Logo DBNL
De Tijdspiegel. Jaargang 35 (1878)

De Tijdspiegel. Jaargang 35

(1878)– [tijdschrift] Tijdspiegel, De–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Onze polytechnische school.
Korte Diagnose.

In de laatste maand Juli, die achter ons ligt, was Delft wederom gedurende een zestal dagen een brandpunt van gezelligheid, getuige van menigen hartelijken handdruk, tooneel van schitterende feesten, waarop antieke ridderschap en moderne toonkunst elkaar de hand reikten, waar oog en oor niet meer verlangen konden. Vooral de 9de Juli was voor het oog bestemd en verplaatste ons met aangenamen dwang naar de middeleeuwen tot laat in den avond, de voorbode van een welverdiende rust. Mij was Morpheus echter niet genadig. Ik sliep onrustig en droomde van ridders, edelknapen en wapengekletter. Troubadours zongen de schoonste liederen voor de schoonste vrouwen, sterrenwichelaars maakten goud uit hemelsch geflonker, waarzeggers wisten voordeel te doen met het gekras van de raaf, gekroonde hoofden deelden gunsten uit aan ridders zonder vrees of blaam en van vermoeienis, honger en ellende kwamen om zij, die meegemaakt hadden de kruistochten om het heilige land der wetenschap aan de ongeloovigen te ontrukken.

Ik voelde mij in deze wereld niet t'huis, ontvlood en wilde mij onder een boom des wouds ter ruste leggen. Doch niets daarvan. Met echt negentiende-eeuwschen angst rilde ik en klappertandend veegde ik mij het zweet van het gelaat toen een schim voor mij oprees, die, met een truweel in de eene en een zwaard in de andere hand, mij vroeg: ‘Tot welk gild behoort gij?’ Nauw hoorbaar antwoordde ik: ‘Tot het gild der bouwers,’ doch honend lachte de geest en sprak: ‘Vrees mij niet, ik ken u thans; gij hebt uw ambacht, uw bouwkunst geleerd tusschen enge muren, uit papieren boeken, van geleerde mannen. Ik verfoei die muren, waarvan ik den eersten steen heb gelegd, omdat zij, geholpen door predikers van dogmata, de mannen van uw gild eenzijdig maken, hen knellen in een dwangbuis en de handeling in boeien slaan, omdat binnen hen voor hart en ader, voor aanschouwing, abstracte bespiegelingen in de plaats gegeven worden, omdat zij lijdelijk aanzien, hoe het vak verdrongen wordt door veelweterij en het vrije onderzoek door slaafsche navolging. Bij Jupiter! ga heen, schud wakker uw makkers die hun heil van ordaliën wachten en verdelgt, allen te zamen, een broeinest, dat zal medehelpen den naam van uw volk uit de geschiedenis der kunsten en ambachten uit te wisschen. Gij kent mij niet? Welnu, ik ben de oudste stadsarchitect van Delft, ik ben Govert de Bultenaar!’

Verdwenen was op eens Govert, en niets baatte meer mijn voornemen om het eenzijdige zijner beschouwingen te weerleggen. En mij

troostende met de gedachte: ‘Die Govert is stellig iemand door de practijk gevormd,’ ontwaakte ik.

Rampzalig verwarde droom, wel is waar, doch juist wegens zijn zonderlingheid tot overpeinzing stemmend. Ik ging nadenken, monsterde mijne ervaring en schroom thans niet te erkennen, dat onder de beweringen, uit Govert's mond opgevangen, er zijn, die alleszins overweging verdienen. Daarin dan ook is de aanleiding tot de volgende regelen te zoeken.

 

Het denkbeeld, de oude Delftsche academie in haar vermolmden toestand omver te stooten en er een polytechnische school, op krachtiger grondslag gevestigd, voor in de plaats te geven, werd verwezenlijkt in 1863. Nu dus een vijftiental jaren verloopen zijn is men gerechtigd te vragen, of deze school aan hare bestemming beantwoordt, eene vraag, die in de officieele verslagen van den raad der school aan de regeering wel bevestigend zal beantwoord worden, doch waarover andere belanghebbenden zich tot nu toe in het publiek weinig hebben uitgelaten. De reden van dit verschijnsel ligt voor de hand. Het aantal personen toch, die te Delft hunne studies gemaakt hebben en dus in de eerste plaats kunnen oordeelen over goede eigenschappen en tekortkomingen van het onderwijs der polytechnische school, is niet groot en, wat meer is, zij, die hun studies met goed gevolg achter den rug hebben, bekommeren zich weinig meer om de school, terwijl zij, die in het verkrijgen van een diploma of betrekking niet terstond slagen en daardoor, als het ware, gedwongen zijn de bestaande toestanden, met deugden en leemten, te ontleden, meestal zullen zwijgen uit vrees beschuldigd te worden van partijdigheid of eigenbelang. In elk geval is er gezwegen, doch daaruit moet niet afgeleid worden, dat niets meer te verlangen overblijft. In de eerste plaats heeft men, mijns inziens, te veel over het hoofd gezien dat de polytechnische school een vakschool is, bepaaldelijk bestemd, gelijk de wet op het Middelbaar Onderwijs zegt, voor de opleiding van aanstaande industrieelen, technologen en ingenieurs, dus voor menschen, die later meerendeels zullen bestaan door iets te maken, minder om geleerden en mannen van de hoogste wetenschap te kweeken, waarvoor de hoogescholen zijn aangewezen.

