De Tijdspiegel. Jaargang 35

[p. 441]

Letterkunde.

Les amis de nos amis sont nos amis.

Mevrouw Holting's vrienden. Door D. van Hasseld, schrijfster van Willem van Dalse. Twee deelen. Amsterdam, P.N. van Kampen en Zn. 1878.

Hoe de Recensent in De Gids, voor wien ik anders zeer gaarne den hoed afneem, en diep ook, hoe de scherpzinnige P.N.M. ertoe komt om dezen roman onder de ‘onvertaalbare’ te rangschikken, is mij ten eenen male onverklaarbaar. ‘Onvertaalbaar’ zijn, ook naar zijn eigen definitie, die romans, welke zoo door en door, zoo in merg en been Hollandsch zijn, zoo saamgeweven met onze toestanden en zoo vol toespelingen op onze eigenaardige zeden en gewoonten, dat een vreemdeling ze onmogelijk zou kunnen begrijpen en er ook in geen vreemde taal een equivalent voor te vinden is. Zoo zijn ‘onvertaalbaar’ in de hoogste mate de werken van de schrijfsters van ‘Willem Levend’ en ‘Sara Burgerhart’, die ook zelven, zoo ik mij niet bedrieg, de eerste zijn geweest om deze eigenschap aan hare geschriften toe te kennen. Men beproeve het maar eens om b.v. brieven van Martha de Harde of van Alida Rijzig in het Fransch over te brengen, ofschoon die van Lotje Rollin in ouderwetsch sentimenteel Hoogduitsch misschien nog wel een goede figuur zouden maken. ‘Onvertaalbaar’ is ook de ‘Camera obscura’ van Beets; de treurig mislukte overzetting in het Fransch van het ‘Diakonie-mannetje’ is er een sprekend bewijs van; ‘onvertaalbaar’ insgelijks de ‘Ferdinand Huyck’ van Van Lennep, van welks mislukte overbrenging in het Hoogduitsch de toenmalige Redacteur van het ‘Morgenblatt’ niet anders wist te zeggen, dan dat ze geschreven was im guten alten Rococostil, evenzeer als zijn ‘Klaasje Zevenster’ (men denke slechts aan den Franschen titel van de jongste vertolking, die genoegzaam is om iemand te doen walgen: Nicolette de sept étoiles!!). ‘Onvertaalbaar’ zou ik ook bijna genoemd hebben ‘Majoor Frans’ van Mevr. Bosboom-Toussaint, indien Réville mij niet van het tegendeel overtuigd had. Maar om zoo iets met succes te doen moet

[p. 442]

men ook een Réville zijn, die zelfs den vervelenden en langwijligen Cats in zulk een bevallig Fransch gewaad weet te steken, dat zijn landgenooten wel moeten denken, dat er toch wezenlijke ‘poëzie’ te vinden is in den lijvigen foliant van dien Brouwershavenschen leuteraar. Maar op ‘Mevrouw Holting's vrienden’ kan ik het woord ‘onvertaalbaar’ volstrekt niet toepassen. Er is niets bepaald Hollandsch in en vooral niets, dat een vreemde niet volmaakt goed zou kunnen begrijpen. Goede, degelijke karakters zal men toch overal wel vinden, huiselijke deugden, onderlinge liefde van de leden van het huisgezin, zucht tot orde en netheid bij huismoeders, lieftalligheid van jonge meisjes, ziekelijkheid en vroegtijdig sterven van jonge kinderen zijn in Engeland en Duitschland evenmin vreemd als hier, en ondeugden als familietrots, ijverzucht, lichtzinnigheid, verkwisting zijn zeker in Frankrijk of Spanje of in welk land men wil niet zeldzamer dan in ons goede Nederland. Ik zou zelfs als een grief tegen dit boek kunnen aanvoeren, dat het te weinig Hollandsch is, dat het volstrekt geen locale kleur heeft, als men slechts het hoofdstuk over de verkiezingen uitzondert, dat nog zeer gebrekkig is. Men behoeft slechts de namen van Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, die er een enkele maal in voorkomen, te veranderen in Berlijn, Dresden en Leipzig, en het tooneel kan geheel zonder eenige moeite verplaatst worden onder onze Duitsche naburen. Bepaald onhollandsch is het b.v. wanneer er verhaald wordt, dat er nauwlijks in de Tweede Kamer besloten is, en nog wel op het voorstel van een pas gekozen lid, tot een spoorweg naar Nieuwburg, of weinige weken daarna wordt met groot gejuich en feestvreugde de eerste steen gelegd voor het stationsgebouw, terwijl eerst daarna een Duitsch ingenieur komt, om het plan te maken van het gebouw zelf (N.B die Duitsche ingenieur schijnt er alleen bij gehaald te zijn, om hem gelegenheid te geven wat over architectuur te spreken). Nu, aan zulk een haast, aan zulk een voortvarendheid zijn wij waarlijk hier in Nederland niet gewoon.

