De Tijdspiegel. Jaargang 35

[p. 274]

Letterkunde.

Een kleine roman?

Krisje de Gier. Een kleine roman door Aart Admiraal. 's Gravenhage, D.A. Thieme 1878.

Een kleine roman. Wat bedoelt de Heer Aart Admiraal met dit toevoegsel? Heeft hij daarbij het oog op den omvang van zijn verhaal, of op den inhoud? Na de lezing zijn wij geneigd tot het laatste te besluiten, en dan het woordje ‘klein’ juist niet in de gunstigste beteekenis op te vatten.

Het kwam ons voor te zijn een zonderling boek, dat we betwijfelen of het wel geheel aan een fijnen smaak zal voldoen.

Een beoordeelaar ‘zal’ - het zijn de eigen woorden van den Heer Admiraal, ergens gebezigd en door ons in gewijzigden zin overgenomen - ‘zijn kritiek toetsen aan goeden smaak en toon en hij zal niet aan mijnheer vragen of 't hem streelt’.

Het verhaal verplaatst ons in Amsterdam. De hoofdpersoon, Krisje de Gier, is een vondeling. Als zoodanig was haar de naam gegeven van Kristina Hoogesluis, omdat zij bij de Hoogesluis was opgeraapt door een vrij bejaard man, De Gier geheeten. De vrouw van De Gier neemt het gevonden meisje met liefde aan, laat het schoolgaan en geeft het een goede opvoeding naar vermogen. Op haar achttiende jaar wordt Krisje kamenier bij de familie Haspelaar, nadat zij van lieverlede bekend was gemaakt met de betrekking, waarin zij tot hare pleegouders stond.

Die pleegouders hadden een eenig kind, een zoon, Pieter genaamd, die voor het onderwijs werd opgeleid.

Toen de oude De Gier en zijn vrouw begonnen te sukkelen, kwam Krisje weder bij haar pleegouders in huis, en dat kon nu gevoeglijk, omdat Pieter als ondermeester buiten Amsterdam geplaatst was en woonde.

Na den dood van den ouden De Gier huwde Pieter, die intusschen in de stad een dergelijke betrekking gekregen had, de schoone maagd Krisje. Pieter maakte bespottelijke dronkenmansverzen en werd zelf

[p. 275]

een dronkaard. Eens in niet nuchteren toestand met zijn vrouw gaande, struikelde hij over een op straat liggend pakje, dat bij het ontpakken bleek een kind te zijn. Vondeling n^o. 2 in het verhaal. Aan een koordje om des jongskens hals hing een pijpekop. Pieter noemde het daarom Simon Pijpekop.

Pieter had een vriend, Hendrik Verro, een wellustig, laaghartig, geldzuchtig, karakter- en gewetenloos, door en door gemeen mensch, die door een satanische wraakzucht beheerscht werd.

Op zekeren avond komt Pieter de Gier van dronkenschap zwierend thuis met een pakje onder den arm, dat hij in Krisje's schoot lei. Het was weder een vondeling, naar de plaats, een hoekhuis, waar hij gevonden werd, Job Hoekhuis geheeten. Vondeling n^o. 3 dus, welk getal later nog, toen Krisje weduwe was geworden en in de Leidsche dwarsstraat, in een klein benedenhuisje, woonde, met een vondeling vermeerderd werd. Allen werden in het huisje geborgen, waarbij later nog een waanzinnige vrouw kwam, die bleek de moeder te zijn van een der jongens-vondelingen.

De wijze, waarop Krisje weduwe wordt, is verschrikkelijk. De dronken Pieter sterft met een dichterlijk uitgesproken levensbedreiging van zijne vrouw.

Behalve Hendrik Verro ontmoeten we nog twee booswichten, die elkander in duivelschen zin niets toegeven. Breur, een gewetenlooze vrek, die alle menschelijk gevoel heeft uitgeschud, en Van der Leiden, die eindelijk het beetje leven, dat hem nog restte, zoo gaarne besteed had als zijn geheel vorig aanzijn, namelijk in boosaardigheid.

Nog een ander boos wezen speelt in dezen roman een den mensch verlagende rol: een vrouw, Leentje Brons, die als een bedorven werktuig zestig jaar lang voor niets anders is gebruikt dan voor gemeenheid.

Onder de zwakke en flauwhartige sujetten treffen we o.a. Eliza Haspelaar aan.