Derhalve moet men beginnen met de vragen te stellen: waar is voor zulk een vakschool de geschiktste plaats, m.a.w. bestaan op de gekozen plaats genoegzaam hulpmiddelen, om het onderwijs spoedig vruchten te doen afwerpen? Welke man moet aan het hoofd staan van zulk een school? Welke vakken zijn onmisbaar? Waar is de grens tusschen theorie en practijk? enz., vragen, die niet allen een-

stemmig zullen beantwoorden, maar welke een ieder, die aan een polytechnische school gaat studeeren, zich moet voorleggen, om geen keus in den blinde te doen.

Welke motieven er in der tijd toe geleid hebben Delft te blijven behouden als plaats voor een polytechnische school, is moeilijk te zeggen. 't Is waar, men had er een gebouw, doch dit was stellig niet zeer voldoende, daar men in latere jaren voortdurend bijgebouwd en gewijzigd heeft. Veeleer echter komt mij de keuze van Delft voor als te danken aan de vrees, dat bij de invoering van vrije studie een groote stad aan de vrijgelatenen te veel aanleiding tot verstrooiing zou geboden hebben, een vrees, die, zoo zij bestaan heeft, zeker onmenschkundig mag heeten. Niet alleen toch ligt Delft in de onmiddellijke nabijheid van de residentie, doch er is iets ziekelijks in met de eene hand te nemen wat men met de andere geeft en in compensatie van vrije studie armzalige beletselen te willen opwerpen, die al zeer weinig uitwerken.

Of zijn er misschien meer positieve motieven geweest? Het is mogelijk, doch dan berustten ze toch op zwakke gronden.

Hoe dit zij, de tegenwoordige gebouwen der polytechnische school voldoen reeds in vele opzichten aan de behoefte. De zalen zijn voldoende in aantal en grootte en leveren geen stof tot belangrijke opmerkingen. Eenige zijn voorzien van schoone modellen en teekeningen, doch op dit gebied kan nog veel gedaan worden. De physische kabinetten en chemische laboratoria kunnen geroemd worden, een modelzaal bestaat en last not least een voor haar doel zeer goede bibliotheek.

Bestaan er dus op de school zelve eenige hulpmiddelen voor het theoretisch onderwijs, geheel onvoldoende hulpmiddelen biedt de onmiddellijke omgeving. Om den constructiegeest der aanstaande ingenieurs wakker te schudden door zelfstandige aanschouwing, om hen een blik te doen krijgen in de industrieele wereld, om hun oog te oefenen in verhoudingen en hen te doen inzien welke moeilijkheden zich in de practijk kunnen voordoen en hoe het er, voor particulieren althans, vooral op aankomt oeconomisch te werken, dit alles en zooveel meer doet Delft niet aan de hand. Men heeft er wel is waar eenige fabriekjes en een constructiewinkel, doch daarmee houdt alles op. Noch waterstaatswerken als sluizen en dokken, noch groote stationsgebouwen en emplacementen, noch monumentale gebouwen, noch havens, noch droogdokken, noch werven, noch schepen, noch groote werkplaatsen, niets van dat al vindt men er.

Als betere plaats, als centraalpunt, heeft men Utrecht voorgesteld, waar zeker veel vóór is te zeggen, doch waarschijnlijk zou men nog beter doen door Amsterdam te kiezen. Behalve toch dat daar de meeste der genoemde zaken aanwezig zijn, kunnen handel en industrie en hunne behoeften er beter opgemerkt en bestudeerd worden. De

corpsgeest der studeerenden zou zeker verslappen, doch daartegenover staat dat de aanstaande technici meer wrijving zouden hebben met andere personen, die bij de techniek rechtstreeks of zijdelings betrokken zijn.

Ten aanzien van gunstige ligging voor een polytechnische school mag op Luik gewezen worden, waar men vindt waterstaatswerken, fabrieken, mijnen, kortom waar men in een industrieel centrum is. Ook Aken is in veel opzichten meer geschikt als plaats voor een polytechnische school dan Delft.

In het gebrek eener gunstige ligging kan men wel eenigszins te gemoet komen door het maken van excursies, doch men moet deze dan niet als bijzaak beschouwen. In het progamma der lessen van de polytechnische school te Aken staat uitdrukkelijk vermeld het maken van excursies gedurende een tiental dagen, en men gaat bij die excursies volgens een vooraf gemaakt plan te werk. Te Delft let men hierop minder, hoewel ook daar jaarlijks een paar dagen voor excursies bestemd zijn.

Het spreekt voorts wel vanzelf dat jonge menschen, die nauwlijks meer gezien hebben dan de banken eener burgerschool, door hunne leeraren en hun directeur moeten geleid worden op het technisch terrein, d.w.z. dat men hen opwekt te gaan zien en aanwijst waar te gaan zien, dat men hen aanspoort niet alleen in de boeken eener bibliotheek maar in het boek der natuur te bladeren. Dit nu heeft men te Delft weinig begrepen, hetgeen zeker een onvergeeflijke fout is.

De in 1878, helaas, overleden directeur der polytechnische school te Delft, een man hoog staande in de wetenschap, was als directeur minder op zijn plaats, daar hem de practische vorming van een ingenieur geheel ontbrak en hij er - met de beste bedoelingen voorzeker - steeds op uit scheen te zijn, de abstracte wetenschap hooger te stellen dan het vak, geleerden aan te kweeken, die uitmuntten in wiskunstige bedrevenheid. Vlugge wiskunstige koppen stonden bij hem het hoogst aangeschreven, doch nimmer schijnt hij bedacht te hebben, dat er tusschen vlug en intense denken onderscheid is en dat men een middelmatig wiskunstenaar maar tevens een goed constructeur kan zijn. Het moet hem dan ook in 't oog zijn gevallen, dat de meest uitstekende wiskunstenaars te Delft, die voortreffelijke ingenieurs-examens achter den rug hadden, geëindigd zijn docent te worden in plaats van ingenieur.

