De Tijdspiegel. Jaargang 35

[p. 277]

Een kabinet van welgelijkende portretten.

Mannen van beteekenis in onze dagen. Onder leiding van N.C. Balsem. Haarlem, Kruseman en Tjeenk Willink.

‘De algemeene geschiedenis is in den grond der zaak de geschiedenis der groote mannen die hier gewerkt hebben. Zij zijn de leidslieden der volkeren geweest; aan alles wat alle menschen samengenomen gedaan en bereikt hebben, gaven zij vorm, ja in den ruimen zin des woords hebben zij het geschapen. Alles wat wij in de wereld tot stand gebracht zien, is eigenlijk het uitwendig resultaat, de practische vervulling en belichaming der ideeën, die leefden in de groote mannen ons gezonden.’

Deze woorden van Thomas Carlyle zouden het thema kunnen vormen van een uitvoerig betoog, dat eene reeks van goed bewerkte levensbeschrijvingen van de sommiteiten onzer dagen op ieder gebied den sleutel in de hand geeft tot de kennis van de nieuwste geschiedenis. Daar wij het evenwel onnoodig achten, iets te betoogen, wat reeds in de algemeene overtuiging van het beschaafde publiek is opgenomen, willen wij de uitspraak van Carlyle eenvoudig tot de onze maken en daarmede onze ingenomenheid te kennen geven met het plan, dat aan bovengenoemde verzameling van biographieën van beroemde tijdgenooten ten grondslag ligt. En ook van de uitvoering van dit plan, van de wijze, waarop de Heer N.C. Balsem en zijne medewerkers de beloften van hun program vervuld hebben, kunnen wij slechts met lof gewagen. Om onze aanbeveling eenigszins te motiveeren, noodigen wij den lezer uit, de beide laatste compleete jaargangen, die van 76 en 77, met ons te doorbladeren. De eerste bevat negen, van veelzijdige kennis en talent getuigende, goed gestileerde Essay's over het leven en de verdiensten van even zoovele beroemde tijdgenooten. De reeks wordt geopend door Robert Hamerling, den plastischen en welluidenden Duitsch-Oostenrijkschen zanger, den Vorst der levende Duitsche dichters, in wiens werken idealisme en realisme om den voorrang dingen, die in iedere nieuwe schepping van zijn telkens rijker en krachtiger zich ontplooiend dichterlijk talent een nieuwe poging waagt, om beide richtingen steeds inniger met elkaar te verzoenen en in een hoogere eenheid op te lossen.

Dan volgen de levensbeschrijvingen:

Van Richard Wagner, den schepper van het muzikale drama, een genre, over welks levensvatbaarheid nog altijd groot verschil van gevoelen bestaat, een Hamerling in tonen, die menig nieuw gebied in het rijk der toonkunst heeft veroverd, maar in wiens werken

[p. 278]

de muziek wel eens de haar van nature gestelde grenzen schijnt te overschrijden.

Van Frans Deak, het geweten van Hongarije, zooals zijne dankbare landgenooten hem genoemd hebben, den grooten staatsman en patriot, in wien de Magyaren den man vereeren, die het nieuwe, van feodale kluisters bevrijde Hongarije, na lange en bange worsteling met de despotieke en reactionnaire neigingen der Oostenrijksche staatslieden, op den weg van vreedzame ontwikkeling wist te leiden.

Van Frederik Kaiser, den grootsten Nederlandschen sterrekundige onzer dagen, den onvermoeiden en talentvollen waarnemer en berekenaar, die met zeer geringe hulpmiddelen onwaardeerbare diensten aan de wetenschap bewezen en tevens getoond heeft meester te zijn in de moeielijke kunst, om haar te populariseeren.

Van Hermann Schultze-Delitzsch, den Duitschen Richard Cobden, die in de schepping der Voorschotbanken en in de bevordering der coöperatieve vereenigingen van allerlei aard een uitstekend organiseerend en propageerend talent heeft aan den dag gelegd.

Van Heinrich Lang, den man van schitterend redenaarstalent en edel karakter, den te vroeg gestorvene, wiens web nog lang niet was afgeweven, een der welsprekendste woordvoerders van de nieuwere richting op theologisch gebied, die zoo buitengewoon rijk is aan bezielde en vurige redenaars, groot als kanselredenaar en stichtelijk schrijver, groot en eerbiedwekkend vooral als godsdienstig karakter.

Van Dr. J.P. Heije, den warmen vriend van het Nederlandsche volk en der Nederlandsche jeugd, wiens rusteloos werkzame geest op velerlei gebied de sporen van zijn onvermoeide werkzaamheid heeft achtergelaten, wiens gedichten, wiens volks- en kinderliederen bovenal, nog lang in de harten van oud en jong zullen blijven leven en van hunne lippen zullen vloeien.

