De Tijdspiegel. Jaargang 36

Souvenir aan de Friesche tentoonstelling.

Herinneringen aan de Historische Tentoonstelling van Friesland door Dr. S. Sr. Coronel, Leeuwarden, Hugo Suringar.

De historische tentoonstelling van Friesland, in 1877 te Leeuwarden gehouden, heeft een uitnemend succes gehad. Het is dáár op schitterende wijs gebleken, dat Friesland een schat van oudheden en merkwaardigheden bezit, welke, in behoorlijke orde gerangschikt en

[p. 212]

door een welonderrichten cicerone gecommentarieerd, den toeschouwer een juist denkbeeld kunnen geven van het Friesche volkskarakter en van de geschiedenis van Friesland. En die uitkomst zal wel voor weinigen eene verrassing zijn geweest. Immers - indien er sprake is van oorspronkelijkheid, van locale kleur, van een scherp geteekend volkskarakter en van een eeuwenlang, onverzettelijk vasthouden aan traditioneele vormen in taal, kleeding, huisraad en zeden - welke streek kan zich in deze opzichten met het aloude Friesland meten?

Met het oog op al het eigenaardige, dat Friesland en de Friezen onderscheidt, en op de belangwekkende geschiedenis van het Friesche volk moet het zelfs billijke verwondering wekken, dat deze Friesche historische tentoonstelling eerst gehouden is, nadat Utrecht, Amsterdam, Gouda en Zaandam het voorbeeld hadden gegeven. Ook leverde de Friesche tentoonstelling (men houde ons in het voorbijgaan deze opmerking ten goede), hoe rijk en belangwekkend en goed geordend ook, in tweëerlei opzicht stof tot teleurstelling.

Vooreerst zag men er weinig of niets, wat betrekking had op het belangwekkende tijdvak der middeleeuwen en ten andere was er niets, behalve de beschrijving van het eiland Sylt en de kaarten en plannen van Noord-Friesche streken, dat het merkwaardige feit voor het oog vertolkte, dat de Friesche stam, ook buiten de tegenwoordige grenspalen van Nederland, nog in Oost-Friesland, Oldenburg en op vele Duitsche en Deensche Noordzee-eilanden voortleeft en een belangrijk, hier en daar overheerschend, element van de bevolking uitmaakt. Doch - er voegt geene klacht in onzen mond over het ontbrekende, bij het vele merkwaardige en leerrijke, dat op de Friesche historische tentoonstelling te zien en te bewonderen viel. Zulk eene tentoonstelling heeft echter boven andere - wij herinnerden er reeds aan met een enkel woord - behoefte aan een kundig cicerone. Als zoodanig biedt zich de Heer Dr. Coronel aan in het bovengenoemde werkje. In eene reeks van losse en populaire schetsen geeft hij in dit net uitgevoerde, met eene afbeelding in steendruk van de Hindelooperkamer versierde, boekdeeltje eene vrij volledige beschrijving van de trapsgewijze ontwikkeling van land en volk der Friezen en van hunne zeden en gewoonten in vroeger en later tijd. Om een denkbeeld te geven van den rijken inhoud van deze herinneringen, kunnen we niet beter doen, dan de opschriften mededeelen der verschillende hoofdstukken. Ze luiden als volgt: ‘De geschiedenis van den Frieschen bodem. Regeeringsmannen en die van den gerechte en van het zwaard. Hindeloopen en de Hindelooperkamer. Een ouderwetsche slaapkamer en keuken. Vrijen en trouwen, drinken en rooken in Friesland. Friesche modes. Friesche opschik. Ouderwetsche meubels. Volksvermaken. Onze schilders en etsers. Kunstnijverheid. Kerk- en armwezen. Friesche taal- en letterkunde. Iets over het vroegere schoolwezen in Friesland. De senaatskamer der Franeker-akademie’, -

[p. 213]

De behandelde onderwerpen, waaronder we noode een overzicht missen van de Friesche geschiedenis, omvatten vrij wel, wat de Duitschers onder den naam van Friesche Culturgeschichte zouden samenvatten. De auteur heeft bij de behandeling van deze onderwerpen de ongezochte gelegenheid gevonden, om de belangrijkste op de tentoonstelling aanwezige voorwerpen te beschrijven en den zin en de beteekenis ervan in het licht te stellen. Op de vraag, hoe hij deze taak verricht heeft, luidt ons antwoord: zóó, dat zijn werk aan billijke en redelijke eischen voldoet. Niemand zal toch van een populair werkje, dat tot een vademecum of souvenir voor de bezoekers eener tentoonstelling bestemd is, eene wetenschappelijke behandeling van het onderwerp, eigen bronnenstudie of de mededeeling van nieuwe resultaten van historisch onderzoek verwachten. Uit den aard der zaak mag men, dunkt ons, aan zulk een werkje geene hoogere eischen stellen, dan die van eene handige, uit de nieuwste en beste bronnen geputte, compilatie te zijn, die zich aangenaam laat lezen. En dien lof verdient het, naar ons oordeel, ten volle.