Ook mag men, dunkt mij, vorderen van een directeur eener polytechnische school, dat hij op de hoogte is der industrie, dat hij hun, die op de school komen studeeren, weet aan te wijzen in welke richting op dat oogenblik kans van slagen is. Nooit echter zijn te Delft behoorlijke aanwijzingen van dien aard gedaan. Of men liet, zonder eenigen raad te geven, alles over aan den jongen weetgierige,

die natuurlijk van wat de maatschappij op industrieel gebied behoeft geen het minste begrip heeft, òf men gaf een geheel verkeerden raad. Het kan bijv. de aandacht niet zijn ontgaan, dat van vele technologen, die zich op voorspiegeling eener schoone toekomst eenige jaren geleden door den directeur der polytechnische school lieten overhalen tot de keus van hun vak, de meesten groote moeite gehad hebben of nog hebben, om zich een sober, armoedig bestaantje te zoeken. En dit feit kan niet erg verwonderen. Personen toch die, na de polytechnische school verlaten te hebben, niet in staatsdienst kunnen komen, maar bij particulieren een bestaan moeten zoeken en dus moeten concurreeren met practici of vakgenooten van buitenlandsche polytechnische scholen, welke laatsten ook belangrijke en zeker niet minder in de practijk grijpende studies maakten, zijn in ons landje al spoedig te overvloedig in verhouding tot de vraag, en alleen hij, die eenig kapitaal bezit, kan de toekomst met vertrouwen te gemoet gaan.

Op buitenlandsche polytechnische scholen, bijv. te Aken en Hanover, heeft men gemeend dat een man, aan wien industrie en techniek niet vreemd zijn, aan het hoofd moet staan, terwijl daar ook veelal de vakken, die in de practijk van dadelijke toepassing zijn, worden onderwezen door leeraren, die met de practijk goede rekening houden. Te Delft is men echter op dit laatste weer minder uit. Men heeft er zeer zeker leeraren, die de practijk terdege verstaan, doch bij voorkeur bepalen zij zich tot onderwijs, ontdaan van alle practische inkleeding en toepassing. Dit is gemakkelijk met eenige voorbeelden te staven. Op menige Duitsche polytechnische school is men gewoon machineconstructie te beoefenen volgens de methode van Redtenbacher, d.i. met behulp van de leer der verhoudingsgetallen, welke methode het voordeel heeft, dat de leerling een zeker vertrouwen krijgt in het ontwerpen en niet geheel met verkeerde handen zal staan als hij, in de practijk komende, een of ander machinedeel moet construeeren, dat hem nog nieuw is. Al staan dan ook niet voor alle gevallen verhoudingsgetallen ten dienste doet minder ter zake, daar zij voornamelijk moeten dienen om pasbeginnenden vertrouwen te geven. Een klein kind loopt niet in eens door de kamer, maar houdt zich eerst aan een stoel of tafel vast, totdat het bewustzijn van kunnen en durven begint te komen.

Redtenbacher's methode behoeft dan ook in geenen deele een ezelsbrug te worden, zoo min als elke andere methode en men mag - zonder nu juist een lans te willen breken voor het gebruik van verhoudingsgetallen - opmerken, dat de manier bij ons gevolgd alleen staat en noch in Duitschland noch elders bekende aanhangers heeft. De Delftsche methode, aanvankelijk bestaande in opmeten en schetsen, zal met den besten wil altijd te beperkt zijn en maakt stellig in de eerste jaren minder zelfstandig, waarvan het gevolg is dat een pas

optredend werktuigkundig ingenieur van Delft voor een fabrikant voorloopig weinig waarde heeft, terwijl het volstrekt niet bewezen is, dat de te Delft gevolgde wijze van onderricht een veel hooger vlucht doet nemen. Trouwens, men vrage zich eens af, hoe bijv. in Engeland, waar het theoretisch onderwijs niet hoog staat, zooveel goede machineconstructeurs kunnen zijn, als het verwerpelijk is te steunen op verhoudingen die gedrukt staan, om het even in een boek of in het geheugen. In elk geval, zal men een gewenscht persoon zijn voor de industrie, dan moet men na zeer weinig tijd voor den ondernemer, dien men dient, zijn geld waard zijn, en waar het dan blijkt dat de theoreticus aanvankelijk niet op kan tegen den practicus, die dadelijk nuttig kan zijn, daar wordt het voor den eerste moeilijk zich in te dringen in de industrie. Men dient dus met de maatschappelijke toestanden rekening te houden en niet al te schroomvallig te vragen, of een methode wel eens een enkele maal minder goede uitkomsten geeft.

En niet alleen of voornamelijk bij werktuigbouwkunde, ook bij andere takken van onderwijs te Delft ziet men de toekomstige loopbaan te veel over het hoofd. Men krijgt bijv. een uitstekenden cursus over beschrijvende meetkunde, doch hoezeer de denkkracht hierdoor ook wordt geoefend, men zou gevoegelijk eenige geleerde stellingen en ingewikkelde problema's achterwege kunnen laten, om daarvoor wat anders in de plaats te geven.

