De Tijdspiegel. Jaargang 35

[p. 48]

Letterkunde.

Met hoop op meer licht en scherper schaduw.

Licht en schaduw door Josephine Giese 's Gravenhage D.A. Thieme 1878 Een deel, Guldens-Ed. No. 114.

Is het de roeping der vrouw zich te wijden aan de kunst of aan het huisgezin? Moet het meesterschap bijv. in de muziek en de daarmede verbonden roem haar levensdoel zijn of man en kinderen gelukkig te maken?..... Deze vragen schijnen der Schrijfster voor den geest gezweefd te hebben, toen zij dezen kleinen roman (eigenlijk uitvoerige novelle) begon te dichten. In het lot van eenige jonge dametjes tracht zij althans hierop een antwoord te geven; en als die vragen zoo gesteld worden, als ik aangaf, kan men verwachten, dat dit antwoord niet ten gunste der kunst zal uitvallen.

De kunst moge voldoen aan enkele eischen van geest en hart, noch zijzelve, noch de door haar verworven roem, ieder op zichzelf of beide vereenigd, zijn in staat de vrouwelijke natuur - men kan gerust zeggen: de menschelijke natuur - volkomen te bevredigen. Een der hooge eischen dier natuur is liefde te geven en liefde te ontvangen. Schilder nu de schitterendste loopbaan eener vrouw, die het meesterschap in hare kunst verworven heeft, maar die aan den drang der liefde niet kon voldoen; haar hart blijft onvoldaan en eene eenvoudige huisvrouw, die zich wijdt aan man en kinderen, terwijl zij weerkeerig door hen geacht en bemind wordt, zal oneindig gelukkiger zijn.

In hare Jeanne teekent de Schrijfster zulk eene in de liefde ongelukkige, overigens zeer gevierde, talentvolle kunstenares, en plaatst naast haar verschillende, niet onbevallige, met hare ‘eerste liefde’ gelukkig gehuwde en met kinderen gezegende huismoedertjes. Wel is er eene romanlezeres onder, die in den beginne zich teleurgesteld gevoelt, omdat haar man geen romanheld is; die bovendien haar eerste zwakke, ziekelijke kindje verliest, en door het een en ander ‘schaduw’

[p. 49]

op haar huiselijk leven ziet vallen; maar ook dit is voorbijgaande, en aan het einde van het verhaal is het alles ‘licht’ voor de om den kerstboom geschaarde jonge mama's met hare lievelingen. De arme Jeanne daarentegen heeft een vroeg en ‘verlaten sterfbed’ gehad ‘en een eenzame rustplaats in een vreemden grond’ gevonden.

Is hiermede nu het pleit ten nadeele van de kunst beslist? Mij dunkt van niet. Hoogstens is een nieuw bewijs geleverd, of hetgeen ik boven als waarheid aanhaalde opnieuw in beeld gebracht, nl. dat liefde een der hooge eischen is der menschelijke natuur: bevredigd geeft zij geluk, onbevredigd maakt zij ongelukkig; maar verder is niets bewezen of in 't licht gesteld. Breng eenige verandering in de karakters of in het lot der personen van het verhaal; laat Jeanne ook trouwen met het ideaal harer droomen en geef haar ook engeltjes van kinderen! Schenk aan de Emmy's en Fee's en Do's ook nog eenige andere neigingen: hartstocht voor poëzie, dorst naar wereldsche vermaken, naar wetenschap, naar philanthropische bemoeiingen, naar welk levensideaal ook, dat in den huiselijken kring niet bevredigd kan worden! Ik verzeker de Schrijfster, dat Jeanne veel ‘gelukkiger’ zich zal gevoelen, dan de onbevredigde huisvrouwtjes.

Het komt mij daarom voor, dat Josephine Giese de quaestie niet diep genoeg heeft opgevat. Zij heeft ‘licht’ en ‘schaduw’ gezien in het leven voor de kunst en in het leven voor het huisgezin, meer schaduw in het eerste, en dit getracht te laten uitkomen in een verhaal, dat, in goeden stijl geschreven, ons lieve vrouwenbeeldjes te zien geeft, goed samenhangt, in één woord: talent van vertellen verraadt.