Maar, wat doet het ertoe, of het boek vertaalbaar is of niet, als het op zichzelf maar goed is? En op dit punt stemmen wij gaarne, ten minste voor een goed deel, in met den lof, door den Recensent aan den auteur gegeven. Onder de schrijfsters, die in den laatsten tijd zijn opgetreden en wier getal toeneemt met den dag, bekleedt Mej. D. van Hasseld (een pseudonym, zooals ieder weet) een eervolle plaats. Wij stellen haar genoegzaam op ééne lijn met Annie Foore en Melati van Java en slechts weinig beneden Christine Muller en Hester Weene, wier ‘Oudvelders’ echter, ofschoon veel geprezen, toch niet dien opgang gemaakt hebben, dien zij naar onze overtuiging verdienden. Met deze heeft zij gemeen, dat zij goed zuiver Hollandsch schrijft, zonder vreemde inmengsels, dat zij een keurigen, beschaafden stijl heeft en zonder gewaagde sprongen of halsbrekende handgrepen haar lezers onwederstaanbaar weet te boeien. Alleen zouden wij in den dialoog,

[p. 443]

waarvan zij veel, misschien te veel, gebruik maakt, wel wat meer losheid en natuurlijkheid wenschen, en te dikwijls komt het denkbeeld bij ons op, dat hij slechts dienen moet tot voertuig voor der schrijfster eigen denkbeelden over kunst, over architectuur, over de bestemming en den eigenaardigen werkkring der vrouw, enz. Een eigenlijken hoofdpersoon missen wij in dezen roman, zoodat wij dan ook den titel: ‘Mevrouw Holting's vrienden’ niet onbepaald afkeuren, ofschoon hij, als hij zuiver zou zijn, moest luiden: ‘Mevrouw Holting, haar huisgezin en haar vrienden’, want het is op Mevr. Holting zelve, dat het meeste licht valt. Haar moeten wij hoogachten, vereeren, liefhebben; zij is de spil, waarom alles draait; de brave, goede, zachte, verstandige huismoeder, die voor alles raad weet, en tot wie zich ook allen in alle moeielijke omstandigheden wenden. In één woord, het zijn meer familie-tafereelen, die wij hier vinden, dan een doorloopend verhaal, of, wat wij geenszins misprijzen, een sensatie- of tendenz-roman. Zelfs wordt er over de vraagstukken van den dag, behalve de zoogenaamde emancipatie der vrouw, geheel gezwegen, en het is een heele verademing hier niets te vinden van richtingen of godsdienstige quaesties, die anders schering en inslag zijn bij onze tegenwoordige novellisten. Toch is het aangenaam te ontwaren, dat goede, zuivere, innige vroomheid de grondtoon is van het karakter der auteur.