Nemen wij een voorbeeld. Elk zal toestemmen dat ieder ingenieur, die een polytechnische school verlaat, in staat moet zijn een tandrad te construeeren. Te Delft zullen de meesten het wel niet kunnen, in spijt daarvan, dat de geheele zaak neerkomt op toepassing van beschrijvende meetkunde. Welnu, men zal u honderd dingen leeren, die u nimmer te pas komen en die toepassing, boven genoemd, laat men stilletjes weg, ofschoon die u dagelijks kan te pas komen. Ik betwijfel niet dat men, van de polytechnische school komend, spoedig de constructie der tandraderen machtig kan zijn, doch dit is de vraag niet. De vraag is: is de constructie van een tandrad voor de meeste ingenieurs, kersversch van Delft komende, al of niet een onbekende zaak(*)? En zoudt gij meenen, dat zulk een ingenieur - werktuigkundigen uitgezonderd - een ontworpen los- en laadkraan kan berekenen op sterkte? Na veel tijd en moeite waarschijnlijk wel, doch een fabrikant of particulier vraagt: gauw en goed. Zoomin als iemand er veel trek in zal hebben zich te laten opereeren door een jong geneesheer, die zeer knap heet maar nimmer het ontleedmes in de hand had, zoo min heeft een fabrikant lust zich te wagen aan operaties van den theoreticus.

Wat zou natuurlijker zijn dan dat de leeraar in toegepaste mechanica, in het programma der lessen genoemd ‘leer der bouwconstructiën’, zijn leerlingen toepassingen liet maken, bijv. een kraan liet berekenen.

Men leert dergelijke berekeningen in een ander deel van den cursus, bijv. bij den cursus over bruggenbouw leert men een brug berekenen, zal men zeggen. O ja, men leert een vakwerkbrug berekenen en een fundeering evenals men in een paar dagen begrootingen van kosten leert maken naar pasklaar gemaakte modellen, doch dit is geheel onvoldoende. Onder leiding van den leeraar in het vak der bouwconstructies - die overigens heldere en meesterlijke colleges geeft - moesten oefeningen plaats hebben en moest ieder ingenieur ten minste ééns de sterkte van een brug, een kap, een kraan of iets dergelijks berekend hebben. In Duitschland gaat men op die wijze te werk.

Zonderling ook alweer dat, terwijl de theorie der bouwconstructies wordt uitgeplozen, men geheel en al negeert de meer practische wijze van bepaling van spanningen etc. in constructiedeelen door middel der graphische statica. Terwijl dit vak op vele buitenlandsche polytechnische scholen sedert de laatste jaren onderwezen wordt, heeft het den schijn, alsof men te Delft het bestaan ervan niet vermoedt. En toch moet ieder erkennen dat het een vak is, voor elk ingenieur van het hoogste belang.

En waar leeren de civiel- en andere ingenieurs te Delft een begrip krijgen van walswerken, zoo noodig voor hen, die later bruggen of schepen moeten bouwen, rails moeten ontwerpen en dergelijke? In den cursus over kennis van werktuigen als men wil, doch volslagen onvoldoende. En waar hoort men te Delft iets noemenswaard over aanleg van fabrieken, over aanleg van steden, over arbeidsloonen en vooral over industrieele behoeften, handelswegen, stoomvaart en zooveel meer? Doch is men dan met andere takken van onderwijs de zusterscholen misschien vooruit? Toch niet. Alleen misschien met waterbouwkunde. Maar minder dan te Hanover en Aken leert men te Delft over telegraphie, ventilatie, verwarming, verlichting, begrootingen van kosten, werktuigleer, te Delft geheeten ‘theorie der werktuigen’ enz., en niets over variatierekening, graphische statica en andere zaken.

In het programma der polytechnische school te Hanover staat uitdrukkelijk, dat onderwezen worden: Landwirthschaftliche Baukunst, Bauanschläge und Bauführung, Städteanlagen, Bahnhofsanlagen, Tunnelbau, Einrichtung und Construction von Werkstätten und Fabrikanlagen enz., terwijl onder de Auszerordentliche Lehrfächer bijv. vermeld staan: Aesthetik, Elliptische Integrale, Prüfung und Abnahme der Materialien, Städtereinigung enz. Voor Aken geldt dezelfde opmerking. Van een en ander wordt te Delft wel wat in colleges ingevlochten, doch bepaalde colleges in deze vakken bestaan niet.

Een andere hachelijke toestand is deze. Het is niet te veel gezegd als men beweert, dat het onderwijs in scheepsbouw bedroevend is. Niet alleen dat er geen leeraar te Delft is, die aan dit onderwijs uitsluitend zijn krachten wijdt, doch dit onderwijs is zeer oppervlakkig wat de theorie betreft(*), terwijl van eenige practische vorming, die vooral bij dezen ingenieurstak zoo hoogst noodig is, niet de minste spraak is. Nog maar alleen met het oog op den scheepsvorm zou een handelsstad, waar dagelijks groote schepen kunnen bezichtigd worden, voor den leerling reeds een eerste vereischte zijn, doch in de tweede plaats zouden vele scheepsmodellen op de polytechnische school moeten aanwezig zijn, omdat in hooge mate oefening van het oog hier in het spel is en alleen de aankweeking van kieschen smaak en begrip van schoone vormen op den duur de vele leelijke schepen zouden kunnen verdringen, die men dagelijks kan aanschouwen. Vooral ook geldt van dit vak wat op zoo voortreffelijke wijze door den Heer A. Huet is uiteengezet in zijn stuk: ‘De technische opleiding van den ingenieur’, opgenomen in de 4de afl. 1877-'78 van het tijdschrift van het Kon. Inst. van Ingenieurs, n.l. dat eerst dan een ingenieur goed gevormd kan worden, als het theoretisch onderwijs na het eindexamen der hoogere burgerschool of na examen B gedurende 1 à 2 jaren wordt verwisseld met het verblijf op een werkplaats, in dit geval op een werf. De Heer Huet zegt o.a. woordelijk:

‘Bij de tegenwoordige inrichting der polytechnische school hier te lande, wordt de behoefte aan technische voorbereiding in de werkplaats niet genoegzaam erkend, ja, zonderling genoeg, zijn er zelfs, die deze voorbereiding, alvorens de schoolstudie te beginnen, niet enkel onnoodig maar zelfs schadelijk achten.