Van Ernest Renan, den genialen schrijver, die met onbetwistbaar talent in zijne talrijke werken, gewijd aan de beschrijving van de geboorte des Christendoms, voor het Katholieke Frankrijk de zuiver-wetenschappelijke, historisch-critische beginselen heeft toegepast, die in Duitschland en Nederland bij het publiek, dat bevoegd is over dergelijke quaestiën mede te spreken, reeds lang het burgerrecht verkregen hadden; den man, die de grootsche resultaten der Duitsche wetenschap in een bevallig Fransch gewaad gehuld en daardoor voor velen toegankelijk gemaakt heeft, voor wie zij vroeger even ontoegankelijk waren als de binnenlanden van Afrika; den op den dwaalweg eener teugellooze speculatie verdoolden wijsgeer tevens, die meermalen, en vooral in zijne onlangs verschenen: ‘Dialogues’, in zijn zelfbehagen als onovertrefbaar stilist, zich alles tegenover zijn publiek meent te mogen veroorloven, wiens phantasie in allen gevalle gebleken is, nu en dan zijn wil en verstand te overheerschen.

Van Groen van Prinsterer eindelijk, den uitnemenden Nederlandschen

[p. 279]

historicus, publicist en staatsman, den antagonist van Thorbecke en diens evenknie in ridderlijkheid, in klassieke vorming, in rijkdom van wetenschap, in scherpte van blik, in fijnheid en zuiverheid van dictie, in onwrikbare vastheid van beginselen, in onvermoeide toewijding aan de belangen van het vaderland, zooals hij die begreep; den man van het verleden, den Calvinist der zeventiende eeuw, den leider der antirevolutionnaire partij ten onzent, die zoo oneindig veel meer voor tijdgenoot en nageslacht had kunnen zijn, indien hij zijne kracht niet al te zeer gezocht had in een volstrekt isolement van alle moderne ideeën en aspiratiën.

Zooals men ziet - het is een uitgezocht, alhoewel zeer gemengd gezelschap, waarin wij in dezen jaargang der ‘Mannen van beteekenis’ worden geïntroduceerd. En de wijze, waarop de wapenroem en de zegeteekenen van bovengemelde ‘ridders van den geest’ ons worden verkondigd, beantwoordt aan de verwachting, die de namen hunner wapenherauten doen ontstaan.

Wie toch zou niet gaarne den Heer A.G. van Hamel over Robert Hamerling willen hooren; den Heer W. de Haan, Musik-director in Darmstadt, over Richard Wagner; den Heer N.C. Balsem over Deak, Schultze-Delitzsch en Groen van Prinsterer, en den Heer Prof. J. de Jong over Frederik Kaiser?

Ook die medewerkers, die, zoover ons bekend is, hunne sporen op letterkundig of wetenschappelijk terrein nog moeten verdienen, de Heeren Emile van Renesse en Ed. Rooze, hebben zich op verdienstelijke wijze van hun taak gekweten.

Van de in deze reeks voorkomende negen gesteendrukte portretten bevielen ons die van Hamerling en Schultze-Delitzsch verreweg minder, dan de overige. Deze twee kwamen ons voor (door afslijting der clichés?) bepaald mislukt te zijn.

In den volgenden jaargang 1877 leverde de redacteur, de Heer Dr. N.C. Balsem, de biographieën van Prins Gortchakoff, Mithad Pacha en Dr. P.L.A. Falck; de Heer H.S. Balsem die van Friederich Max Müller, den grooten beoefenaar der vergelijkende taalstudie, en Theodoor Parker; de Heer H.F. Waller die van Eduard von Hartmann; de Heer P. Feenstra Jr. die van Thomas Carlyle; de Heer Dr. W.J.A. Huberts die van onzen geoloog en landbouwkundige Dr. W.C.H. Staring; een onbekende, die evenwel gerust zijn naam had mogen noemen, daar het door hem geleverde in het Walhalla van beroemde tijdgenooten eene waardige plaats beslaat, de levensschets van Alfred Tennyson, Engeland's poet laureate.

Ook dit negental biographieën verdient niet minder lof dan het vorige. Bijna alle zijn grondige en veelzijdige studiën over het karakter en de daden van hen, wier levens beschreven worden, waarin hun ontwikkeling, de aard van hun talent, hunne verdiensten, in verband met hunne omgeving en lotgevallen, nauwkeurig ontleed en in het

[p. 280]

rechte licht geplaatst worden. Altijd, zooveel dit met de ter beschikking staande bronnen kan worden gedaan, want het spreekt vanzelf, dat aan de kennis der bijzonderheden van de levensgeschiedenis van nog levende of pas overleden tijdgenooten wel eens een en ander hapert. Dit geeft ons gelegenheid eene opmerking te maken, die wij aan de Heeren redacteurs dezer verzameling in overweging geven. De biograaf van Heinrich Lang geeft ons in eene noot de bronnen op, waaruit hij geput heeft. Wij wenschten wel, dat dit goede voorbeeld door de andere Heeren medewerkers wat meer gevolgd ware.