Ook uit het voorbericht blijkt, dat de Heer Coronel niet meer heeft willen geven en het zou derhalve onbillijk zijn meer te verlangen of zijn werk met een hoogeren maatstaf te meten. Men heeft er zich zeer aan geërgerd, dat de auteur nu en dan letterlijk citeert, zonder zijne bronnen te noemen. Het komt ons echter voor, dat dit in een werkje van dien aard eene vrij vergeeflijke zonde is. De Heer Johan Winkler intusschen is hiertegen in der tijd in de Leeuwarder Courant met groote animositeit te velde getrokken. Hij maakt zich geweldig driftig over het feit, dat Dr. Coronel in het hoofdstuk over den Frieschen opschik nu en dan woordelijk overneemt, zonder zijne bron te noemen, wat hij (de Heer Winkler) in ‘de oude Tijd’ over dit onderwerp heeft gezegd. En bij dezelfde gelegenheid wordt de Heer Coronel op niet malschen toon onderhanden genomen over een paar blunders, die hij begaan heeft bij de beschrijving van het oorijzer der Friezinnen en der geschiedenis van dit hoofdsieraad. In het wezen der zaak gelooven wij, dat de Heer Winkler haar aan het rechte eind heeft. Het oorijzer diende zeker oorspronkelijk meer om het haar, dan om de muts te steunen. En de boot of het halsslot mag niet, zooals de Heer Coronel op bladz. 106 schijnt te doen, met de voorhoofdsnaald verward worden. Maar zijn dat nu zaken van zoodanig gewicht, dat hierom het geheele werkje van den Heer Coronel op hoogen toon, als overvloeiende van fouten en verkeerde voorstellingen, moet worden afgekeurd? Wij houden het ervoor, dat slechts de zwartgalligste hypercriticus, om een paar dergelijke vergissingen en min duidelijke voorstellingen, een populair werkje veroordeelen zal.

De critiek van den Heer Winkler getuigt, dunkt ons, meer van persoonlijke geraaktheid, dan van billijke waardeering. Of hoe moeten wij anders oordeelen over de scherpe persiflage van de door den Heer

[p. 214]

Coronel gebezigde uitdrukking: ‘tulle muts’, die waarschijnlijk slechts aan eene drukfout moet worden toegeschreven?

Wij nemen afscheid van deze muggenzifterijen met de verklaring, dat wij, zelfs gewapend met den loup van den Heer Winkler, in de overige opstellen van het boekje van den Heer Coronel geene onnauwkeurigheden van eenig aanbelang hebben kunnen ontdekken. Integendeel - wij kunnen, na aandachtige lezing van het werkje, in gemoede verklaren, dat het, in aantrekkelijken vorm, een schat van wetenswaardigheden over Friesland en de Friezen bevat. Om slechts enkele grepen te doen uit het vele interessante, dat hier aangeboden wordt, wijzen wij o.a. op de boeiende beschrijving van de overblijfselen der zóó karakteristieke Hindelooper kunstindustrie, op het medegedeelde omtrent de Friesche graveurs, stempelsnijders en zilversmeden en eindelijk omtrent het houtsnijwerk in de kerk te Bolsward. De behandeling van het laatstgenoemde onderwerp legt ons een enkele vraag op de lippen. De Heer Coronel is, en te recht, in extase over de fijnheid van bewerking en de smaakvolle ordonnantie van de omstreeks 1460, en dus in den Katholieken tijd, te Bolsward vervaardigde koorbanken. Ware het niet billijk geweest, bij deze gelegenheid ook met een enkel woord melding te maken van den prachtigen, door Johannes Kinnema in 1662, dus in het Hervormde tijdvak, sierlijk van snijwerk voorzienen preekstoel? In tegenstelling toch met hetgeen we bijna overal elders aanschouwen, kenmerkt zich te Bolsward het Protestantsche tijdperk, ook in kerkelijk opzicht, door eene zeldzame mate van kunstkennis en kunstwaardeering.

Die preekstoel toch te Bolsward is eene schitterende uitzondering op den anders vrij algemeenen, door den auteur op bladz. 175 geformuleerden regel: ‘'t Scheen of de aanhangers der Nieuwe Leer allen kunstzin uit de kerken verbannen hadden.’

Doch genoeg - we hebben door een enkele opmerking en bedenking de waarde van onzen lof willen verhoogen en herhalen, dat het werkje van den Heer Coronel, onzes inziens, een vriendelijke ontvangst verdient van de zijde, niet slechts der bezoekers van de Friesche tentoonstelling, maar van de Friezen in 't algemeen en van allen, die in Friesland belang stellen.