Het is hier de plaats niet om aan te wijzen, waardoor zulke misvattingen ontstaan. Genoeg zij het op te merken, dat bij meer dan ééne gelegenheid gebleken is, dat over die vraag geoordeeld wordt door personen, die nimmer met de technische wereld in aanraking zijn geweest, die nooit eenigen arbeid op technisch gebied hebben verrigt en niet dan hoogst zelden een technische werkplaats hebben bezocht. Te strijden over zaken van technisch belang met personen aan alle techniek ten eenemale vreemd, is een gansch overbodig werk, dat nog bovendien schadelijk is, omdat het den schijn zou geven regt van spreken toe te kennen aan personen, die het niet bezitten.

De zaak is waarlijk zeer eenvoudig. Is het niet verkeerd om ijzerconstructien van de theoretische zijde te gaan beoefenen, als men nog nimmer eenige ijzerconstructie in de werkelijkheid heeft aanschouwd of althans met oplettendheid heeft gezien?

Weerstandsleer van materialen te bestudeeren, als men van die

materialen en van hare eigenschappen nog geen de minste voorstelling heeft?

Het nuttig effect van werktuigen te berekenen, wanneer men die werktuigen zelven nog nimmer in werkelijkheid en in beweging heeft gezien?

Staat dit niet gelijk met sterrenkunde te beoefenen zonder ooit een blik ten hemel te richten, natuurkunde te studeeren zonder waarneming der natuur, scheikunde te willen leeren zonder stoffen, waarop men experimenteert? Zoolang de dwaling blijft bestaan, dat door de theoretische studie van technische zaken voorafgaande kennis van de werkelijkheid onnoodig is, zoolang de aanstaande leerlingen der polytechnische school zich tevreden stellen om van de schoolbanken der hoogere burgerschool over te gaan zitten op de banken der polytechnische school, zoolang men werktuigkundige ingenieurs het best meent te kunnen vormen door hun de werktuigen eerst zoo laat mogelijk te laten zien, zoolang zal het zeker noodig wezen om aan de polytechnische school den nadruk te leggen op de technische zijde der studie.’

De Deensche scheepsbouwkundige ingenieurs hebben dit begrepen. Als jongelieden zijn velen van hen werkzaam geweest op Schotsche werven, met het gevolg dat men in Denemarken de kunst van schepen bouwen - door Lindsay terecht genoemd: a problem of the highest order - thans ook verstaat.

In Nederland echter maakt men enquêtes over den toestand van de vloot en laat het daarbij blijven. Als het echter waar is, wat in het verslag van de commissie van enquête omtrent den toestand van de Nederlandsche koopvaardijvloot wordt gezegd, dat tot den achteruitgang der vloot medewerkt het gemis van goede ingenieurs, dan kan men ook beweren, dat nimmer in deze fout zal voorzien worden, zoolang het onderwijs in scheepsbouw niet gelouterd en op geheel anderen grondslag ingericht wordt.

In bedoeld verslag heet het: ‘voor den scheepsbouw kunnen de zoo onontbeerlijke ingenieurs niet gevormd worden dan door de vereeniging eener practische met de theoretische opleiding’.

Sedert dit geschreven werd zijn een viertal jaren verloopen en het onderwijs in scheepsbouw te Delft is in niets verbeterd.

En iets verder leest men in hetzelfde verslag: ‘Verdeeling van den studietijd der kweekelingen voor den scheepsbouw tusschen de lessen aan de polytechnische school en de praktijk op binnenlandsche of zoo noodig, buitenlandsche werven, zal de grondslag eener betere regeling van het onderwijs voor ingenieurs van den scheepsbouw moeten zijn.’

Men kan erbij voegen, dat men er voorts toe over moet gaan een onderwijzer te benoemen, ervaren zoowel in de theorie als in het bouwen zelf, een man die op een groote particuliere, zij het dan ook buiten-

landsche werf, geleerd heeft, die dus niet alleen de dure en eenzijdige maar daarom volstrekt niet feillooze bouwwijze van den staat voor oogen heeft gehad, doch die weet hoe men voordeelig beschikt over werkkrachten, hoe men aan eischen van reeders en anderen op de goedkoopste wijze kan voldoen en zooveel andere zaken meer. En wat zou het hinderen, al moest men ook tegen een hoog tractement zulk een man uit Engeland of Frankrijk doen komen. Waar het geldt het onderwijs in een vak, waarbij de geheele natie belang heeft, mag een goede som besteed worden, even zoowel als men niet te zeer beknibbelt op het jaargeld van Duitschers, die wij voor het onderwijs behoeven.

Ik zou op tekortkomingen van minder ingrijpenden aard kunnen wijzen, bijv. daarop hoe mannen, die later van den duimstok moeten leven, als leerling nooit een duimstok in de hand hadden, maar hoe zij, bij het bouwkundig teekenen zich oefenende, zeg in het opmeten en in teekening brengen van een deur, met een dubbele palm telkens een maat sleepen van het te teekenen voorwerp tot aan hun teekenbord, zonder dat iemand hen op zoo iets onpractisch wijst; doch ik bepaal mij liever tot opmerkingen van ander gehalte. Vooraf echter zij gezegd, dat men niet gelieve te gelooven, dat ik theoretisch onderwijs afkeur. In geenen deele. Theoretisch onderwijs aan de polytechnische school is zeer noodzakelijk. Men kan bijv. het nuttige en noodige van veel kennis der theoretische mechanica niet licht overschatten en hetzelfde geldt van andere vakken, doch wat ik wensch is, dat de tekortkomingen met het oog op de practijk, die het brood moet geven, mochten ingezien en ingehaald worden.