Is het een eersteling, althans eene eerste poging, om iets meer te geven dan eene kleine novelle voor een tijdschrift, dan verdient zij aanmoediging, want zij is natuurlijk, eenvoudig en hier en daar geestig. Wat meer pit en merg, wat dieper opvatting van het leven, wat hooger levensdoel voor de vrouw, dan enkel eene liefhebbende huisvrouw en moeder te zijn, afgezien van alle verdere geestelijke (ook godsdienstige) ontwikkeling, - er moet toch veel meer in de vrouw zitten, dan de auteur in hare lieve poppetjes laat uitkomen! - en zij kan eene goede schrijfster worden. Nu blijft zij nog wel wat laag bij den grond, wat ‘heel huiselijk’, om niet te spreken van alledaagsch.

Wat zou zij, bijvoorbeeld, van hare Jeanne en haar veelbewogen leven meer partij kunnen getrokken hebben, als zij dieper ingedrongen ware in hare kunstenaarsziel en ons den strijd geschilderd had in een vrouwenhart tusschen liefde voor de kunst en liefde voor den een of anderen, harer waardigen of onwaardigen man; - tusschen het genot van bedwelmenden roem en de smart van miskend of overschaduwd te worden; - tusschen de reeds bereikte kunstvaardigheid en het onbereikbare ideaal, dat haar voor den geest staat, welke laatste strijd voor ieder echt kunstenaar wel altijd een strijd zal blijven!..... Nu vinden wij van dezen zielestrijd schier niets. Haar kunstenaars-loopbaan

[p. 50]

is effen en glad, en haar hart wordt gebroken door teleurgestelde liefde, zooals dit in romans en in de werkelijkheid met allerlei andere, met de kunst niets uitstaande hebbende vrouwenharten placht te geschieden.... Had ik onder het lezen van het eerste hoofdstuk mij voorgesteld zoo iets te zullen vinden, ik zag mij spoedig teleurgesteld; de liefdesgeschiedenisjes der overige meisjes drongen Jeanne van het tooneel, waarop zij te zeldzaam en dan te kort terugkeerde, om de eigenlijke hoofdpersoon te wezen, waarvoor zij in dat hoofdstuk mij toescheen bestemd te zijn.

Ook moet het mij van het hart, dat ik met de hier geschetste mannenkarakters geen vrede heb. Henri Clinton, de eerste pretendent van Jeanne, is mij veel te flauw, te onmannelijk. Ik kan het mij best voorstellen, dat zij in zulk een aanbidder geen zin heeft en hem bedankt; en als zij het voor de tweede maal doet heeft zij nog eens gelijk, zooals beide keeren blijkt uit zijn druipstaartend heengaan en de zaak erbij laten, al pleit misschien bij die laatste ontmoeting haar teringachtige toestand voor hem als eene verzachtende omstandigheid. Ik wil wel gelooven, dat er zulke flauwe minnaars met gebroken harten zijn; - vrouwelijke auteurs schilderen ze bij voorkeur; - maar die moeten dan ook maar niet verliefd gaan worden op wezens als Jeanne; doen zij het wel, worden zij afgewezen en gaan dan aan 't kniezen, ik kan 't niet helpen, maar veel medelijden gevoel ik met hen niet, en hoofdpersonen in romans mogen zij, naar mijn oordeel, volstrekt niet zijn. Wat zou zoo'n Henri, als 't een flinke vent was geweest, op het lot van zijne Jeanne een weldadigen invloed hebben kunnen uitoefenen, zoo niet rechtstreeks, dan toch zijdelings; welk een gansch ander mensch had zij door hem kunnen worden, zelfs haar gebroken hart (door liefde gebroken harten zijn zelden ongeneeslijk, bij degelijke karakters, geloof ik - nooit!), hoe had hij het kunnen genezen!..... Wat meer mannelijke kracht, wat geestdrift (feu sacré) voor iets of voor iemand (in casu voor haar!) en zelfs die tering zou achterwege gebleven zijn.... Maar ik val mijzelf in de rede; niet alleen het karakter van ce jeune premier, maar ook de omstandigheden zijn anders door de Schrijfster gewild en geschilderd, en wij mogen van haar niet vragen, veel minder eischen wat wij willen, maar wat zij gewild heeft.

