De Tijdspiegel. Jaargang 36

Wezenlijk of denkbeeldig gevaar?

Hanna door Maleia. P. Gouda Quint.

Op de vraag, wat de vrouw dan toch is, antwoordt Werther in zijn ‘Emancipatoria’: ‘Zij is een in menig opzicht zonderling wezen; maar in de eerste plaats is zij toch de vrouw, de moeder der menschenkinderen.’ Met het oog op 't laatste gedeelte dier uitspraak, waaraan wel niemand zijne instemming zal onthouden, wordt door sommigen in onze dagen de vrees geuit, dat de vrouw door die hervormers, welke de verbetering van haar lot beoogen, aan hare natuurlijke roeping zal ontrukt worden.

‘Zie eens,’ zoo spreken de zoodanigen, ‘wat er van het eigenaardig arbeidsveld der vrouw worden zal, als gij de grenzen van haren werkkring uitbreidt. Terwijl nu al vele leden van het zoogenaamd zwakke geslacht met minachting hare bezigheden beschouwen en waarnemen, zal bij veranderden werkkring menigeen onder haar ten eenen male ongeschikt zijn hare kleine plichten te vervullen, en die òf aan anderen overlaten òf verwaarloozen.’

Oppervlakkig heeft dat beweren eenig bestaansrecht, doch ook alleen oppervlakkig; want indien gij de moeite neemt na te gaan op welke vrouwen het bedoelde verwijt van toepassing is, dan zult gij ontdekken, dat deze geenszins behooren tot den kring der hervormingsgezinden op dit gebied. Vriendinnen van den vooruitgang, die nog iets anders doen dan erover praten, zij, die aan hare denkbeelden in het eigen leven gestalte willen geven, zullen zich niet schuldig maken aan de eenzijdigheid, die de straks genoemde klagers of klaagsters op het oog hebben. En in elk geval is de bedoeling der hervormers op dit gebied bepaald strijdig met hetgeen hun hier wordt toegedicht als het noodzakelijk gevolg van hun streven. Dit gevaar, aan de zoogenaamde emancipatie verbonden, is dus denkbeeldig en mag in billijkheid niet als wapen daartegen worden gebruikt. Hij of zij, die zich de moeite geeft na te gaan, waar in dezen de fout schuilt, zal tot de erkentenis komen, dat luiheid, onhandigheid of domheid veelal de

[p. 283]

naaste aanleiding daartoe is; dat de verbetering van de positie der vrouw in onze tegenwoordige maatschappij daarmede in elk geval niets te maken heeft.

Er is echter, naar het beweren van sommigen, die het bovenstaande gaarne willen toegeven, een ander wezenlijk gevaar aan het bedoelde streven verbonden. Zij meenen, dat door het verbeterd onderwijs der vrouwelijke jeugd, hetwelk onafscheidelijk is van zoodanige hervorming, de verstandelijke ontwikkeling eenzijdig zal worden bevorderd en wel ten koste der vorming van het gemoedsleven. Is dit zoo, dan wordt het eigenaardig vrouwelijke miskend en de eene helft van ons geslacht aan hare natuurlijke roeping ontrukt.

De onbekende schrijfster van het boekje, welks verschijning mij aanleiding geeft tot dit artikel, behoort tot diegenen, wier gevoelen ik hier aangaf. Haar ‘Hanna’ is een betoog tegen die vermeende eenzijdigheid, een pleidooi voor de haars inziens gewenschte opleiding der vrouwelijke jeugd. In de laatste jaren is door vele schrijvers en schrijfsters in allerlei vorm de vrouwen-quaestie behandeld, in brochures, romans, novellen, schetsen, enz. Maleia koos den laatstgenoemden vorm en teekent één dag uit het leven harer heldin, met de geschiedenis harer vorming als aanhangsel, ten einde sympathie te winnen voor de persoonlijkheid der heldin zelve en allermeest wel voor de methode van opvoeding, die zulke uitkomsten geeft.

Laat ons zien, wat wij te denken hebben van de bedoelde zienswijze in het algemeen en van het hier besproken boekje, dat die quaestie behandelt, in het bijzonder.