Thans wensch ik een enkel woord in het midden te brengen over de examens.

Ik geef toe, dat er bezwaren kunnen zijn, om een afgewezen candidaat na minder tijdsverloop dan een jaar wederom te examineeren, doch men bedenkt te weinig, dat dit neerkomt op de beurs der ouders, terwijl het zeer wel mogelijk, ja, zelfs practisch en humaan zou zijn, een afgewezen candidaat alleen te herexamineeren in vakken, waarin hij niet is geslaagd. Indien bijv. iemand op examen B schipbreuk lijdt op een paar wiskundige vakken, waarom hem dan nog eens geexamineerd in al de andere vakken? Omdat hij anders die vakken zal vergeten? Maar eilieve, meent gij dan dat de welgeslaagden die vakken ook niet grootendeels vergeten en dat het niet voldoende is, als zij zich later weten te redden door in de hun bekende werken een of ander onderdeel op te slaan en na te gaan? Wie studeert met het doel alles te onthouden is een dwaas. Hij maakt van zijn hersens een magazijn, waarvoor zij niet bestemd zijn. Doch met die noodelooze herhalingsstudie wil men op den candidaat reageeren. Men wil beletten, dat hij een hoogeren cursus zal volgen. - Vrije studie! - terwijl men hem liever moest aansporen de bestaande leemten zijner

kennis aan te vullen en tevens zijn overigen tijd te besteden door een jaar practisch te gaan werken. Ook de schoollucht kan dan eens uitwaaien en de zenuwen, die zich niet straffeloos leenen om, zonder tusschenpoos, een derde of een vierde van het leven op bank of stoel te verslijten, kunnen zich van haar schokken herstellen. - Is het op andere polytechnische scholen zooveel beter gesteld? Ik kan niet uit ervaring ja zeggen, doch indien men de programma's vergelijkt, kan men toch wel eenige gevolgtrekkingen maken(*). Het is echter niet wel mogelijk, in dit tijdschrift een grondige vergelijking te maken tusschen de studieplannen der verschillende polytechnische scholen, aangezien men daarvoor tabellen zou moeten samenstellen. Elk echter, die in het bezit is van de programma's dier scholen, kan voor zichzelf de wijze van opleiding tot ingenieursbetrekkingen nagaan. Ik bepaal er mij dan ook toe, de studie van den civiel-ingenieur te Hanover, Delft, Aken en Dresden hier in het kort mede te deelen en merk vooraf op dat, kortheidshalve, de onderdeelen van vakken in het lijstje bij elkaar zijn gevoegd, dat winter- en zomersemester, waar deze bestaan, dooreen zijn geslagen, zoodat de volgorde der vakken hier en daar niet duidelijk blijkt en dat de vakken, die te Delft niet of niet in het jaar, waaronder zij in het lijstje voorkomen, gedoceerd worden, met Duitsche namen zijn genoemd.

1ste jaar (uren 's weeks gemiddeld).

Hanover. Delft. Aken. Dresden.
voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen.
Wiskunde, 5 1 7¾ - 6 - 6 1
Mechanik (theor. mechanica), 5 -   5 -  
Beschrijvende meetkunde, 3 6 2 3 3 4 4 2
Ornamentzeichnen, - 6  
Gebäude- u. Maschinenzeichnen, - 2  
Scheikunde, 2 - ½ - 1 - 2 -
Natuurkunde, 2 - 3   2 - 5  
Bouwkunde (constructie), 4 6 2 7 3 6  
  - -  
  21 21  
  illustratie  
  42 uren 'sw.  
Handteekenen,   4   2
  _____ _____  
  15¼ 14  
  illustratie  
  29½ u. 's w.  

1ste jaar.

Hanover. Delft. Aken. Dresden.
voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen.
Elem. der Mineralogie,   1  
Elem. der Geognosie,   1  
Ornamentik,   - 2½  
Prakt. Geometrie (Landmeten en waterp.),   - 4  
  - -  
  22 16½  
  illustratie  
  38½ u. 's w.  
Mechanische technologie,   3  
Terrainzeichnen,   2
Technische Mechanik (Geostatik, Graphostatik),   2½  
Feldmessen,   2  
  - -
  24½ 7
  illustratie
  31½ u. 's w.(*)

2de jaar.

Mechanik (Toegep. mechanica), 5 -   5 - ½  
Praktische Geometrie, 3 4  
Aquarelliren, - 2  
Formenlehre der Antike, 3 -  
Ornamentik, 1 -  
Bouwkunde (constructie) 2 2 2 6  
Landwirthschaftliche Baukunst, 1 2  
Strassen- und Eisenbahnbau, 2 -   1 - 2 (trac.)
Waterbouwkunde, 2 2 1 2 2 2  
Maschinenbau, 5 4   2 1½ 1 1
  - -  
  24 16  
  illustratie  
  40  
Beschrijvende meetkunst,   1 2  
Natuurkunde (met inbegrip van telegr.), 3 2  
Scheikunde der bouwstoffen,   1 2  
Handteekenen,   2  
Wiskunde,   5   4 - 2  
  - -  
  13 16  
  illustratie  
  29  

2de jaar.

