De Tijdspiegel. Jaargang 35

Een schetsje naar de natuur.

Céline's beproeving. Nederlandsch Indische Novelle door M.C. Frank, Schrijfster van ‘Onde liefde roest niet’. ‘Hoe zij onde vrijster werd’. ‘Oost-Indische menschen en dingen geschetst’. Leiden, D. Noothoven van Goor 1878.

Dat de schrijfster ‘Oost-Indische menschen en dingen’ schetsen kan, bewijst zij opnieuw in deze Nederlandsch Indische Novelle.

We worden verplaatst te Samarang. In het groote huis, waar we eerst worden binnengeleid, treffen we een buitengewone Oostersche weelde aan, die zich de schatrijke bezitter, de Heer Zéro, veroorloven kan. Zijn tweede vrouw, een vroegere gouvernante bij zijne twee kinderen uit het eerste huwelijk, is een trotsche zwaan gelijk, die op het kleine gevogelte als uit de hoogte minachtend nederziet. Dit was

[p. 193]

het niet alleen wat Céline Violet, een Française, de tegenwoordige gouvernante, moest ondervinden, maar Mevrouw Julia Zéro was ook de oorzaak van de reeks van beproevingen, waaraan Céline werd blootgesteld.

De schoone Julia had zich aan den rijken koopman Zéro verbonden om zijn schatten en daarom noemde zij de liefde en trouw, waarmede Céline aan een armen officier verbonden was, jonge-meisjes-ideeën, die zij moest laten varen, niet alleen om haarzelfs wille, maar ook als zij bij haar in dienst wilde blijven. Voor die beproeving bezwijkt Céline echter niet.

Nu heeft er aan het huis van den rijken Zéro een groot schandaal plaats. Zekere gewaande ridder, Adolphe de Bellevoix maakt het hof aan Julia en weet haar te bewegen om, voorzien van haar rijken schat van juweelen, met hem het huis te ontvluchten, met achterlating van haar eigen kind. Céline, die alles van deze ongeoorloofde betrekking gemerkt had, snelt op het oogenblik, dat de ontvluchting zou plaats hebben, toe om haar te verhinderen en bezweert haar Mevrouw met een beroep op haar kind terug te keeren. Die menschlievende tusschenkomst komt haar duur te staan. De Heer Zéro door Kassia, een Javaansche dienstbode, onderricht van een avontuur, dat in den nacht zou plaats hebben, verstoort door zijn tegenwoordigheid de voorgenomen vlucht. Een oogenblik verdacht hij zijn Julia, maar deze weet het, ook door afgeperste stilzwijgendheid van Céline, zóó ver te brengen, dat Céline van een ongeoorloofden minnehandel verdacht, het huis haar ontzegd en zij van een diefstal der juweelen, door De Bellevoix bemachtigd, beschuldigd wordt. De onschuldig verdachte moet vluchten, wordt door Kassia in veiligheid gebracht, door haar beminde, den officier, van haar toestand en verblijf door de Javaansche onderricht, opgezocht en herhaaldelijk bezocht, waarvan het gevolg was, dat beiden elkander beschouwden als echtgenooten voor den hemel, in de hoop elkander eenmaal toe te behooren als echtgenooten volgens de wetten der menschen.

Terwijl Céline, die weldra moeder zou worden, een nieuwe beproeving verbeidde doordat een uitgebroken oorlog haar beminde ver van haar riep, hing het zwaard van Damocles dreigend boven het hoofd van Mevrouw Zéro, die nog een poging gewaagd had om De Bellevoix op te sporen. De draad breekt en het zwaard valt moordend neer op Julia. Was Kassia in der tijd door haren Heer, Zéro, beloond voor haar verraad, voor de hulp die zij Mevrouw verleend had - haar zwijgen namelijk - had zij tevergeefs op belooning gewacht. Dit, zoowel als de trotsche terughouding van haar meesteres, zou zij haar duur betaald zetten. Eerst tergde zij haar. Het gevolg daarvan was, dat de door Zéro afgodisch beminde vrouw er met alle macht op aandrong, dat Kassia verwijderd zou worden. Deze had echter hare kansen om wraak te nemen te goed berekend. Het toeval komt haar

[p. 194]

te hulp: de schuld van Julia wordt openbaar en daarmede de onschuld van Céline. Zéro is verpletterd, zijn vrouw vernietigd en sterft met een dubbelen moord op haar geweten.

Intusschen had Céline met hijgend verlangen, na het eindigen van den zegerijken oorlog, den vader van haar kind teruggewacht. Een nieuwe beproeving wacht haar. Haar Herbert is zwaar gewond en verminkt - en de oogenblikken zijn geteld, waarin de twee beminden de zaligheid van het wederzien mochten smaken.

Naar haar Kampong, waar zij door een oude vrouw in de kennis van geneeskundige planten en kruiden was ingewijd, teruggekeerd, werd zij door hulpvaardige ziekenverpleging een waarlijk goede geest.