Ik moet beginnen met de opmerking, dat de mensch, dus zoowel de man als de vrouw, voor zijne normale vorming behoefte heeft aan de ontwikkeling van alle vermogens. Eenzijdigheid is niet alleen schadelijk voor de vrouw, maar ook voor den man. Is de verstandelijke ontwikkeling van dien aard, dat de vorming van het gemoedsleven daardoor verwaarloosd of geschaad wordt, dan mag men daarvan geen grief maken alleen tegen de opleiding der vrouwelijke jeugd, maar evenzeer tegen die van het manlijk geslacht. Heeft de klacht over eenzijdig verstandelijke ontwikkeling in onzen tijd bestaansrecht, dan geldt zij het onderwijs in het algemeen, maar mag zij niet gebezigd worden als bezwaar tegen het streven van hen, die erop uit zijn het onderwijs der vrouwelijke jeugd te verbeteren. Laat het waar wezen, dat man en vrouw specifiek verschillen, dat de man meer verstandelijk, de vrouw meer gemoedelijk is, zij hebben samen te leven, elkander aan te vullen, om zoo eene hoogere eenheid te vormen. Indien nu bij den verstandelijken man het gemoedsleven verwaarloosd wordt en de gemoedelijke vrouw uit vrees voor eenzijdigheid niet te veel verstandelijk mag ontwikkeld worden, zal de kloof tusschen beiden hoe langer hoe wijder worden, zal er van de noodzakelijke aanvulling steeds minder sprake kunnen zijn en de hoogere eenheid ten slotte

[p. 284]

geheel gemist worden. Ik ontken volstrekt niet, dat er uit het oogpunt van het gemoedsleven gegronde grieven tegen het onderwijs van onzen tijd zijn in te brengen, maar ik ontzeg iedereen het recht, om op grond daarvan de noodzakelijke verbetering van het onderwijs der vrouwelijke jeugd op te houden of tegen te werken.

De vrouw heeft juist in haren bijzonderen aanleg een tegenwicht tegen een mogelijk schadelijk gevolg der verstandsontwikkeling. Uitzonderingen maken den regel niet; dit in 't oog houdende, durf ik veilig beweren, dat de meest ontwikkelde vrouw in verstandelijk opzicht gemeenlijk het best hare eigenaardige roeping vervult, ook wat betreft de zoogenaamd kleine plichten.

De beste echtgenooten en de beste moeders zijn toch in den regel wel niet onder haar te zoeken, die in verstandelijk opzicht het laagst staan. De bekende spreuk, die van getrouwheid in het kleine gewaagt, leert geenszins, dat behartiging van het hoogere noodzakelijk tot verwaarloozing van het lagere leidt. De gebrekkige opleiding der vrouw heeft vele leden van haar geslacht onbeduidend, traag, ijdel, spilziek, onvoldaan en ongeschikt voor de vervulling harer plichten gemaakt.

Indien de bestaande leegte door eene betere verstandsontwikkeling wordt aangevuld, dan zullen geschiktheid en geneigdheid tot het volbrengen der aangewezen taak daaruit geboren worden.

Het is met vele vrouwen als met de mannen, die weinig of niets te doen hebben: wie veel ledigen tijd heeft, eindigt soms met de geringe taak, die hem is opgedragen, onafgedaan te laten en tot volslagen lediggang te vervallen. Arbeid wekt den lust tot bezigheid op en hij, die het volhandig heeft, weet in den regel tijd voor alles te vinden. Bij den zoogenaamden handenarbeid behoort, zoo niet altoos, dan toch in de meeste gevallen, verstandig overleg. Hij of zij, die in verstandelijke ontwikkeling laag staat, zal dus in den regel ook den handenarbeid gebrekkig volbrengen. Waarlijk, ik kan niet inzien, dat het hier bedoelde gevaar wezenlijk bestaat.

De tijdgeest moge oorzaak zijn, dat het meer dan denkbeeldig moet worden genoemd, men wijte zulks echter niet aan het streven naar vooruitgang, dat ook op dit gebied wonderen zal werken.