Hanover. Delft. Aken. Dresden.
voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen.
Wiskunde (Geometrie der Lage u. Graphostatik), 3 2  
Prakt. Geometrie (geodesie, 's zomers geheele dagen), 3 2 3 3
Einrichtung u. Entwerfen einf. Gebäude,   1 2  
Geschichte d. Baukunst u. Formenlehre,   1 -  
  ____ ____  
  22 9½  
  illustratie  
  31½  
Allgemeine Maschinenlehre,   3  
Technische Mechanik (Geodynamik, Hydromechanik, Hydraulik), 4  
Hochbau (bouwkunde),   4 6
  _____ _____
  20½ 10
  illustratie
  30½

3de jaar.

Grundzüge der Mineralogie, 2 -   2  
Bau-Anschläge u. Bauführung, 1 -   1 -  
Ontwerpen van eenv. gebouwen, 1 2 1 4 2 4  
Geschiedenis der bouwkunst, 6 - 1  
Bauconstructionen mit mathem. Begründ., 2 4   2 4  
IJzeren bruggen, 2 4 } 1 3 } 2 4  
Steenen en houten bruggen, 2 4 } 1 3 }  
Allgemeine Technologie, 3 -  
Maschinenlehre, 5 -   2 -  
Eisenbahnmaschinenwesen, 2 -  
Telegraphie, 2 -   1  
  - -  
  28 14  
  illustratie  
  42  
Landmeten en waterp. (des zomers oefen.) 2½ 2?  
Situatieteekenen,   1  
Wegen en spoorwegen,   1 1   2 7
  ook op terrein
Kennis van werktuigen,   2 - 1½ 1  
Toegepaste mechanica,   2¾  
Theoretische mechanica,   2  
Waterbouwkunde,   2 4   2 2
Administratief recht,   ½  
Handteekenen,   4  
Werktuigbouwkundige constructie,   1½ 1½  
  - -  
  17 20½  
  illustratie  
  37½  

3de jaar.

Hanover. Delft. Aken. Dresden.
voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen.
Bautechnologie (gieten, walsen enz.),   2  
Detailliren von Gebäudetheilen,   1 2  
Baumaterialienlehre,   1   ½  
Heizung, Ventilation,   2  
Landwirthschaftl. Baukunst,   1 2  
Prakt. Geometrie (Geodesie),   2   4 2
  _____ _____  
  20½ 17  
  illustratie  
  37½  
Construiren von Maschinenelementen,   1 1
Graphostatik,   1  
Erd- und Tunnelbau, steinerne Brücken,   2  
Geologie,   3  
Geognostische Excursionen,   2
  _____ _____
  17½ 14
  illustratie
  31½

4de jaar.

Mathematik, 4 -  
Geodesie, 2 2 1 - 1 - 4  
Geologie, 2 -  
IJzeren bruggen, 2 4 2 3 2 6  
Wegen en spoorwegen, 2 (trac.) 2 2 1 3 4½ onderstat. aanleg
Waterbouwkunde, 5 4 2 2 1 4  
Stationsaanleg, tunnelbouw, 4 2 onder wegen   1 5
Staathuishoudkunde, 2 - 2  
Rechtswetensch. (adm. recht), 3 - 2  
  _____ _____  
  26 14  
  illustratie  
  40  
Theoretische mechanica,   2 -  
Toegepaste mechanica,   1½ -  
Ontwerpen van gebouwen (projecteeren), 1¾ 4  
Geschiedenis der bouwkunst,   1  
Kennis van werktuigen,   2  
  _____ _____  
  19¼ 10  
  illustratie  
  29¼  

4de jaar.

Hanover. Delft. Aken. Dresden.
voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen. voordr. oefen.
Eisenbahn- Maschinenbau,   2 2  
Gründz. der Locomotiv-Construction,   ½  
Telegraphie,   1  
Gewerbliche Betriebslehre (staath. kunde),   1  
Figuren und Landschaftzeichnen,   2  
  _____ _____  
  11½ 18½  
  illustratie  
  30  
Strassen- und Brückenbau,   2½ 8
  _____ _____
  7½ 15
  illustratie
  22½

Hieraan kunnen de volgende opmerkingen vastgeknoopt worden. De kennis van werktuigen (beschreibende Maschinenlehre), te Aken en Delft in afzonderlijk daarvoor bestemde uren gedoceerd, is te Hanover onder het meer algemeene vak Maschinenlehre ingesmolten. Te Hanover en te Delft is de leer der bouwmaterialen opgenomen onder bouwkunde. Ventilatie, verwarming en telegraphie zijn te Delft alle onder natuurkunde begrepen. Mechanische technologie wordt ten onrechte, mineralogie en geologie terecht aan den civiel-ingenieur te Delft niet gedoceerd. Te Hanover wordt werktuigbouwkunde volstrekt niet over het hoofd gezien en te Aken vormt bouwtechnologie een afzonderlijk college. Voor waterbouwkunde staan Delft en Hanover bovenaan.

Voorts ziet men, dat de wijze van onderricht der verschillende vakken, wat tijdsorde aangaat, nog al uiteenloopt. Te Delft handelt men de zuivere wiskunde af in de twee eerste jaren, de mechanica in de twee laatste. Dit heeft tegen, dat de mogelijkheid van toepassingen der mechanica op constructie minder gemakkelijk wordt en de leerlingen dus bijv. reeds ijzerconstructies behandelen zonder ze te kunnen berekenen.

De Heer Huet zegt dienaangaande in zijn brochure: ‘De werktuigbouwkunde en hare beoefening’, ‘er bestaat behoefte voor de werktuigkundigen aan een cursus in de mechanica in de twee eerste jaren van hunne studie. Het bezwaar, dat tegen de vervulling dezer behoefte zou kunnen worden ingebracht, namelijk, dat voor zulk een cursus de hulpmiddelen der algebraïsche analyse nog niet ten dienst staan, is niet gegrond.’