Wat de keuze der personen betreft, wier leven en karakter, wier daden en werken ons in beide jaargangen van ‘Mannen van beteekenis’ geschetst worden, wij kunnen die niet anders dan eene over 't algemeen zeer gelukkige noemen. Ééne uitzondering maken wij voor de biographie van Mithad Pacha, ofschoon zij den Heer Balsem de gelegenheid gaf den toestand van het ongelukkige Turkije, waarop thans aller oogen gevestigd zijn, in het licht te stellen. Het komt ons voor, dat de beteekenis van dezen Turkschen staatsman en van zijn werk nog een weinig problematisch is, en dat zijne levensbeschrijving zonder groot bezwaar nog eenige jaren achterwege had kunnen blijven.

Tot lof van deze beide jaargangen moeten wij overigens nog getuigen, dat de biografen zelden de luidklinkende bazuin der faam aan den mond zetten, of in den hooggestemden en den lezer zoo spoedig vervelenden toon der lofrede vervallen. Zij vermijden zorgvuldig het gebrek, dat zoovele verzamelingen van levens van beroemde mannen ontsiert en heffen geene fanfare aan, waar de zachte klank der herdersfluit of der veldschalmei volstaat, of waar de ernstige bastoon der critiek het recht heeft, zich in het luidruchtige koor der lofredenaars te mengen.

Die unisono hooggestemde toon, dat gedurig zwaaien met het wierookvat, waarin de biografen van beroemde mannen zoo licht vervallen, en die den lezer zoo spoedig verveelt en ontstemt, is hier met zorg vermeden. Zoo wordt b.v. over Mithad Pacha en Gortchakoff, bij alle waardeering van hun verdiensten, toch op geheel anderen toon gesproken dan over Frans Deak, over Schultze-Delitzsch geheel anders dan over Theodoor Parker, over Tennyson dan over Carlyle. Bij alle waardeering van het schoone en goede, waar en bij wien zij het vinden, vergeten de levensbeschrijvers zelden of nooit, de fijne, soms voor het vulgus bijna onmerkbare nuances in acht te nemen tusschen talenten van verschillenden omvang en verschillend gehalte, en vooral de diepe klove, die het talent scheidt van het genie.

Waar een verdienstelijke middelmatigheid als Schultze-Delitzsch of Dr. Falck ten tooneele gevoerd moet worden, of waar de levensloop weinig interessante episodes oplevert, verstaan zij de kunst, de levensschets toch op de eene of andere wijze tot eene leerrijke en boeiende lectuur te maken. Zoo vlecht de Heer Balsem, de redacteur dezer

[p. 281]

biographieën, wiens bijdragen niet tot de minste van de collectie behooren, in de biographie van Schultze-Delitzsch eene populaire en beknopte, maar duidelijke uiteenzetting in van de socialistische theorieën van Ferdinand Lassale, en van hetgeen de meeningen der z.g. kathedersocialisten van die der orthodoxe economisten onderscheidt.

In de biographie van Dr. Falck wordt niet slechts, zooals te verwachten was, de ingewikkelde verhouding tusschen Kerk en Staat in Pruisen en het overige Duitschland geëxpliceerd, maar tevens een goed gemotiveerd vonnis geveld, waarin de argumenten vóór en tegen de absolute scheiding van Kerk en Staat, vóór en tegen de theorie van het laissez faire en van den Staat, die zich tot den z.g. Kulturkampf geroepen acht, uitvoerig en onpartijdig worden geresumeerd.

Hoewel wij het niet in allen deele met het dictum van dit vonnis eens zijn, moeten wij evenwel erkennen, dat het den lezer, door de onpartijdige, heldere uiteenzetting van de feiten en gegevens, in staat stelt een eigen oordeel te vellen. Dit is, dunkt ons, alles, wat men redelijkerwijze van een biograaf van Dr. Falck mocht verwachten.

Het zal wel overbodig zijn hierbij de uitdrukkelijke verzekering te voegen, dat wij zeer ingenomen zijn met plan en wijze van uitvoering der ‘Mannen van beteekenis’. Wij hopen, dat het lezend publiek er evenzoo over zal denken, en dat een ruim debiet den redacteur in staat zal stellen, de zoo flink ter hand genomen zaak nog lang op denzelfden voet voort te zetten. Dan zullen wij de volgende jaargangen met dezelfde warmte kunnen aanbevelen, als de thans besprokene.