Ik kom nu als vanzelf tot de schets van Maleia. Indien haar ‘Hanna’ alleen een betoog behelsde tegen die vermeende eenzijdigheid, zou ik in het bovenstaande tevens mijn oordeel daarover hebben uitgesproken. Er is echter meer daarin; het boekje bevat ook een pleidooi voor die opleiding der vrouwelijke jeugd, welke de schrijfster het meest gewenscht acht, en dit is wel het voornaamste deel. Mag ik eene gissing wagen, dan is de vrees voor eenzijdig verstandelijke ontwikkeling de aanleiding geweest tot het opstellen dezer schets, maar vindt de uitgave haren eigenlijken grond in het verlangen der schrijfster, om uit te spreken, wat naar haar inzien de beste methode is, om de vrouwelijke jeugd te vormen. Zij geeft uitnemende wenken over opvoeding en uit dit

[p. 285]

oogpunt kan ik de lezing van ‘Hanna’ niet genoeg aanbevelen; er zijn in deze schets tal van schoone en goede gedachten nedergelegd, die de ernstige overweging verdienen van allen, die op eenigerlei wijze invloed kunnen uitoefenen op de opvoeding der jeugd in het algemeen. Natuurlijk is de aandacht voornamelijk gewijd aan de vorming der vrouwelijke jeugd, maar veel van het gezegde betreft toch evenzeer de opleiding der andere helft van ons geslacht.

Liefst treed ik niet in bijzonderheden, maar noodig iedereen uit tot zelfstandige kennismaking, want welk rechtgeaard mensch zou geen belang stellen in de vorming van de hoop der toekomst? Eene waarschuwing echter kan bij deze mijne uitnoodiging moeilijk achterwege blijven. Zij is deze, dat niemand zich late afschrikken door den vorm, om deze schets ten einde toe te lezen. Die vorm toch is mijns inziens niet zeer gelukkig en zal, vrees ik, niet bevorderlijk zijn aan het doel der schrijfster. De schets is zeer abrupt en eindigt op eene wijze, die menigeen zal teleurstellen. Het tweede gedeelte, dat ons de wordingsgeschiedenis der heldin verhaalt, die eene zoo vluchtige verschijning voor ons was, is eigenlijk een aanhangsel en in zooverre ook wederom niet, als daarin de hoofdbeteekenis van het boeksken ligt, ook blijkens de bedoeling der schrijfster. Mij dunkt, zij zou verstandiger gehandeld hebben, indien zij in eene brochure hare gedachten over de opvoeding der vrouwelijke jeugd had nedergelegd, of wat nog verkieslijker ware - in de eene of andere levendig geteekende schets de resultaten der verschillende methoden van opvoeding op aanschouwelijke wijze had voorgesteld. Ik acht haar daarvoor ten volle berekend.

Nu heeft zij de zoo gewenschte tegenstelling verwaarloosd, waardoor het eerste gedeelte minder gelukkig geslaagd is: immers, de figuren, die naast Hanna optreden, kunnen niet gelden als producten eener andere opvoedingsmethode, daar zij blijkbaar totaal gemis aan opvoeding verraden. Trouwens, eene juiste tegenstelling van licht en schaduw wordt in deze geheele schets gemist; want de omgeving, waarin Hanna optreedt, is van dien aard, dat al het licht op haar moest vallen, ook al ware zij eene minder edele verschijning. Dat heeft natuurlijk ten gevolge, dat de heldin niet naar hare volle waarde kan geschat worden. Haar zou oneindig meer recht wedervaren, indien èn hare moeder èn hare zuster van wat beter gehalte waren geweest.

De overdrijving in dezen schaadt ook haar, ten wier bate zij schijnbaar strekt. Het is een fout van Maleia, misschien wel ten gevolge van haar gebrek aan oefening als auteur - ik houd haar voor eene nieuwelinge in 't vak - dat zij dit niet heeft begrepen.

De vrouw is, zooals ik in den aanvang deed opmerken, in de eerste plaats de moeder der menschenkinderen. Dit mag stellig niet uit het oog verloren worden bij hare opleiding. Hij of zij, die gevaar vreest voor hare vorming en voor de vervulling harer roeping van de

[p. 286]

heerschende beweging tot verbetering harer verstandelijke ontwikkeling, schept zich een denkbeeldig gevaar. Dan ontstaat er wezenlijk gevaar èn voor hare roeping èn voor hare vorming, als de verstandelijke ontwikkeling wordt verwaarloosd.

Datgene, waarop het in dezen eigenlijk aankomt, kan niet beter worden uitgedrukt dan in het slotwoord van Maleia: ‘Leer het meisje liefhebben, denken, arbeiden, zij zal in iederen kring en onder alle omstandigheden eene schoone taak weten te vervullen’.

Zierikzee, 1878.

j.h.c. heijse.