Moge het ons bij al den lof, dien wij der schrijfster gaarne geven, vergund zijn een paar aanmerkingen te maken, die haar, dunkt ons, in het vervolg (want wij hopen haar nog meermalen te ontmoeten) van nut kunnen zijn! Bij al den eenvoud en het natuurlijke, dat wij in haar werk prijzen, heeft het ons des te meer gehinderd, dat er soms groote onwaarschijnlijkheden in voorkomen, te groot om te kunnen gedekt worden met de bekende spreuk: le vrai peut quelquefois n'être pas vraisemblable. Is het b.v. niet wat al te ondenkbaar, dat eene dame, die in het begin van den tachtigjarigen oorlog met een Spaansch officier gehuwd en daarom door haar familie veracht en gehaat was, de zonderlinge bepaling maakt, dat haar fortuin na haar dood moet komen aan een verarmd lid van haar geslacht, zonder dat er eenige aanwijzing bestaat wie dat fortuin moet administreeren, wie bepalen moet aan welk familielid het moet toebedeeld worden, en onder welke voorwaarden? Is het niet ten hoogste onwaarschijnlijk, dat een oom en tante, voogden van twee hunner neven, één van deze twee opzettelijk dom willen houden en werkelijk houden (ofschoon hij dikwijls in zijn gesprekken blijken geeft van uitnemend gezond verstand en bevattelijkheid), opdat hij niet in staat zij zijn kost te verdienen maar verplicht van de rente van het kapitaal van tante Geertruyd (dit is de naam der erflaatster) op een dorp in Noord-Brabant te leven, en eindelijk, dat deze jonge mensch, die dan toch waarlijk ook geen recht had van beschikking over het kapitaal, daarvan afstand doet ten behoeve van zijn arm en ongelukkig geworden broeder?

[p. 444]

Moet men het ook niet onwaarschijnlijk noemen, dat een Duitsch Professor, die met een Hollandsche vrouw getrouwd is, maar nu om gezondheidsredenen ontslag uit zijn betrekking heeft moeten nemen en naar Nederland verhuisd is, eensklaps zuiver Hollandsch spreekt, terwijl ook zijn kinderen, die toch allen in Duitschland geboren zijn, zich nooit schuldig maken aan het minste Germanisme, en zich volstrekt niet vreemd schijnen te gevoelen in hun Hollandsche omgeving? Kan het erdoor, dat een schooljongen, sprekende tot een meisje, dat op het punt is van zich te engageeren, haar onderhoudt over de eenzaamheid, waarin zich hare ouders zullen gevoelen als zij hun huis verlaat, en met onuitstaanbare pedanterie tot haar zegt: ‘Het is waar, gij blijft hunne dochter, maar zij missen toch voortaan uw omgang, uw dagelijksch bijzijn. Gij hebt een ander te huis dan gij tot nu toe hadt, gij hebt een anderen beschermer, andere plichten, o! ik zou als ik hen was, het denkbeeld verschrikkelijk vinden, en als gij dat alles bedenkt, kan het niet anders of uw gevoelig hart moet met het hunne mede lijden’ (I. 262)? Eindelijk, hoe zuiver ook hare taal zij, vervalt de schrijfster eene enkele keer in het gemaniereerde, en is haar beeldspraak somwijlen ietwat onzuiver, b.v. als Keetje Holting zegt (I: 16): ‘Als mijn zuster over die dingen [Germaansche oudheden] begint, raakt zij zoo in vuur, dat het me niet verwonderen zou, als ze zich nog eens op een mooien dag een harnas aanschafte, op zwanenvleugelen het venster uitzweefde, en voor goed afscheid van ons nam.’

Met al dat, noemen wij het boek een wezenlijke aanwinst voor onze literatuur en bevelen het onzen lezers en lezeressen ten sterkste aan. Zij zullen er veel in vinden, wat het verstand verlichten en het hart veredelen kan Zij zullen, wij twijfelen er niet aan, hoog ingenomen worden met Mevr. Holting en den invloed zegenen, dien zij uitoefent op al wie haar omgeven, zoodat ook hare vrienden onze vrienden worden, omdat zij onze vriendin in den edelsten zin des woords geworden is.

- R. -