Zij neme dus mijne aanmerking alleen op als een wenk, dat zij studeere, bestudeere den mensch, man en vrouw beiden! En wil zij nog een raad van mij, dan minder hare helden en heldinnen laten afhangen van de omstandigheden en meer hun lot voorstellen als het gevolg van het eigen zieleleven! Een Romanschrijver speelt de rol eener voorzienigheid; hij deelt voorspoed en tegenspoed, leven en dood naar zijn welbehagen uit; maar hij vergeet wel eens, dat er een veel nauwer verband is tusschen 's menschen lot en zijn redelijk zedelijken toestand, dan oppervlakkig het geval schijnt te zijn. Die tering en vroege dood van Jeanne hebben nu niets tragisch, omdat zij, eerstens, het gevolg van

[p. 51]

keelontsteking, bij eene zangeres niets ongewoons, in verband kunnen gebracht worden met van hare moeder overgeërfden aanleg; en ten tweede eene uitkomst zijn voor de lijderes zelve en - voor de Schrijfster. Zelfs Henri zal, dunkt mij, tot rust zijn gekomen, toen het voorwerp zijner verliefdheid er niet meer was; en geen handvol maar een landvol lieve schoonen is er, om zulke wanhopende minnaars, met een goed uiterlijk en eene goede positie in de maatschappij, te troosten.

Waarom de Schrijfster haar verhaal in Duitschland plaatst en hare Hollandsch sprekende Duitschers Fransche (Jeanne en Henri), Engelsche (Clinton) en aan geen taal ontleende (Emmy, Do, Fee) namen geeft, terwijl Pier en Pol (hondenaam), Frank en Harp, Martha en Euphemia evenmin Duitsch zijn; ik verklaar het niet te vatten. Is ons landje òf niet mooi genoeg òf te klein voor hetgeen de niet onbegaafde auteur ons geeft? Zij schrijft te goed Hollandsch, om in haar eene Duitsche te veronderstellen, en zij zal zelve wel weten, als iemand er haar opmerkzaam op maakt, dat ‘wereldwijsheid’ en ‘opvallend’ germanismen zijn, die zelfs goede Nederlandsche Schrijvers (zonder permissie) dagelijks gebruiken. ‘Glasdeuren’ en ‘ziekvertrek’ kunnen drukfouten zijn, voor glazendeuren en ziekenvertrek; maar ‘glasveranda’ is niet aan te prijzen, al schreef iemand ‘glazenveranda’. Ook ‘matgroen’ is niet ontvankelijk; zelfs mat glas en mat goud (zeer bekende zaken) worden niet aan elkander geschreven; en wat is ‘mat’ als omschrijving van ‘groen’? Dof, verwelkt, verflenst, geel geworden?.... Eindelijk, om alles te geven wat ik aanstipte: wij kennen geen ‘witsteen’, (wel baksteen, zandsteen, tufsteen, biksteen) dus ook geen ‘witsteenen villa's’...... Deze opmerkingen grenzen aan vitterij, maar een jeugdig auteur, die niet pedant is, - en ik heb geen enkele reden om Josephine Giese, die ik de eer niet heb te kennen, hiervoor te houden - kan er zijn voordeel mee doen.

NB. Ik herhaal hier, dat ik het gemis van leesteekens op titels heel leelijk vind, en verzoek om inlichting, omdat ik maar niet achter de bedoeling van deze nieuwigheid kan komen.

Kampen, Juli 1878.

j. hoek.