Tegenover die donkere gestalten komt Krisje de Gier als een liefelijke lichtschijn uit. Zij is een waarachtige vrouw, wier geheele leven voor het hoogste beginsel, dat haar bezielde en bestuurde, de liefde, getuigt. De wijsheid, het geduld, de moederlijke en opofferende liefde, waarmede zij de vondelingen, welker verzorging zij even vrijwillig als onbaatzuchtig op zich nam, opvoedt, ruimt haar een eereplaats in onder de edelen van haar geslacht. Haar leven levert het verkwikkend verschijnsel in deze wereld, dat er nog liefde in haar woont, ‘en dat haar vruchten blijven ontluiken en in wasdom toenemen onder de menschen als om ze in bescherming te nemen tegen hun eigen kwalen’.

Onder de afgrijzen- en weerzin-wekkende tafereelen treffen we er ook schoone en hartroerende aan. Krisje de Gier is een model van zedelijkheid en een voorbeeldige opvoedster der vondelingen, door haar als het ware opgeraapt. Zij sluit een wereld van liefde in haar hart. Een liefde, die zij zich tot taak stelt te beoefenen ‘zonder woorden,

[p. 276]

zonder ophef, zonder eenig uitzicht op dank en voldoening, maar enkel uit den aandrang van haar diep en heerlijk hart’.

Ook Antje Konstabel, die later blijkt een zuster van Krisje te zijn, ofschoon een gevallene door den ontaarden Verro en moeder van een der vondelingen, in Krisje's huis opgenomen, is een vrouw met een hart, maar te zwak om een edele gestalte voor te stellen.

Wij ontkennen niet, dat er fijne trekken zijn in het ons gegeven verhaal, enkele toetsen, die een meesterhand verraden, maar de toevalligheden en onwaarschijnlijkheden, die erin voorkomen, geven aan het geheel iets fabelachtigs.

Na zulk een hevige spanning, waarin de familie Haspelaar en de verdere aanwezigen verkeerden wegens de schandalen van Verro en de beraadslaging hoe zich daar tegenover te gedragen, komt het spreken over een tooneelstuk, waarvan Eliza Brederode - alias Job Hoekhuis - de maker was, door Hermine Haspelaar, de diep beleedigde vrouw van Verro, en het voorstel door haar gedaan om het stuk na weinige dagen aan het huis van Haspelaar op te voeren, en dat wel om zich ‘in deze treurige dagen een weinigje te verkwikken’, ons vrij vreemd voor. Nog vreemder, toen Hermine, na al die schrikkelijke scènes, Eliza uitnoodigde, om terstond een stuk ervan voor te dragen.

Of er op de Brouwersgracht te Amsterdam een eenvoudig huis is, waarachter zich een hof bevindt van zulk een uitgebreidheid, dat daarin liefelijke plekjes zijn voor alle jaargetijden, trekkasten op verschillende afstanden, en dat een etensbel dáár noodig is geluid te worden, om de gasten aan tafel te noodigen? - Vergissen we ons, als we het tragisch uiteinde van Hendrik Verro, waarmede het boek eindigt, wat al te geforceerd vinden?

Er zijn bladzijden in het boek in vloeienden en krachtigen stijl geschreven, doch er zijn ook niet weinige, waar wij den stijl stroef en niet altijd duidelijk vonden.

De auteur bedient zich nog al van vreemd saamgekoppelde woorden en niet minder vreemde gezegden en uitdrukkingen. Zoo lezen we blz. 15 van een verrijmden staat, waaruit iemand zich opheft; blz. 20: oogen die oude kattenkernen hadden; blz. 37: dat's twee haps; blz. 38: zijn onderlip begon bedenkelijk te doen; blz. 40: zijn nut te betrachten; blz. 124: vroegere gierigheid was een ruimere richting ingeslagen; blz. 138: zij kon haar eigen gedachtenvlechten niet van haar afschudden; blz. 140: bij deze woorden zag zij hem smalijk aan; blz. 266: het lieftallig menschje sabelde een scheldwoord; blz. 327: ik heb haar afgestorvenheid verdiend, terwijl op blz. 370 van het genieten van een schoone opvoeding gesproken wordt.

Misschien heeft de auteur dit boek wat te vluchtig geschreven. Dat hij wat goeds, schoons en voortreffelijks kan leveren, bewijzen vele schrifturen van zijn vruchtbare pen.

H.