Twee jaren na den dood van haren Herbert breekt in Samarang een hevige typhus uit. De epidemie verspreidt zich ook in de Kampong. Céline is dáár voor allen een reddende engel. Zij trekt de aandacht van een Europeeschen geneesheer, die haar ijverige en nauwlettende hulp, haar moed en volharding weet te waardeeren. 't Gelukt hem haar over te halen om haar hulp in het huis van Zéro, waar twee kinderen doodelijk waren aangetast, te verleenen. 't Kost haar een hevigen strijd, maar zij gaat er heen en zou, als zij gewild had, meesteresse hebben kunnen zijn in het huis, dat zij ontvlucht was. Die laatste beproeving wordt moedig door haar doorgestaan, maar in de armen van den edelen en rechtschapen dokter vindt zij eindelijk vergoeding voor al het leed door haar geleden.

Ziehier een dorre schets van het levendig geschreven boek, dat men zeker met genoegen zal lezen. De verhaaltrant is los en gemakkelijk. We treffen hier aangrijpende tafereeltjes aan. In de beschrijving van verschrikkelijke en aandoenlijke scènes vinden we geen overdrijving of weeke sentimentaliteit. We missen hier evenmin een eenvoudigheid in de voorstelling als een afwisseling van tooneelen. De karakters zijn goed geschetst en even goed volgehouden.

‘Heeft ooit iemand,’ vraagt de schrijfster bl. 38 enz., waar ze Mevrouw Zéro voorstelt op het oogenblik, dat zij zich gereed houdt als een trouwlooze gade en haar kind vergetende moeder met De Bellevoix te ontvluchten, ‘heeft ooit iemand, eer hij er geheel door omstrikt was, den geheimen keten, den nauwsluitenden band kunnen ontdekken, dien 't noodlot om ons menschen weeft, waarmede het ons voortsleept, zachtjes, onmerkbaar somtijds - naar toestanden van geest en lichaam, die wij eenmaal dachten, dat wij althans nooit zouden bereiken? Heeft ooit iemand zich rekenschap kunnen geven van het ontstaan van den eersten schakel van dien keten, de duizend fijne draden van dien band, dien we eerst voelen wanneer we ‘gestooten,’ ‘gesleept’ of ‘geraakt’ zijn in dien toestand, tot die daden, die wij eenmaal, lang geleden, of ook nog maar voor korten tijd beschouwden als een toestand, als eene daad, waartoe wij nimmer zouden komen?

‘Hoe ben ik er toe gekomen? Hoe heeft dat alles zich toegedragen?

[p. 195]

Ben ik het wel? Hoe is dat vreeselijke plan ontstaan? - en, zal 't gelukken? Zal ik nu voortaan gelukkig zijn? Maar 't is immers slechts een droom... Een droom! Neen, neen, hij komt, hij zal komen - en dan?... Zoo dacht ook zij, Julia, toen 't plan stond ten uitvoer te komen. “En dan?” waagde zij nauwlijks zich af te vragen.

Ja, en dan? Wel mocht zij 't zich afvragen, die vrouw, die moeder, die daar stond te luisteren in de nachtelijke ure, als een dief, een roover, die zijn slachtoffer wacht, doch die eerst nog, vol vrees voor de ontdekking, vol angst over de voorgenomen wandaad stilstaat, nadenkt over de mogelijke gevolgen van zijn daad en een terugblik werpt naar de reeks van misstappen, die hem zoover hebben gebracht...’

Terwijl Julia gereed staat haar verleider te volgen, trilt er nog flauw een snaar van het moederhart... ‘Wat was dàt? Hoorde zij haar niet schreien? Haar kind? haar kleine Julie, die engel, die ze heden avond slechts haastig, vervuld van booze gedachten, een vluchtigen kus had gegeven - den laatsten, bedacht ze nu... Zou ze nog even gaan, nog eenmaal haar kind aan 't hart drukken, eer zij 't voor altijd verliet?

‘Maar neen, neen, neen; er was geen tijd toe; daar sloeg de groote gangklok reeds één uur; de slag dreunde zwaar en lang door 't zwijgende huis. Ze moest gaan; Violet was immers bij 't kind. - Wèg, wèg moest zij; hij wachtte...’

We zouden nog meer kunnen uitschrijven om te laten zien met hoeveel tact de auteur angst en wroeging, wraak en andere lage hartstochten weet te schetsen; bij liefelijke tafereelen onze sympathie, bij gevoelvolle onze aandoeningen en bij het bloedige drama onze huivering weet op te wekken.

Maar we hebben een vraag. Als we ook gereedelijk toestemmen, dat het oordeel der wereld vaak onrechtvaardig is, en er van een vergelijking tusschen de misdadige Julia, in wie de moeder zelfs gestorven was, en de gestruikelde Céline geen sprake kan zijn, vragen we toch, of een zoogenaamd huwelijk voor den hemel, met verwaarloozing van de maatschappelijke wetten en verordeningen, waardoor het huwelijk alleen gewettigd wordt, wel zoo verschoonbaar is, als het hier wordt voorgesteld? 't Was wel gelukkig voor den kleinen Herbert, dat de edelaardige dokter hem als zijn kind bij zijn huwelijk met Céline wilde aannemen, maar waar de vrucht van zulk een liefde zoo'n beschermer niet vindt, blijft de smet van onecht kleven op het kind. Ons dunkt uit het oogpunt van zedelijkheid is in dit opzicht de grootste voorzichtigheid aan te bevelen.

H.