben zullen; de aardige, losse versjes, de nette, goed geteekende plaatjes zullen om de aandacht der jeugdige lezers wedijveren. Geen beter bewijs voor den grooten vooruitgang van ons lager onderwijs, eene verandering, die niet van wetten of besluiten, maar van de mannen der uitvoering afhangt, geen grooter bewijs van vooruitgang dan de verbetering der kinderliteratuur, aan de onderwijzers zelven te danken. Zooals de brave-Hendriken-periode onafscheidelijk verbonden was aan plak- en kathederbestuur, zoo is de vroolijke, opgeruimde, humoristische toon, die onze tegenwoordige kinderboekjes kenmerkt, een uitvloeisel van de moderne opvatting van het onderwijs. Schoon schrijver dezes in de eigenlijke schoolwereld niet zeer thuis is, gelooft hij gaarne, dat deze omwenteling ook niet zonder tegenstand en oppositie is te werk gegaan. De brave-Hendrik-vrienden zullen zich wel evenmin onbetuigd hebben gelaten als de Ohnewitzer boeren over het nieuwe A.B.-boek van Jeronimus Jobs, van wien de dichter getuigt:

‘... Sie sahen alle, Mann für Mann,
Die Aenderung als höchst gefährlich an’,

maar dat dit eene verandering ten goede was, zal thans niemand meer ontkennen. De uitgebreide lijst der bij Wolters uitgegeven schoolboekjes, om bij dezen verdienstelijken uitgever van Alles zingt te blijven, is daarvan wel een bewijs. En nu is goede kinderliteratuur vooral daarom hoog te waardeeren, omdat het genre volstrekt zoo gemakkelijk niet is als het schijnt. 't Is ermede als met populaire literatuur: slechts weinigen kunnen bevattelijk en eenvoudig zijn, zonder in beuzelpraat te vervallen. Wie vroeger kinderboekjes schreef, flanste eenige zedespreuken en bijbelplaatsen, die veelal voor volwassenen zelfs onbegrijpelijk waren, samen en dischte ze met een zoet sausje op; thans legt men zich erop toe, om door het kind begrepen te worden en om voor het kind aantrekkelijk te schrijven, en de arbeid is er niet geringer door geworden. Maar dat die arbeid goed gelukken kan, toont ons Louwerse; dat hebben ook Andriessen, Gerdes en vele anderen getoond. Aldus opgevat, is de kinderliteratuur het dankbaarste veld van werkzaamheid; de kindervriend, aan wien Alles zingt opgedragen is, Gouverneur, kan het getuigen; ik heet dezen bundel van den Heer Louwerse hartelijk welkom en vertrouw, dat hij spoedig het welverdiend burgerrecht in huis en school genieten mag.

Februari 1879.

X.Y.Z.