Licht men eenige practische en belangrijke vakken uit bovenstaand lijstje, dan ziet men, dat wekelijks besteed worden aan bruggenbouw gedurende twee jaren te Hanover gemiddeld 9 uren, te Aken 7 uren,

te Delft 4½ uren; aan waterbouwkunde: 6½ te Hanover, 4½ te Aken, 6½ te Delft; aan wegen, spoorwegen, stationsaanleg, spoorwegmachinebouw: 7 te Hanover, 6½ te Aken, 2½ te Delft; aan bouwkunde gemiddeld per jaar: te Hanover 10 bijna, te Aken 9 bijna, te Delft 7 ruim.

Dit aantal uren bewijst op zichzelf wel niet veel, doch het maakt verklaarbaar, hoe bijv. te Hanover en Aken ook de practische zijde der vakken tot een punt van studie kan gemaakt worden. Niet in alle opzichten echter is het groot aantal lesuren te Hanover een voordeel, doch verschillende lessen, wel zeer nuttig, maar toch van ondergeschikt belang, zouden beperkt kunnen worden als: ornamentteekenen, aquarelteekenen, enz.

Gaat men op dezelfde wijs als boven voor andere ingenieurs-studies na, waar het meeste werk van het onderwijs gemaakt wordt, dan bevindt men, dat Delft zeker niet bovenaan staat, en het eenige vak waarvoor men aan Delft de voorkeur kan geven is waterbouwkunde, vooral met het oog op de hydrographie van ons land. Dat ook Nederlanders, in niet onbeteekenend getal, geen bepaalde voorkeur aan Delft geven blijkt hieruit, dat er in den cursus 1877-'78 waren ingeschreven: te Hanover 17, te Aken 9, te Luik 31 Nederlanders. Schat men het aantal Nederlanders op andere polytechnische scholen, als Dresden, Carlsruhe, Munchen, Weenen, Zurich, Stuttgart, enz., op nog 25 dan blijkt, aangezien te Delft waren ingeschreven 264 jongelui, dat circa 23% van de Nederlanders, die eene polytechnische opleiding genieten, in het buitenland studeert. Daarentegen komt zelden een vreemdeling te Delft studeeren. Te Hanover bedraagt het schoolgeld als te Delft ongeveer f 200, te Aken f 160, te Luik f 140. Deze getallen zijn maxima en kunnen soms belangrijk minder zijn, gelijk men in de programma's, van welke vooral het Hanoversche kort, bondig en duidelijk is, kan naslaan.

Gaan wij ten slotte vluchtig na welke de practische resultaten zijn, welke het onderwijs aan de polytechnische school te Delft heeft opgeleverd. Indien men aanneemt, dat examens de juiste toets der kundigheden zijn, dan moeten ingenieurs van den waterstaat en der marine aangemerkt worden als pioniers onder al hun vakgenooten in den lande. Deze menschen toch moeten nog een vergelijkend examen afleggen, alvorens in het corps te kunnen worden opgenomen als adspirant-ingenieur(*).

Waarin openbaart zich echter die voortreffelijkheid? De namen der mannen, verbonden aan onze groote werken, zijn meerendeels veel ouder dan de polytechnische school. Juist daarom, zal men zeggen, is uw vraag onbillijk. De polytechnische school bestaat nog te kort. Toegestemd. Doch waar zich de begaafdheid niet kan luchten in het tot stand brengen van materieele zaken, kan zij zich toch een weg banen in geschriften. Welnu, welke werken, welke opstellen, welke lichtpunten hebben wij aan de dosones te danken? Geene. Dit valt vooral in het oog, als men nagaat hoeveel klassieke werken over wiskunde, bouwkunde, enz. geschreven worden door Fransche ingenieurs, vooral door de Ingenieurs des Mines et Ponts et Chaussées. Natuurlijk mag men in ons landje, dat zooveel kleiner is, niet zooveel verlangen, doch op totale absentie in den jongeren tijd van degelijke ingenieursgeschriften mag men toch wel wijzen.

Men geloove alweder niet, dat ik onze ingenieurs te laag aansla. Vooral van hen, die in staatsbetrekking zijn, zullen de meesten wel geschikt zijn voor hun dagelijkschen arbeid, die voor een groot deel uit routine bestaat, doch wij missen baanbrekers en de geest van initiatief is zeer slap.

Deze gebreken schuilen, mijns inziens, in de eerste plaats in de polytechnische school.

Wanneer mij dan ook iemand vroeg: Op welke polytechnische school zal ik mijn zoon de lessen laten volgen? zou mijn antwoord bestaan in de wedervraag: Hebt gij fortuin? Want, wie fortuin heeft als aankomend ingenieur en dus niet dadelijk om den broode behoeft te gaan werken, wanneer hij niet in staatsdienst komt, kan zich met Delft behelpen, doch wilt ge meer kans hebben terstond rente te trekken van het kapitaal, dat ge verstudeerd hebt en van het kapitaal dat in uw hoofd en handen moet zitten, ga dan naar de polytechnische school te Hanover of Aken.

Aan onze polytechnische school moet nog veel veranderd en geregeld worden zal men niet langzamerhand velen doen ondervinden, dat de studie te Delft in menig opzicht de eerste acte is eener ellendige tragedie.

Inderdaad, Govert kan wat eenzijdig practisch zijn, hij heeft niet geheel en al ongelijk.


Vorige Volgende